Ο «Τρίτος Ανθρωπος» είναι, πράγματι, ένα αρκετά περίεργο «λογοτεχνικό» δημιούργημα! Στην ουσία, πρόκειται για ένα βιβλίο που για γράφτηκε, μόνο και μόνο, ώστε να αποτελέσει σενάριο της ταινίας και όχι για να... διαβαστεί. Έτσι, το... γράφημα του Γκρην «μετατράπηκε» σ' ένα κλασικό φιλμ νουάρ που μεταφέρθηκε στην μεγάλη οθόνη από τον Κάρολ Ριντ στα τέλη της δεκαετίας του 40. Η μεταπολεμική Βιέννη, τσακισμένη από τους βομβαρδισμούς και κατεχόμενη παράλληλα από τους συμμάχους, γίνεται το πεζογραφικό φόντο πάνω στο οποίο ο Γκράχαμ Γκρην θα πλάσει την ιστορία του. Ο Γκράχαμ Γκρην ολοκλήρωσε τον «Τρίτο άνθρωπο» το 1948. Στο λογοτεχνικό πρόλογο του έργου σημείωνε σχετικά: «Για μένα είναι σχεδόν αδύνατο να γράψω το σενάριο μιας ταινίας χωρίς πρώτα να γράψω μια ιστορία. Ακόμα και μια ταινία εξαρτάται από κάτι παραπάνω από την πλοκή, σε κάποιο βαθμό από τους χαρακτήρες των ηρώων, από τις διαθέσεις και την ατμόσφαιρα• και αυτά μου φαίνεται σχεδόν αδύνατο να τα συλλάβω με την πρώτη, μέσα στο χλιαρό σκαρίφημα ενός σεναρίου...».Η συγκεκριμένη νουβέλα γράφτηκε όταν, στην ουσία, άρχισαν να αναδύονται οι εντάσεις ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, δηλαδή λίγο μετά τον αποκλεισμό του Βερολίνου από τον Στάλιν το καλοκαίρι του '48. Ο Γκρην, σίγουρα, δεν έμεινε «ανεπηρέαστος» από τις πολιτικές εξελίξεις! Η κατασκοπευτική, έστω σε μικρές δόσεις, λογική του γραφήματος οδηγεί τον αναγνώστη σε ρεαλιστικές καταστάσεις που έλαβαν χώρα την συγκεκριμένη περίοδο.
Πρώτη επιλογή για το ρόλο του Χάρι Λάιμ ήταν ο Κάρι Γκραντ, αλλά ο Κάρολ Ριντ ήθελε πάσει θυσία να προσλάβει τον Όρσον Γουέλς για το ρόλο. Ο παραγωγός Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ είχε τις ενστάσεις του εφόσον ο Γουέλς θεωρούταν, εκείνη την περιόδο, "Δηλητήριο των Ταμείων". Πρώτη επιλογή του Κάρολ Ριντ για το ρόλο του Χόλι Μάρτινς ήταν ο Τζέιμς Στιούαρτ, αλλά ο Σέλζνικ επέμεινε στον Τζόζεφ Κότεν που είχε συμβόλαιο με την εταιρία του. Η Ιταλίδα Αλίντα Βάλι ήταν επίσης επιλογή του Σέλζνικ. Τόσο ο Κάρολ Ριντ, όσο και ο Αλεξάντερ Κόρντα ήταν δυσαρεστημένοι από την επιλογή αυτή. Ο Ριντ θεωρούσε ότι η Βάλι έπρεπε να ντύνεται απλά και φτωχικά και όχι κομψά όπως την ήθελε ο Σέλζνικ.
Ο «Τρίτος Άνθρωπος» (The Third Man - 1949), μας μεταφέρει στη Βιέννη, λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μία πόλη, στην καρδιά της Ευρώπης, άλλοτε αριστοκρατική και χαρούμενη, τώρα έχοντας περάσει από την φονική επίδραση των ναζί, είναι πλέον κατεστραμμένη, φτωχή και διαιρεμένη σε συμμαχικές ζώνες επιρροής. Παράλληλα, η τοπική κοινωνία προσπαθεί να επιβιώσει μέσα από συντρίμμια, ενώ ανθεί η μαύρη αγορά. Σε ένα τέτοιο κλίμα καταφτάνει ένας αφελής και άνεργος συγγραφέας λαϊκών μυθιστορημάτων γουέστερν, ο Χόλι Μάρτινς (Τζόζεφ Κότεν), ύστερα από πρόσκληση ενός παλιού του φίλου, του Χάρι Λάιμ (Όρσον Ουέλς). Όταν όμως φτάνει εκεί τον περιμένει μία δυσάρεστη έκπληξη. Ο Λάιμ έχει ήδη πεθάνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα. Και ενώ είναι έτοιμος να φύγει πάλι πίσω στην Αμερική, αρχίζει να υποψιάζεται ότι ο θάνατος του Χάρι μπορεί και να μην ήταν ατύχημα, αλλά δολοφονία... Ο Χόλι, γνωρίζει τους φίλους του Χάρι, την κοπέλα του Άννα (Αλίντα Βάλι) κι έναν Άγγλο αστυνομικό επιθεωρητή, καθώς σταδιακά εμπλέκεται όλο και περισσότερο στην υπόθεση. Το μυστήριο αυξάνεται συνεχώς, καθώς αποκαλύπτεται ότι στον τόπο του ατυχήματος εκτός από τους δύο φίλους του Χάρι, που τον σήκωσαν, υπήρχε κι ένας τρίτος άνθρωπος, που ίσως είχε ρόλο - κλειδί στο περίεργο ατύχημα. Το μυαλό του νεαρού συγγραφέα αρχίζει να φαντάζεται διάφορα σενάρια ενώ σιγά σιγά ανακαλύπτει όλη την αλήθεια, μία αλήθεια που δεν είχε ποτέ υποψιαστεί...
Για χρόνια η ταινία συνοδευόταν από τον αστικό μύθο ότι ο πραγματικός σκηνοθέτης ήταν ο Όρσον Γουέλς κι όχι ο Κάρολ Ριντ, εφόσον πολλά στοιχεία της θυμίζουν την τεχνική που χρησιμοποιούσε ως σκηνοθέτης ο Γουέλς. Ο Γουέλς το 1967, σε συνέντευξή του στον Πίτερ Μπογκντάνοβιτς δήλωσε ότι η ταινία ήταν του Ριντ[4]. Ο Μπογκντάνοβιτς στη συνέντευξή του για την παρουσίαση της ταινίας στην έκδοσή της από την Criterion δήλωσε ότι το πιθανότερο ήταν ο Κάρολ Ριντ να έχει επηρεαστεί από το σκηνοθετικό έργο του Όρσον Γουέλς.
Η ταινία, βασίζεται στο ομώνυμο κατασκοπικό μυθιστόρημα του Graham Greene, ενώ το υποβλητικό Soundtrack υπογράφει ο Άντον Κάρας (Anton Karas). Το φιλμ σε σκηνοθεσία του Κάρολ Ριντ, διαθέτει μία τριπλέτα εκπληκτικών ηθοποιών. Στους ανδρικούς ρόλους, οι ερμηνείες των δύο βασικών πρωταγωνιστών του φιλμ, είναι απλά συγκλονιστικές. Ο λόγος βέβαια για τους σπουδαίους Τζόζεφ Κότεν και Όρσον Ουέλς. Δύο επιστήθιους φίλους και υπέροχους ερμηνευτές, με τον Κότεν να συνοδεύει τον Ουέλς, σχεδόν σε όλα τα σκηνοθετικά του αριστουργήματα, από τον "Πολίτη Κέιν" του 1941, μέχρι το "Touch of Evil" του 1958. Θα ήταν βέβαια άδικο να μην αναφερθούμε και στην παρουσία της Ιταλίδας ηθοποιού, Αλίντα Βάλι, πρωταγωνίστρια μεταξύ άλλων σε θρυλικές ταινίες του Χίτσκοκ, του Βισκόντι, του Αντονιόνι και του Παζολίνι. Η ταινία έκανε τέτοια εντύπωση με την αρτιότητά της που είχαν κυκλοφορήσει πολλά "ανέκδοτα" γύρω από το όνομά της. Ένα από τα πιο γνωστά θέλει τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ουίλιαμ Ουάιλερ - και φίλο του Κάρολ Ριντ - όταν είδε την ταινία, να παραξενεύεται τόσο πολύ από τη συχνή χρήση του κεκλιμένου πλάνου που έστειλε στον σκηνοθέτη ένα αλφάδι και του έγραψε: «Κάρολ, την επόμενη φορά που θα γυρίσεις ταινία, απλώς βάλ’ το αυτό πάνω στην κάμερα, εντάξει;»! Δεν είναι βέβαια λίγοι κι εκείνοι που υποστήριζαν ότι η τελειότητα της ταινίας οφείλεται στο γεγονός ότι στην σκηνοθετική καρέκλα, δεν κάθεται ο Κάρολ Ριντ, αλλά ο μεγάλος Όρσον Ουέλς... Γεγονός το οποίο βεβαία ο ίδιος ο Αμερικανός σκηνοθέτης έχει επανειλημμένα διαψεύσει σε συνεντεύξεις του. Τίποτα βέβαια από όλα αυτά δεν έχει αποδεχθεί και ίσως να μην έχει και ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που πραγματικά μετράει είναι το γεγονός ότι "Ο Τρίτος Άνθρωπος", είναι όντως μία μοναδική ταινία.
Ο συνθέτης Άντον Καράς έγραψε κι εκτέλεσε το μουσικό θέμα της ταινίας με συνοδεία μονάχα το όργανο τσίτερ. Το μουσικό θέμα της ταινίας έγινε γνωστό ως The Third Man Theme και έφτασε στην κορυφή της λίστας με τις μουσικές επιτυχίες παγκοσμίως κάνοντας γνωστό τον, μέχρι τότε, άσημο συνθέτη. Σύμφωνα με τον βοηθό σκηνοθέτη Γκάι Χάμιλτον ο Ριντ γνώρισε τον Καράς τυχαία σε ένα πάρτι στη Βιέννη, όπου έπαιζε το τσίτερ. Ο Ριντ πήρε μαζί του τον Καράς στο Λονδίνο, φιλοξενώντας τον στο σπίτι του κι οι δυο τους συνεργάστηκαν ώστε το θέμα να ετοιμαστεί σε έξι εβδομάδες.
Πρόκειται για ένα φιλμ εντυπωσιακού κινηματογραφικού στυλ, που αναμειγνύει με μαεστρία στοιχεία εξπρεσιονιστικά και φιλμ νουάρ. Συνδυάζει το έντονο παιχνίδι, μεταξύ φωτός και σκοταδιού, την παραμόρφωση των προσώπων μέσα από ευρυγώνιο φακό και τα επιτηδευμένα πλάνα, που αθροιστικά συντελούν σε μία κλασσική μεταπολεμική ταινία. Μία διαχρονική δημιουργία που εκφράζει την παράνοια, τον παραλογισμό και το κλίμα φόβου, της πρώτης περιόδου μετά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όντας στην αρχή ακόμα του Ψυχρού Πολέμου. Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι η ταινία του Κάρολ Ριντ «Ο Τρίτος Άνθρωπος» (The Third Man - 1949), έχει ψηφιστεί ως η Καλύτερη Βρετανική Ταινία του 20ού αιώνα από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου (British Film Institute), καθώς και μία από τις Καλύτερες Αμερικανικές Ταινίες όλων των εποχών, λόγω της συμμετοχής του Αμερικανού παραγωγού, David O. Selznick. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο σπουδαίος Κριτικός Κινηματογράφου Roger Ebert είχε γράψει χαρακτηριστικά: «Από όλες τις ταινίες που έχω δει, αυτή ενσαρκώνει τη μαγεία του να πηγαίνεις σινεμά...» Η ταινία βραβεύτηκε με το Μέγα Βραβείο (νυν Χρυσός Φοίνικας) από το Φεστιβάλ των Καννών, έλαβε επίσης το βραβείο της καλύτερης βρετανικής ταινίας της χρονιάς από την Ακαδημία Βρετανικού Κινηματογράφου καθώς και το Όσκαρ Ασπρόμαυρης Φωτογραφίας το 1950.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Γκράχαμ (ή Γκρέηαμ) Γκρην γεννήθηκε το 1904. Μετά την αποφοίτησή του από το Balliol College της Οξφόρδης εργάστηκε για τέσσερα χρόνια ως διορθωτής στην εφημερίδα Τhe Times. Η φήμη του εδραιώθηκε με το τέταρτο μυθιστόρημά του, Stamboul Train. Το 1935 διέσχισε τη Λιβερία και περιέγραψε το ταξίδι του στο Journey Without Maps? όταν επέστρεψε τον προσέλαβαν ως κριτικό ταινιών στο Spectator. Έχοντας γίνει δεκτός στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το 1926, επισκέφτηκε το Μεξικό το 1938 για να κάνει αναφορά για τις θρησκευτικές διώξεις εκεί. Από το ταξίδι αυτό προέκυψε το The Lawless Roads και, αργότερα, το διάσημο μυθιστόρημά του The Power and the Glory. Το Brighton Rock εκδόθηκε το 1938 και το 1940 έγινε λογοτεχνικός συντάκτης στο Spectator. Την επόμενη χρονιά ανέλαβε να δουλέψει για το Φόρεϊν Όφις και στάλθηκε στη Σιέρρα Λεόνε, το πόστο του από το 1941 έως το 1943. Από εδώ εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του The Heart of the Matter, που διαδραματίζεται στη Δυτική Αφρική. Εκτός από τα πολλά μυθιστορήματα, ο Γκράχαμ Γκρην έγραψε και αρκετές συλλογές διηγημάτων, τέσσερα ταξιδιωτικά βιβλία, έξι θεατρικά έργα, τρία αυτοβιογραφικά βιβλία –A Sort of Life, Ways of Escape και A World of My Own (δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του)–, δύο βιογραφίες και τέσσερα βιβλία για παιδιά. Έγραψε επίσης εκατοντάδες δοκίμια, καθώς και κριτικές για τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο (ορισμένα περιέχονται στις συλλογές Reflections και Mornings in the Dark). Πολλά από τα μυθιστορήματα και τις νουβέλες του έχουν γυριστεί ταινίες και ο Τρίτος Άνθρωπος γράφτηκε ειδικά για τον κινηματογράφο. Ο Γκράχαμ Γκρην πέθανε το 1991.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Γκράχαμ (ή Γκρέηαμ) Γκρην γεννήθηκε το 1904. Μετά την αποφοίτησή του από το Balliol College της Οξφόρδης εργάστηκε για τέσσερα χρόνια ως διορθωτής στην εφημερίδα Τhe Times. Η φήμη του εδραιώθηκε με το τέταρτο μυθιστόρημά του, Stamboul Train. Το 1935 διέσχισε τη Λιβερία και περιέγραψε το ταξίδι του στο Journey Without Maps? όταν επέστρεψε τον προσέλαβαν ως κριτικό ταινιών στο Spectator. Έχοντας γίνει δεκτός στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το 1926, επισκέφτηκε το Μεξικό το 1938 για να κάνει αναφορά για τις θρησκευτικές διώξεις εκεί. Από το ταξίδι αυτό προέκυψε το The Lawless Roads και, αργότερα, το διάσημο μυθιστόρημά του The Power and the Glory. Το Brighton Rock εκδόθηκε το 1938 και το 1940 έγινε λογοτεχνικός συντάκτης στο Spectator. Την επόμενη χρονιά ανέλαβε να δουλέψει για το Φόρεϊν Όφις και στάλθηκε στη Σιέρρα Λεόνε, το πόστο του από το 1941 έως το 1943. Από εδώ εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του The Heart of the Matter, που διαδραματίζεται στη Δυτική Αφρική. Εκτός από τα πολλά μυθιστορήματα, ο Γκράχαμ Γκρην έγραψε και αρκετές συλλογές διηγημάτων, τέσσερα ταξιδιωτικά βιβλία, έξι θεατρικά έργα, τρία αυτοβιογραφικά βιβλία –A Sort of Life, Ways of Escape και A World of My Own (δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του)–, δύο βιογραφίες και τέσσερα βιβλία για παιδιά. Έγραψε επίσης εκατοντάδες δοκίμια, καθώς και κριτικές για τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο (ορισμένα περιέχονται στις συλλογές Reflections και Mornings in the Dark). Πολλά από τα μυθιστορήματα και τις νουβέλες του έχουν γυριστεί ταινίες και ο Τρίτος Άνθρωπος γράφτηκε ειδικά για τον κινηματογράφο. Ο Γκράχαμ Γκρην πέθανε το 1991.