Λέγοντας σκανδιναβικό σινεμά εννοούμε το σύνολο των ταινιών που παράγονται από τη Δανία, τη Σουηδία, τη Φιλανδία, τη Νορβηγία αλλά και την Ισλανδία. Οι περιοχές αυτές αυτές αντέχουν και ανέχονται υπερβολικά ποσά φωτός και σκοταδιού, ανάλογα με την περίοδο του χρόνου και αυτό αποτυπώνεται στη θεματική και τη σκηνοθεσία των κινηματογραφικών τους δημιουργιών. Ξεκινώντας από τον Ingmar Bergman, τον πατέρα του σύγχρονου ψυχαναλυτικού σινεμά, μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τα τρία βασικά θέματα που απασχολούν τους Σκανδιναβούς δημιουργούς. Την ανθρώπινη ύπαρξη, τη θρησκεία και το θάνατο. Ο μεγάλος Bergman έχει εμβαθύνει στις ταινίες του και στα τρία αυτά ζητήματα, τόσο επαρκώς που το φάντασμα του πλανιέται πάνω από τους σύγχρονους Σκανδιναβούς δημιουργούς έχοντας αφήσει μια ισχυρή παρακαταθήκη. Δεκαπέντε χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη ταινία του Bergman, το Φάνι και Αλέξανδρος, γεννήθηκε το Δόγμα 95. Το τελευταίο καταγεγραμμένο αισθητικό ρεύμα στην ιστορία του σινεμά είχε βιολογικό πατέρα τον Thomas Vinterberg, που το σύστησε στο κοινό με το Festen. Εξελίχθηκε όμως και τελειοποιήθηκε από τον Lars Von Trier σε ταινίες όπως το Δαμάζοντας τα Κύματα. To Δόγμα 95 είχε ένα μανιφέστο που έλεγε όχι σκηνικά, όχι τεχνητοί φωτισμοί, όχι συμβάσεις σύμφωνα τα επιμέρους είδη του σινεμά (δράμα, θρίλερ, τρόμου κλπ.). Ο ίδιος όμως άνθρωπος που τελειοποίησε το Δόγμα 95, το αποποιήθηκε στη συνέχεια, και το σκανδιναβικό σινεμά επανήλθε σε πιο συμβατικές μεθόδους κινηματογράφησης μέχρι την άνθιση του νέο-νουάρ.
Μια άνθιση που ήρθε πρώτα από τη λογοτεχνία με συγγραφείς όπως ο Stieg Larsson και ο Jo Nesbø. Σ’ αυτό το νέο ρεύμα αποτυπώνεται μια κοινωνία με όμορφο και ήσυχο παρουσιαστικό, αλλά και με σκοτεινά μυστικά που καιροφυλακτούν πίσω από τις ερμητικά κλεισμένες πόρτες των σπιτιών στις χώρες αυτές. Οι εγκληματικές ιστορίες έγιναν από best seller, επιτυχημένες ταινίες και γνώρισαν παγκόσμια αναγνώριση που οδήγησε ακόμα και σε αμερικάνικο remake στην περίπτωση του Κοριτσιού με το Τατουάζ. Η ανανέωση αυτή έφερε μαζί της και άλλα genre όπως αυτό του τρόμου με εντυπωσιακά δείγματα που επίσης ξεπέρασαν τα όρια των χωρών αυτών. Προβλήθηκαν σε φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο και προκάλεσαν αίσθηση με την ψυχρή κινηματογράφηση τους που βασιζόταν στη δημιουργία μιας ενοχλητικά απόκοσμης ατμόσφαιρας, σε αντίθεση με τα αμερικάνικα αντίστοιχα που βασίζονται στο άμεσο τρόμαγμα. Η επιτυχία τους οφείλεται στη μείξη των χαρακτηριστικών των ταινιών θρίλερ με κλασικά στοιχεία του arthouse ευρωπαϊκού σινεμά και μια αίσθηση κοινωνικού ρεαλισμού που διέπει το σκανδιναβικό κινηματογράφο. Χαρακτηριστικά δείγματα του ρεύματος αυτού, που αργότερα ονομάστηκε «Nordic Twillight», είναι τo Let the Right One In, το Dead Snow, το Trollhunter και το When Animals Dream. Πέρα όμως από όλα αυτά τα πολύ επιτυχημένα και βραβευμένα φιλμ, το σύγχρονο σκανδιναβικό σινεμά εξακολουθεί να είναι γνήσιος απόγονος του σινεμά του Bergman και να εξερευνεί ακόμα τις βασικές θεματικές του. Είναι πρωτότυπο και ακραίο χωρίς να φοβάται να είναι πολιτικά ανορθόδοξο.
8+ 1 σπουδαίες σκανδιναβικές ταινίες
Άγριες Φράουλες (Smultronstället), 1957
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ο Victor Sjöström, ένας Σουηδός σκηνοθέτης του βωβού-ηθοποιός-κολοσσός που το όνομά του όχι απλά συγκρίνεται, αλλά ξεπερνά σε μέγεθος αυτό του Ingmar Bergman μεταξύ των Σουηδών εραστών του κινηματογράφου, πρωταγωνιστεί 3 χρόνια πριν πεθάνει, ίσως στην κορυφαία σκηνοθετική απόπειρα του κάτι σαν μαθητή του. Ο Sjöström παίζει έναν φημισμένο καθηγητή Ιατρικής που, εξαιτίας ενός εφιάλτη στον οποίο βλέπει την ακριβή μέρα και ώρα του θανάτου του, αρχίζει να αναθεωρεί τη "στεγνή" ζωή που έζησε στο βωμό της καταξίωσης, καταφέρνοντας τελικά να συμφιλιωθεί με την ιδέα του θανάτου. Μνημειώδες, το "Άγριες Φράουλες" φιγουράρει σε δεκάδες λίστες με τις κορυφαίες στιγμές στην ιστορία του κινηματογράφου.
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ο Victor Sjöström, ένας Σουηδός σκηνοθέτης του βωβού-ηθοποιός-κολοσσός που το όνομά του όχι απλά συγκρίνεται, αλλά ξεπερνά σε μέγεθος αυτό του Ingmar Bergman μεταξύ των Σουηδών εραστών του κινηματογράφου, πρωταγωνιστεί 3 χρόνια πριν πεθάνει, ίσως στην κορυφαία σκηνοθετική απόπειρα του κάτι σαν μαθητή του. Ο Sjöström παίζει έναν φημισμένο καθηγητή Ιατρικής που, εξαιτίας ενός εφιάλτη στον οποίο βλέπει την ακριβή μέρα και ώρα του θανάτου του, αρχίζει να αναθεωρεί τη "στεγνή" ζωή που έζησε στο βωμό της καταξίωσης, καταφέρνοντας τελικά να συμφιλιωθεί με την ιδέα του θανάτου. Μνημειώδες, το "Άγριες Φράουλες" φιγουράρει σε δεκάδες λίστες με τις κορυφαίες στιγμές στην ιστορία του κινηματογράφου.
Η Έβδομη Σφραγίδα (Det sjunde inseglet), 1957
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ε, να, την ίδια χρονιά με τις "Άγριες Φράουλες", ο Bergman είπε να κάνει establish και μια από τις μυθικότερες σκηνές στην ιστορία του σινεμά. Ο ιππότης Antonius Block (Max Von Sydow) παίζει σκάκι με τον Θάνατο (Bengt Ekerot) αναζητώντας αλήθειες για τη ζωή, για το θάνατο, για τον Θεό, κατά τη διάρκεια της Πανούκλας που σάρωσε την Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα. Η ταινία που εγκαθίδρυσε τόσο τον Σουηδό σκηνοθέτη όσο τον 28άρη τότε Von Sydow ως παγκόσμιας κλάσης περιπτώσεις καλλιτεχνών.
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ε, να, την ίδια χρονιά με τις "Άγριες Φράουλες", ο Bergman είπε να κάνει establish και μια από τις μυθικότερες σκηνές στην ιστορία του σινεμά. Ο ιππότης Antonius Block (Max Von Sydow) παίζει σκάκι με τον Θάνατο (Bengt Ekerot) αναζητώντας αλήθειες για τη ζωή, για το θάνατο, για τον Θεό, κατά τη διάρκεια της Πανούκλας που σάρωσε την Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα. Η ταινία που εγκαθίδρυσε τόσο τον Σουηδό σκηνοθέτη όσο τον 28άρη τότε Von Sydow ως παγκόσμιας κλάσης περιπτώσεις καλλιτεχνών.
Φάνυ και Αλέξανδρος (Fanny och Alexander), 1982
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Αρχές του 20ου αιώνα και η οικογένεια των Ekdahls σε όλες τις εκφάνσεις της, όπως τη βιώνουν δύο νεαρά αδέρφια-μέλη της, η Fanny και ο Alexander. Η uncut βερσιόν του έπους του Bergman διαρκεί 312(!) λεπτά, πάνω από 5 ώρες δηλαδή, ενώ η "συμμαζεμένη" για τις ανάγκες του κινηματογράφου φτάνει τα 188. Η ταινία κέρδισε 4 Όσκαρ το 1984, μεταξύ των οποίων αυτό της Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και των Καλύτερων Κοστουμιών.
Σκηνοθέτης: Ingmar Bergman
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Αρχές του 20ου αιώνα και η οικογένεια των Ekdahls σε όλες τις εκφάνσεις της, όπως τη βιώνουν δύο νεαρά αδέρφια-μέλη της, η Fanny και ο Alexander. Η uncut βερσιόν του έπους του Bergman διαρκεί 312(!) λεπτά, πάνω από 5 ώρες δηλαδή, ενώ η "συμμαζεμένη" για τις ανάγκες του κινηματογράφου φτάνει τα 188. Η ταινία κέρδισε 4 Όσκαρ το 1984, μεταξύ των οποίων αυτό της Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και των Καλύτερων Κοστουμιών.
Insomnia, 1997
Σκηνοθέτης: Erik Skjoldbjærg
Χώρα Προέλευσης: Νορβηγία
Έχετε ακουστά για τον Αρκτικό Κύκλο και τις λευκές νύχτες; Το άχαστο σημείο αναφοράς για ένα σκανδιναβικό φιλμ που εκμεταλλεύτηκε ο Skjoldbjærg, αυτό το 24 ώρες με το φως της ημέρας, θέτει τις ισορροπίες στο θρίλερ του, Insomnia. Ένας ντετέκτιβ προσπαθεί να εξιχνιάσει έναν φόνο, όταν κατά λάθος και εξαιτίας της αδυναμίας του να κοιμηθεί πυροβολεί έναν συνεργάτη του, με τα πράγματα να μπλέκονται ιδανικά για τον δολοφόνο. Το Insomnia ήταν το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Νορβηγού σκηνοθέτη, ενώ ο Stellan Skarsgård έχει το ρόλο του άυπνου ντετέκτιβ Engström.
Σκηνοθέτης: Erik Skjoldbjærg
Χώρα Προέλευσης: Νορβηγία
Έχετε ακουστά για τον Αρκτικό Κύκλο και τις λευκές νύχτες; Το άχαστο σημείο αναφοράς για ένα σκανδιναβικό φιλμ που εκμεταλλεύτηκε ο Skjoldbjærg, αυτό το 24 ώρες με το φως της ημέρας, θέτει τις ισορροπίες στο θρίλερ του, Insomnia. Ένας ντετέκτιβ προσπαθεί να εξιχνιάσει έναν φόνο, όταν κατά λάθος και εξαιτίας της αδυναμίας του να κοιμηθεί πυροβολεί έναν συνεργάτη του, με τα πράγματα να μπλέκονται ιδανικά για τον δολοφόνο. Το Insomnia ήταν το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Νορβηγού σκηνοθέτη, ενώ ο Stellan Skarsgård έχει το ρόλο του άυπνου ντετέκτιβ Engström.
Οικογενειακή Γιορτή (Festen), 1998
Σκηνοθέτης: Thomas Vinterberg
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Βασισμένος στο "Δόγμα 95" που συνέταξε παρέα με τον Lars Von Trier, ο Thomas Vinterberg πήρε την κάμερα επ' ώμου, άφησε κάθε μη φυσικό ήχο απ' έξω και σκηνοθέτησε την "Οικογενειακή Γιορτή", καρφώνοντας ουσιαστικά το όνομά του στο περιβόλι του ευρωπαϊκού σινεμά. Ο πατριάρχης της οικογενείας, Helge, κλείνει τα 60 και στο σπίτι του μαζεύονται συγγενείς, φίλοι και γνωστοί για να το γιορτάσουν. Μέχρι που οι συγκλονιστικές αποκαλύψεις διαδέχονται η μία την άλλη και ιδέες-θεσμοί όπως "τραγωδία" και "κάθαρση" κάνουν την εμφάνισή τους γύρω από το οικογενειακό τραπέζι.
Σκηνοθέτης: Thomas Vinterberg
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Βασισμένος στο "Δόγμα 95" που συνέταξε παρέα με τον Lars Von Trier, ο Thomas Vinterberg πήρε την κάμερα επ' ώμου, άφησε κάθε μη φυσικό ήχο απ' έξω και σκηνοθέτησε την "Οικογενειακή Γιορτή", καρφώνοντας ουσιαστικά το όνομά του στο περιβόλι του ευρωπαϊκού σινεμά. Ο πατριάρχης της οικογενείας, Helge, κλείνει τα 60 και στο σπίτι του μαζεύονται συγγενείς, φίλοι και γνωστοί για να το γιορτάσουν. Μέχρι που οι συγκλονιστικές αποκαλύψεις διαδέχονται η μία την άλλη και ιδέες-θεσμοί όπως "τραγωδία" και "κάθαρση" κάνουν την εμφάνισή τους γύρω από το οικογενειακό τραπέζι.
Ο Άνθρωπος Χωρίς Παρελθόν (Mies vailla menneisyyttä), 2002
Σκηνοθέτης: Aki Kaurismäki
Χώρα Προέλευσης: Φινλανδία
Ένας άντρας φτάνει στο Ελσίνκι και ξυλοκοπείται τόσο βάναυσα που παθαίνει αμνησία. Αδυνατώντας να θυμηθεί οτιδήποτε από την προηγούμενη ζωή του και φυσικά το λόγο που έφτασε στο Ελσίνκι, ο Μ (στο ρόλο ο Markku Peltola, ο οποίος πέθανε το 2007 μόλις στα 51 του) δεν μπορεί να βρει ούτε σταθερή δουλειά ούτε μόνιμη στέγη.
Ψύχραιμος και με ένα βορειο-ευρωπαϊκό cool που συναντάς μόνο στους -25 της Φινλανδίας, ο M προσπαθεί να βάλει τη ζωή του στη σειρά μένοντας σε ένα κοντέινερ. Για το ρόλο της στην ταινία, η μούσα του Kaurismäki, Kati Outinen, κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο φεστιβάλ των Καννών.
Σκηνοθέτης: Aki Kaurismäki
Χώρα Προέλευσης: Φινλανδία
Ένας άντρας φτάνει στο Ελσίνκι και ξυλοκοπείται τόσο βάναυσα που παθαίνει αμνησία. Αδυνατώντας να θυμηθεί οτιδήποτε από την προηγούμενη ζωή του και φυσικά το λόγο που έφτασε στο Ελσίνκι, ο Μ (στο ρόλο ο Markku Peltola, ο οποίος πέθανε το 2007 μόλις στα 51 του) δεν μπορεί να βρει ούτε σταθερή δουλειά ούτε μόνιμη στέγη.
Ψύχραιμος και με ένα βορειο-ευρωπαϊκό cool που συναντάς μόνο στους -25 της Φινλανδίας, ο M προσπαθεί να βάλει τη ζωή του στη σειρά μένοντας σε ένα κοντέινερ. Για το ρόλο της στην ταινία, η μούσα του Kaurismäki, Kati Outinen, κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο φεστιβάλ των Καννών.
Ανοιχτές Καρδιές (Elsker dig for evigt), 2002
Σκηνοθέτης: Susanne Bier
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Θιασώτης του Δόγματος '95 που αναφέρθηκε λίγο παραπάνω, η Bier σκηνοθετεί ένα μινιμαλιστικό δράμα που καθηλώνει. Ένα ζευγάρι από την Κοπεγχάγη, ο Joachim και η Cecilie βλέπουν τα πάντα να ανατρέπονται όταν ο Joachim καταλήγει παραπληγικός μετά από ένα αυτοκινητικό δυστύχημα. Ο Niels, άντρας της Marie που χτύπησε τον Joachim με το αυτοκίνητο και γιατρός στο νοσοκομείο που διακομίστηκε, θα προσπαθήσει να παρηγορήσει την Cecilie, προκαλώντας έναν ωκεανό μπλεγμένων συναισθημάτων στο δράμα της Bier.
Σκηνοθέτης: Susanne Bier
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Θιασώτης του Δόγματος '95 που αναφέρθηκε λίγο παραπάνω, η Bier σκηνοθετεί ένα μινιμαλιστικό δράμα που καθηλώνει. Ένα ζευγάρι από την Κοπεγχάγη, ο Joachim και η Cecilie βλέπουν τα πάντα να ανατρέπονται όταν ο Joachim καταλήγει παραπληγικός μετά από ένα αυτοκινητικό δυστύχημα. Ο Niels, άντρας της Marie που χτύπησε τον Joachim με το αυτοκίνητο και γιατρός στο νοσοκομείο που διακομίστηκε, θα προσπαθήσει να παρηγορήσει την Cecilie, προκαλώντας έναν ωκεανό μπλεγμένων συναισθημάτων στο δράμα της Bier.
Άσε το Κακό να Μπει (Låt den rätte komma in), 2008
Σκηνοθέτης: Tomas Alfredson
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ο Όσκαρ, ένας 12χρονος Σουηδός, κλεισμένος στον εαυτό του και συχνά θύμα "τραμπούκων"-συμμαθητών, ερωτεύεται την Eli που μόλις μετακόμισε στο διπλανό διαμέρισμα και αρχίζει να παίρνει σιγά σιγά τις εκδικήσεις του. Ένα εξαίσιο romantic horror φιλμ που, γράφοντας γι' αυτό, κινδυνεύεις να προδώσεις καθοριστικά για την εξέλιξη spoilers (και αυτό δεν το θέλει κανείς μας). Ποιος είπε ότι οι Σκανδιναβοί δεν μπορούν να σε τρομάξουν;
Σκηνοθέτης: Tomas Alfredson
Χώρα Προέλευσης: Σουηδία
Ο Όσκαρ, ένας 12χρονος Σουηδός, κλεισμένος στον εαυτό του και συχνά θύμα "τραμπούκων"-συμμαθητών, ερωτεύεται την Eli που μόλις μετακόμισε στο διπλανό διαμέρισμα και αρχίζει να παίρνει σιγά σιγά τις εκδικήσεις του. Ένα εξαίσιο romantic horror φιλμ που, γράφοντας γι' αυτό, κινδυνεύεις να προδώσεις καθοριστικά για την εξέλιξη spoilers (και αυτό δεν το θέλει κανείς μας). Ποιος είπε ότι οι Σκανδιναβοί δεν μπορούν να σε τρομάξουν;
Το κορίτσι με το τατουάζ ((Män Som Hatar Kvinnor), 2009
Σκηνοθέτης: Niels Arden Oplev
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Ένας δημοσιογράφος, ο οποίος σύντομα θα μπει φυλακή καταδικασμένος για συκοφαντική δυσφήμιση, αναλαμβάνει να ερευνήσει την προ σαράντα ετών εξαφάνιση της γόνου μιας πανίσχυρης οικονομικά σουηδικής οικογένειας. Μια χάκερ με προσωπικά προβλήματα θα προσφερθεί απρόσμενα να τον βοηθήσει. Καλογραμμένο, καλοσκηνοθετημένο και καλοπαιγμένο (εντυπωσιακή η δυναμική Νούμι Ράπασε) θρίλερ που σέβεται τους κανόνες του είδους, εμβαθύνοντας ταυτόχρονα στην ψυχολογία των χαρακτήρων και κάνοντας μερικές πολύ εύστοχες κοινωνικοπολιτικές αναφορές.
Σκηνοθέτης: Niels Arden Oplev
Χώρα Προέλευσης: Δανία
Ένας δημοσιογράφος, ο οποίος σύντομα θα μπει φυλακή καταδικασμένος για συκοφαντική δυσφήμιση, αναλαμβάνει να ερευνήσει την προ σαράντα ετών εξαφάνιση της γόνου μιας πανίσχυρης οικονομικά σουηδικής οικογένειας. Μια χάκερ με προσωπικά προβλήματα θα προσφερθεί απρόσμενα να τον βοηθήσει. Καλογραμμένο, καλοσκηνοθετημένο και καλοπαιγμένο (εντυπωσιακή η δυναμική Νούμι Ράπασε) θρίλερ που σέβεται τους κανόνες του είδους, εμβαθύνοντας ταυτόχρονα στην ψυχολογία των χαρακτήρων και κάνοντας μερικές πολύ εύστοχες κοινωνικοπολιτικές αναφορές.