Σκαρφαλωμένα στη βορειανατολική πλευρά του βράχου της Ακρόπολης, τα Αναφιώτικα μοιάζουν με έναν πίνακα ζωγραφικής. Κρυμμένα μέσα στην Πλάκα, είναι το σημείο που όλοι θέλουν να ανακαλύψουν.Τα Αναφιώτικα είναι λένε το «νησί» της Αθήνας. Ένα «νησί χωρίς θάλασσα». Μποέμ ατμόσφαιρα, νοσταλγία, χρώματα και αρώματα μπουκαμβίλιας και γιασεμιού, ανθισμένα λουλούδια στις γλάστρες και στα παράθυρα, καθώς περπατάς στους δαιδαλώδεις δρόμους, ολοκληρώνουν τη μοναδική εικόνα.Άλλωστε, τα Αναφιώτικα οφείλουν τη νησιωτική τους ατμόσφαιρα, που υπάρχει μέχρι και σήμερα, στους χτίστες που ήρθαν από την Ανάφη. Ήταν περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή εργάτες από την Ανάφη, οι οποίοι είχαν έρθει στην πρωτεύουσα για να εργαστούν ως χτίστες, στην ανοικοδόμηση της πόλης και το χτίσιμο των Ανακτόρων, την εποχή της βασιλείας του Όθωνα.
Η ιστορία πίσω από αυτήν την μικροσκοπική και ιδιαίτερη συνοικία τής Αθήνας είναι απλή και ξεκινά λίγα χρόνια μετά την δημιουργία τού Ελληνικού κράτους, στα μέσα τού 19ου αιώνα. Η ανέγερση των ανακτόρων τού Όθωνα οδήγησε στην αναζήτηση των καλύτερων τεχνιτών και κάπως έτσι μετακινήθηκαν από την Ανάφη στην Αθήνα οι πρώτοι εργάτες, ο ξυλουργός Δαμίγος και ο κτίστης Σιγάλας. Στην αναζήτηση καλύτερης τύχης και εργασίας το παράδειγμά τους, το ακολούθησαν και άλλοι συμπατριώτες τους που βρήκαν πολύ βολική την περιοχή βορειοανατολικά τής Ακρόπολης για να κτίσουν τα μικρά τους σπίτια, παρόλο που η περιοχή από το 1834 είχε χαρακτηριστεί αρχαιολογική ζώνη και απαγορεύονταν η ανοικοδόμηση, (παλιά ιστορία τα αυθαίρετα στην Ελλάδα, από την αρχαιότητα παραβιάζονται ανάλογοι νόμοι). Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν τα Αναφιώτικα, ενώ μετά την καταστροφή τού '22 στην περιοχή εγκαταστάθηκαν και Μικρασιάτες πρόσφυγες. Τα χρόνια πέρασαν, ουδέν μονιμότερον τού προσωρινού και, παρόλο που μεσολάβησαν κατεδαφίσεις και απαλλοτριώσεις, στις μέρες μας διασώζονται, (και κατοικούνται) περίπου 45 σπίτια (διατηρητέα σήμερα πια...), από ένα σύνολο 65 κατοίκων.Οι πρώτοι κάτοικοι βρήκαν στην περιοχή δύο εκκλησίες σχεδόν κατεστραμμένες, (Άγιος Συμεών και Άγιος Γεώργιος Βράχων από τον 17ο αιώνα), τις οποίες και ανακατασκεύασαν. Παλιότερα μάλιστα που ο πληθυσμός στα Αναφιώτικα ήταν περισσότερος, οι δύο μικρές εκκλησίες καθόριζαν και τις δύο ενορίες τού συνοικισμού.
Το 1860 οι δυο Αναφιώτες πρωτομάστορες κτίζουν δυο μικρά σπιτάκια πίσω από τον Άγιο Νικόλαο του Ραγκαβά. Οι δυο τεχνίτες ήταν οι απαραίτητοι για μια οικοδομή. Έτσι ο ένας βοήθησε να κτιστεί το σπίτι του άλλου στον ίδιο χώρο δίπλα – δίπλα. Τα σπίτια τους μικρά χωρίς πολυτέλειες θύμιζαν τον κυκλαδίτικο αέρα της πατρίδας τους. Μαζί με τις οικογένειές τους έφτασαν σιγά – σιγά στη περιοχή και άλλοι Κυκλαδίτες μάστορες.Κάποιος από αυτούς είχε συγκεντρώσει υλικά με το πρόσχημα να φτιάξει μια εκκλησία. Τελικά έστησε ένα μικρό σπιτάκι. Όπως ήταν φυσικό σε μικρό χρονικό διάστημα ο ένας Αναφιώτης έφερνε τον άλλο, και έτσι δημιουργήθηκε ένας μικρός οικισμός. Παρότι φυσικά η όλη δημιουργία της συνοικίας ήταν αυθαίρετη, η εξουσία έκανε τα στραβά μάτια γιατί είχε ανάγκη τους καλούς νησιώτες μαστόρους.
Υπάρχουν σημεία που ίσα-ίσα χωρά να περάσει ένα ανθρώπινο σώμα, σκαλάκια που δείχνουν να οδηγούν σε αδιέξοδο, αλλά την τελευταία στιγμή στρίβουν σε κάποιο νέο σοκάκι, σπίτια πνιγμένα στις βουκαμβίλιες και σε γλάστρες κάθε είδους, άπειρες γάτες που έχουν μόνιμο πιάτο στις εξώπορτες, ενώ κάποιες φορές θα χρειαστεί να περάσετε μέσα από κάποια αυλή για να συνεχίσετε τον δρόμο σας. Η αρχιτεκτονική είναι κλασικά Κυκλαδίτικη, αυτή που θα συναντήσετε στην Ανάφη και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, με άσπρους τοίχους και παράθυρα σε έντονα χρώματα. Ανάλογα με την πορεία που θα επιλέξετε θα συναντήσετε και τις δύο εκκλησίες τής περιοχής, όπως και το πρώτο Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Σε κάποιο σημείο θα δείτε και την πινακίδα που σας στέλνει προς την Ακρόπολη – εάν είστε ξεκούραστοι και έχετε χρόνο είναι ό,τι καλύτερο μπορείτε να κάνετε για να ολοκληρώσετε την βόλτα σας με τον καλύτερο τρόπο.
Πώς θα πάτε στα Αναφιώτικα
-Υπάρχουν πολλοί δρόμοι που ανηφορίζουν στον συνοικισμό. Εάν είστε στο κέντρο κοντά στο Σύνταγμα και στην Ερμού, απλώς προχωρήστε προς την Μητρόπολη και πάρτε τον δρόμο από την πλατεία που ανηφορίζει προς την Πλάκα. Θα καταλήξετε στην οδό Ανδριανού και μπροστά σας ακριβώς θα δείτε το παλαιότερο σπίτι τής Αθήνας, κάποιες φορές είναι ανοικτό και μπορείτε να δείτε λεπτομέρειες. Στρίψτε δεξιά την Ανδριανού και έχετε τον νου σας στις πινακίδες των κάθετων δρόμων έως ότου βρείτε την οδό Μνησικλέους που σας βγάζει απευθείας στα Αναφιώτικα. -Εάν πάλι έχετε πάρει το μετρό και κατεβείτε στην στάση Ακρόπολη, βγαίνοντας είστε στην οδό Μακρυγιάννη. Συνεχίζετε προς τα πάνω, (διασχίζετε κάθετα την Διονυσίου Αρεοπαγίτου), η Μακρυγιάννη γίνεται Βύρωνος και την συνεχίζετε έως ότου βρείτε στα αριστερά σας την οδό Θέσπιδος – στο τέρμα της είναι η οδός Στράτωνος, στρίβοντας αριστερά είστε ήδη στα Αναφιώτικα.
Πώς θα πάτε στα Αναφιώτικα
-Υπάρχουν πολλοί δρόμοι που ανηφορίζουν στον συνοικισμό. Εάν είστε στο κέντρο κοντά στο Σύνταγμα και στην Ερμού, απλώς προχωρήστε προς την Μητρόπολη και πάρτε τον δρόμο από την πλατεία που ανηφορίζει προς την Πλάκα. Θα καταλήξετε στην οδό Ανδριανού και μπροστά σας ακριβώς θα δείτε το παλαιότερο σπίτι τής Αθήνας, κάποιες φορές είναι ανοικτό και μπορείτε να δείτε λεπτομέρειες. Στρίψτε δεξιά την Ανδριανού και έχετε τον νου σας στις πινακίδες των κάθετων δρόμων έως ότου βρείτε την οδό Μνησικλέους που σας βγάζει απευθείας στα Αναφιώτικα. -Εάν πάλι έχετε πάρει το μετρό και κατεβείτε στην στάση Ακρόπολη, βγαίνοντας είστε στην οδό Μακρυγιάννη. Συνεχίζετε προς τα πάνω, (διασχίζετε κάθετα την Διονυσίου Αρεοπαγίτου), η Μακρυγιάννη γίνεται Βύρωνος και την συνεχίζετε έως ότου βρείτε στα αριστερά σας την οδό Θέσπιδος – στο τέρμα της είναι η οδός Στράτωνος, στρίβοντας αριστερά είστε ήδη στα Αναφιώτικα.
Μέχρι το 1922 τα Αναφιώτικα είχαν αμιγή οίκηση και χαρακτήρα. Με την έλευση μικρασιατών προσφύγων ήταν λογικό να αλλάξει ριζικά η σύνθεση του πληθυσμού. Οικοδομικά βέβαια κατάφερε να διατηρήσει όλη η συνοικία τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που επιβάλλονταν να γίνουν το 1950 αναγκάζουν σε κατεδάφιση ενός μεγάλου μέρους των Αναφιώτικων. Από το 1970 πραγματοποιούνται εκτεταμένες απαλλοτριώσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού. Μαζί με τα ανασκαφικά έργα, επιβάλλονται τότε διευθετήσεις κάποιων οδών που δεν υπήρχαν και έργα κοινής ωφέλειας (αποχέτευσης).Η κήρυξη των Αναφιώτικων ως διατηρητέου ιστορικού οικισμού σώζει πολλά κτίσματα. Πολλά που δεν μπορούσαν να συντηρηθούν ή δεν είχαν κληρονόμους πέρασαν στην δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού. Ωστόσο η έλλειψη πόρων και θέληση τα οδήγησε να είναι ετοιμόρροπα.
Τα Αναφιώτικα και οι ιστορίες τους.
- «Μαύρες πέτρες» τα λέγαν’ κάποτε, την εποχή της Τουρκοκρατίας, γιατί εδώ βρίσκονταν τα σπίτια των σκλάβων από την Αφρική. «Λίγες οικογένειες μαύρων, δούλοι από τον καιρό της Τουρκοκρατίας, ξετρύπωσαν από τα χαμηλά χωματένια σπίτια τους» γράφει για τη γειτονιά ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα» το 1841.
-Τη σημερινή της εικόνα την απέκτησε τη δεκαετία του 1860, όταν δύο μάστορες από την Ανάφη, ο Γεώργιος Δαμίγος και ο Μάρκος Σιγάλας, έχτισαν δύο αυθαίρετα σπιτάκια εδώ. Διάφοροι συντοπίτες τους βρήκαν την ιδέα καλή, ακολούθησαν το παράδειγμά τους, και τα υπόλοιπα είναι Ιστορία.
-Το 1834 είχε ψηφιστεί διάταξη με βάση την οποία η περιοχή θεωρούταν αρχαιολογική ζώνη, στην οποία απαγορευόταν οποιαδήποτε ανοικοδόμηση. Μια αντίστοιχη απαγόρευση ίσχυε και στην αρχαία Αθήνα του Περικλή –η οποία επίσης παραβιάστηκε, από πρόσφυγες του Πελοποννησιακού πολέμου που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ αναζητώντας καταφύγιο μακριά από τους πληγέντες δήμους της Αττικής.
-Συνολικά 45 είναι τα σπιτάκια των Αναφιώτικων –υπήρχαν περισσότερα, πολλά εκ των οποίων κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’70, όταν ο οικισμός κρίθηκε αυθαίρετος.
-Ένα και μοναδικό χαμηλό πεζούλι απολαμβάνει θέα στην υπέροχη απεραντοσύνη της πόλης και τον Λυκαβηττό απέναντι. Είναι αυτό δίπλα στο σπιτάκι με τον αριθμό 34.
-Οδοί στα Αναφιώτικα δεν υπάρχουν, το κάθε σπιτάκι έχει τον δικό του αριθμό, και αυτό είναι όλο.
- Αναφιώτες και Πλακιώτες είχαν, στις αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλη έχθρα. Οι κάτοικοι της Πλάκας δεν άφηναν «τους χωριάτες» να συχνάζουν στην πλατεία Φιλομούσου –και οι Αναφιώτες απαντούσαν με απαγόρευση κυκλοφορίας του κάθε Πλακιώτη στη γειτονιά τους.
-Η ευκολότερη, και δημοφιλέστερη, πρόσβαση στα Αναφιώτικα είναι από τα σκαλάκια που ξεκινούν στο πλάι του Άη-Γιώργη του Βράχου. Όταν ξεκινήσετε να τα ανεβαίνετε, θα έχετε την εντύπωση ότι καταλήγουν σε αδιέξοδο –συνηθίστε το και συνεχίστε να ανεβαίνετε, έτσι μοιάζουν σχεδόν όλα τα δρομάκια-σκαλάκια στα Αναφιώτικα. Για να φτάσετε στον Άη-Γιώργη του Βράχου, η διαδρομή με την λιγότερη ανηφόρα είναι αυτή που ξεκινά από την Θέσπιδος (δρομάκι-συνέχεια της πολύβουης Κυδαθηναίων) και εν συνεχεία στρίβει δεξιά στην Στράτωνος
-Δύο είναι τα εκκλησάκια των Αναφιώτικων, που τα χώριζαν παλιότερα σε δύο ενορίες: Ο Άη-Γιώργης του Βράχου και ο Άγιος Συμεών στο δυτικό άκρο της γειτονιάς. Και οι δύο ανακατασκευάστηκαν από τους Αναφιώτες που ήρθαν να μείνουν εδώ, βρίσκοντάς τις μισοκατεστραμμένες.
- «Μαύρες πέτρες» τα λέγαν’ κάποτε, την εποχή της Τουρκοκρατίας, γιατί εδώ βρίσκονταν τα σπίτια των σκλάβων από την Αφρική. «Λίγες οικογένειες μαύρων, δούλοι από τον καιρό της Τουρκοκρατίας, ξετρύπωσαν από τα χαμηλά χωματένια σπίτια τους» γράφει για τη γειτονιά ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα» το 1841.
-Τη σημερινή της εικόνα την απέκτησε τη δεκαετία του 1860, όταν δύο μάστορες από την Ανάφη, ο Γεώργιος Δαμίγος και ο Μάρκος Σιγάλας, έχτισαν δύο αυθαίρετα σπιτάκια εδώ. Διάφοροι συντοπίτες τους βρήκαν την ιδέα καλή, ακολούθησαν το παράδειγμά τους, και τα υπόλοιπα είναι Ιστορία.
-Το 1834 είχε ψηφιστεί διάταξη με βάση την οποία η περιοχή θεωρούταν αρχαιολογική ζώνη, στην οποία απαγορευόταν οποιαδήποτε ανοικοδόμηση. Μια αντίστοιχη απαγόρευση ίσχυε και στην αρχαία Αθήνα του Περικλή –η οποία επίσης παραβιάστηκε, από πρόσφυγες του Πελοποννησιακού πολέμου που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ αναζητώντας καταφύγιο μακριά από τους πληγέντες δήμους της Αττικής.
-Συνολικά 45 είναι τα σπιτάκια των Αναφιώτικων –υπήρχαν περισσότερα, πολλά εκ των οποίων κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’70, όταν ο οικισμός κρίθηκε αυθαίρετος.
-Ένα και μοναδικό χαμηλό πεζούλι απολαμβάνει θέα στην υπέροχη απεραντοσύνη της πόλης και τον Λυκαβηττό απέναντι. Είναι αυτό δίπλα στο σπιτάκι με τον αριθμό 34.
-Οδοί στα Αναφιώτικα δεν υπάρχουν, το κάθε σπιτάκι έχει τον δικό του αριθμό, και αυτό είναι όλο.
- Αναφιώτες και Πλακιώτες είχαν, στις αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλη έχθρα. Οι κάτοικοι της Πλάκας δεν άφηναν «τους χωριάτες» να συχνάζουν στην πλατεία Φιλομούσου –και οι Αναφιώτες απαντούσαν με απαγόρευση κυκλοφορίας του κάθε Πλακιώτη στη γειτονιά τους.
-Η ευκολότερη, και δημοφιλέστερη, πρόσβαση στα Αναφιώτικα είναι από τα σκαλάκια που ξεκινούν στο πλάι του Άη-Γιώργη του Βράχου. Όταν ξεκινήσετε να τα ανεβαίνετε, θα έχετε την εντύπωση ότι καταλήγουν σε αδιέξοδο –συνηθίστε το και συνεχίστε να ανεβαίνετε, έτσι μοιάζουν σχεδόν όλα τα δρομάκια-σκαλάκια στα Αναφιώτικα. Για να φτάσετε στον Άη-Γιώργη του Βράχου, η διαδρομή με την λιγότερη ανηφόρα είναι αυτή που ξεκινά από την Θέσπιδος (δρομάκι-συνέχεια της πολύβουης Κυδαθηναίων) και εν συνεχεία στρίβει δεξιά στην Στράτωνος
-Δύο είναι τα εκκλησάκια των Αναφιώτικων, που τα χώριζαν παλιότερα σε δύο ενορίες: Ο Άη-Γιώργης του Βράχου και ο Άγιος Συμεών στο δυτικό άκρο της γειτονιάς. Και οι δύο ανακατασκευάστηκαν από τους Αναφιώτες που ήρθαν να μείνουν εδώ, βρίσκοντάς τις μισοκατεστραμμένες.
Σήμερα πολλοί από τους κληρονόμους τους ζουν ακόμη εκεί. Απέφυγαν την έξωση μετά το 1981 όταν η τότε υπουργός Πολιτισμού και ηθοποιός Μελίνα Μερκούρη είχε διαφυλάξει αυτή την ιερή περίμετρο. Η φήμη λέει ότι και ο τραγουδιστής των Doors, Jim Morrison, ο οποίος πέθανε στο Παρίσι το 1971, είχε μείνει στα Αναφιώτικα.