Όλα ξεκίνησαν με ένα ανυπόγραφο e-mail: «Είμαι ανώτερο στέλεχος της κοινότητας των μυστικών υπηρεσιών». Ακολούθησε η πιο εντυπωσιακή διαρροή απόρρητων πληροφοριών στα χρονικά, έργο ενός ασυνήθιστου ανθρώπου. Οι συνέπειες συντάραξαν τους ηγέτες σε παγκόσμιο επίπεδο, από τον Ομπάμα και τον Κάμερον ως τους προέδρους της Βραζιλίας, της Γαλλίας και της Ινδονησίας και την καγκελάριο της Γερμανίας. Ο Έντουαρντ Σνόουντεν, ένας νεαρός άσος της πληροφορικής που εργαζόταν στην Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας της Αμερικής, αποκάλυψε με ποιον τρόπο ο ισχυρός αυτός οργανισμός χρησιμοποιεί τις νέες τεχνολογίες για να κατασκοπεύει ολόκληρο τον πλανήτη. Οι κατάσκοποι το χαρακτηρίζουν ως «κυριαρχία στο διαδίκτυο». Άλλοι το χαρακτηρίζουν ως τον θάνατο της ιδιωτικότητάς μας.
Ηρωας ή προδότης; Οι θαυμαστές του τον θεωρούν υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προσέφερε μεγάλη υπηρεσία στους πολίτες, ενώ οι επικριτές του ανήθικο σπιούνο που έκλεψε πληροφορίες από την NSA και πήγε στο εξωτερικό. Τι συμβαίνει στο μυαλό του 33χρονου Εντουαρντ Σνόουντεν που αποφάσισε να δώσει μια κλωτσιά στη ζωή του για να ξεσκεπάσει τις μεθόδους της αμερικανικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας (NSA); Γιατί ένας προνομιούχος νέος, με μισθό 122.000 δολάρια (90.000 ευρώ) τον χρόνο, που συζούσε με την κοπέλα του στη Χαβάη, να βρεθεί από επιλογή του χωρίς διαβατήριο (του το ανακάλεσαν οι ΗΠΑ) και αντιμέτωπος με κατηγορίες για προδοσία; Ο ίδιος δηλώνει: «Δεν θέλω να ζω σε μια κοινωνία που κάνει τέτοια πράγματα. Δεν θέλω να ζω σε έναν κόσμο όπου ό,τι κάνω και ό,τι λέω καταγράφονται». Σε συνεργασία με την GCHQ, η NSA είχε παγιδεύσει κρυφά τα υποθαλάσσια καλώδια οπτικών ινών που διέτρεχαν τον πλανήτη. Αυτό επέτρεπε σε ΗΠΑ και Βρετανία να έχουν πρόσβαση σε μεγάλο μέρος των παγκόσμιων επικοινωνιών. Μυστικά δικαστήρια υποχρέωναν τους παρόχους επικοινωνίας να παραδίδουν τα στοιχεία τους. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Σνόουντεν, σχεδόν όλη η Σίλικον Βάλεϊ εμπλεκόταν με την NSA – η Google, η Microsoft, το Facebook, ακόμη και η Apple του Στιβ Τζομπς. Η NSA ισχυριζόταν ότι είχε «άμεση πρόσβαση» στους σέρβερ των τεχνολογικών κολοσσών.Όμως ο τελικός στόχος της NSA έμοιαζε να πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: να συλλέγει τα πάντα από τους πάντες, οπουδήποτε και αν βρίσκονταν, και να τα αποθηκεύει επ' αόριστον. Σηματοδοτούσε ένα σημείο καμπής. Η ιδιωτικότητα έμοιαζε να έχει καταργηθεί. Οι υπηρεσίες κατασκοπείας είχαν καταλάβει παράνομα το διαδίκτυο – μια πάλαι ποτέ πλατφόρμα ατομικότητας και ελεύθερης έκφρασης.
Αφού εξασφάλισε αντίγραφα όλων των απόρρητων αρχείων που σκόπευε να αφήσει να διαρρεύσουν στον Τύπο, στις 20 Μαΐου, επιβιβάστηκε σε μια πτήση για Χονγκ Κονγκ και αποχαιρέτησε οριστικά μια άνετη ζωή - ο ετήσιος μισθός του έφθανε τα 200.000 δολάρια -, τη σύντροφό του, την οικογένειά του και βέβαια την πατρίδα του. Ο Σνόουντεν γνωρίζει πολύ καλά ότι έχει παραβεί τον νόμο. Επίσης γνωρίζει ότι η αμερικανική κυβέρνηση και οι Μυστικές Υπηρεσίες θα τον κυνηγήσουν ως την άκρη του κόσμου.
Η υπόθεση ξεκινά στις 20 Μαΐου. Ο Έντουαρτ Σνόουντεν, υπάλληλος της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας των ΗΠΑ, καταφθάνει από τη Χαβάη στο Χονγκ Κονγκ, έχοντας μαζί του τέσσερις φορητούς υπολογιστές με μερικά από τα πιο υψηλά διαβαθμισμένα μυστικά της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Την 1η Ιουνίου οι δημοσιογράφοι της βρετανικής εφημερίδας Guardian, Glenn Greenwald και Ewen MacAskill, φθάνουν από τη Νέα Υόρκη στο Χονγκ Κονγκ. Συναντιούνται με τον Σνόουντεν στο ξενοδοχείο Kowloon και έτσι αρχίζει μια εβδομάδα αποκαλυπτικών συνεντεύξεων. Τέσσερις μέρες αργότερα, η Guardian δημοσιεύει την πρώτη αποκλειστική της είδηση από τις πληροφορίες του Σνόουντεν, αποκαλύπτοντας μυστική δικαστική απόφαση που δείχνει ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε επιβάλει στο γίγαντα των τηλεπικοινωνιών Verizon να παραδώσει τα αρχεία των τηλεφώνων εκατομμυρίων Αμερικανών. Στις 6 Ιουνίου γίνεται η δεύτερη μεγάλη αποκάλυψη για το απόρρητο πρόγραμμα Prism, το οποίο δίνει στην NSA άμεση πρόσβαση σε δεδομένα που τηρούνται από την Google, το Facebook, την Apple και άλλους γίγαντες του Διαδικτύου στις ΗΠΑ. Οι εταιρείες τεχνολογίας αρνούνται ωστόσο ότι έχουν δημιουργήσει «πίσω πόρτα πρόσβασης» στα συστήματά τους για την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Οι αντιδράσεις από τις ΗΠΑ είναι άμεσες καθώς το πλήγμα είναι πολύ μεγάλο. Ο Μπαράκ Ομπάμα υπερασπίζεται τα δύο προγράμματα, λέγοντας ότι αυτά επιβλέπονται από τα δικαστήρια και το Κογκρέσο, υποστηρίζοντας ότι είχε επιτευχθεί μεταξύ της ασφάλειας και της ιδιωτικής ζωής «η σωστή ισορροπία»: «Δεν μπορείς να έχεις 100% ασφάλεια, και ταυτόχρονα 100% προστασία της ιδιωτικής ζωής και μηδενική ταλαιπωρία», λέει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι αποκαλύψεις όμως συνεχίζονται και το σκάνδαλο αποκτά διεθνείς διαστάσεις με τα περισσότερα κράτη να ζητούν άμεσα εξηγήσεις από τις ΗΠΑ.
Στις 29/01/2014 δύο μέλη του νορβηγικού κοινοβουλίου πρότειναν τον Σνόουντεν, για το ΝόμπελΕιρήνης 2014, λέγοντας ότι οι αποκαλύψεις του έκαναν τον κόσμο πιο ασφαλή ενώ εξελέγη στην —καθαρά τιμητική— θέση του Πρύτανη του πανεπιστημίου της Γλασκόβης! Σύμφωνα με τον Μάθιου Εϊντ, κορυφαίο ιστορικό των μυστικών υπηρεσιών από την Ουάσιγκτον «Ο Σνόουντεν είναι ένας ιδεαλιστής νεαρός, απογοητευμένος από όσα είδε στις υπηρεσίες πληροφοριών. Καταλαβαίνω γιατί. Αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνώ μαζί του. Για τους ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών είναι ένας προδότης. Αλλά η απάντηση είναι πιο περίπλοκη. Ακόμη και αν διαφωνώ με τον Σνόουντεν, του είμαι ευγνώμων γιατί είναι ο μοναδικός λόγος για τον οποίο θα υπάρξουν αλλαγές»!
Στη συνέχεια ο Σνόουντεν, και ενώ οι ΗΠΑ επιδιώκουν με κάθε τρόπο την έκδοσή του, αποχωρεί από το Χονγκ Κονγκ με πτήση για τη Μόσχα, ενώ παράλληλα ζητάει άσυλο από τον Ισημερινό. Από τη στιγμή εκείνη και μετά ξεκινά μια πραγματική οδύσσεια για τον πρώην κατάσκοπο, καθώς βρίσκεται στην ουσία εγκλωβισμένος μια ζώνη τράνζιτ του αεροδρομίου της Μόσχας, σύμφωνα με τις πληροφορίες, επιδιώκοντας καθημερινά να βρει ένα ασφαλές καταφύγιο. Ωστόσο μέρα με τη μέρα η ελπίδα του να βρει ένα καταφύγιο εξανεμίζονται, ενώ δεν λείπουν τα διπλωματικά επεισόδια, όπως με την περίπτωση της Βολιβίας όπου το αεροσκάφος με τον πρόεδρο Εβο Μοράλες και κυβερνητικά στελέχη, αναγκάστηκε να προσγειωθεί στη Βιέννη, επειδή η Γαλλία και η Πορτογαλία αρνήθηκαν να παραχωρήσουν άδεια διέλευσης εξαιτίας των πληροφοριών ότι σε αυτό βρισκόταν Εντουαρντ Σνόουντεν. Σύμφωνα πάντως με το Wikileaks, ο Σνόουντεν έχει ζητήσει μέχρι στιγμής πολιτικό άσυλο από 21 χώρες. Οι περισσότερες απάντησαν κατηγορηματικά όχι, όπως η Ινδία, η Φινλανδία και η Πολωνία. Η Βραζιλία δεν έχει απαντήσει, η Αυστρία, η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Νορβηγία κρατούν την ίδια στάση με τον Ισημερινό, υποστηρίζοντας ότι δεν μπορούν να δώσουν άσυλο εφόσον ο Σνόουντεν δεν βρίσκεται στο έδαφός τους. Η Ρωσία, η οποία δεν συνδέεται με συμφωνία έκδοσης με τις ΗΠΑ, έχει δηλώσει ότι δεν του προσάπτει καμία κατηγορία. Άλλωστε δεν βρίσκεται ακόμα σε ρωσικό έδαφος, αφού δεν πέρασε από τον έλεγχο διαβατηρίων. "Είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος. Οσο το συντομότερον επιλέξει τον τελικό του προορισμό, τόσο το καλύτερο και για εμάς και για τον ίδιο", δηλώνει ο πρόεδρος Πούτιν στις 25 Ιουνίου
Θέλοντας να πείσει για την αγαθότητα των προθέσεων του ο Σνόουντεν εξομολογείται ότι λειτούργησε με τέτοιο τρόπο ώστε η κυβέρνηση να έχει μια ιδέα του τι ακριβώς έκλεψε. Όπως λέει άφησε ψηφιακά «ψίχουλα» ώστε αυτοί που θα αναλάμβαναν την έρευνα να μπορούσαν εύκολα να καταλάβουν ποια έγγραφα έχει αντιγράψει και ποια έγγραφα έχει απλά «ακουμπήσει» ώστε να γίνει κατανοητό ότι πρόθεσή του δεν ήταν να γίνει κατάσκοπος για λογαριασμό μιας τρίτης χώρας αλλά να προχωρήσει σε αποκαλύψεις. Παράλληλα με τον τρόπο αυτό η κυβέρνηση θα είχε τον απαραίτητο χρόνο να «καλύψει τα νώτα της» αλλάζοντας κωδικούς και αναθεωρόντας τα επιχειρησιακά της πλάνα. Τελικά όμως πιστεύει ότι το μόνο που έκαναν όσοι ασχολήθηκαν με την υπόθεσή του ήταν να καταλήξουν στον αριθμό των εγγράφων που ακούμπησε - 1,7 εκατομμύρια έγγραφα. «Πίστευα ότι απλά θα τους δυσκόλευε. Δεν πίστευα ότι θα ήταν τόσο απόλυτα ανίκανοι».
Πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ότι η υπόθεση προκαλεί πονοκέφαλο στις ρωσικές αρχές. "Ο Σνόουντεν είναι μία βαλίτσα χωρίς χερούλι. Εάν τον εκδώσουν, πλήττεται το κύρος τους. Εάν δεν τον εκδώσουν, θα επιδεινώσουν σοβαρά τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες", δήλωσε ο αναλυτής Αλεξάντρ Γκολτς...Αν και ο πρόεδρος Ομπάμα έχει δηλώσει ότι η Ουάσινγκτον δεν έχει την πρόθεση να παζαρέψει την υπόθεση Σνόουντεν με τη Μόσχα, κάποια σενάρια κάνουν λόγο για μια πιθανή διαπραγμάτευση για την τύχη του Σνόουντεν η οποία μπορεί να περιλάβει την ανταλλαγή του με τον πιλότο Κονσταντίν Γιαρόσενκο και τον πρώην στρατιωτικό Βίκτορ Μπουτ, που εκτίουν ποινές φυλάκισης στις ΗΠΑ για εμπόριο ναρκωτικών και όπλων αντίστοιχα.Οι αποκαλύψεις του Σνόουντεν προκάλεσαν σοκ, παρ' ότι τη διεθνή κοινή γνώμη έπρεπε να είχαν προετοιμάσει ειδήσεις όπως αυτή για την παρακολούθηση των εταιριών κινητής πληροφορίας στις ΗΠΑ από τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας. Στη συνέχεια, έπεσε η «βόμβα» ότι η NSA χρησιμοποιούσε τις μεγαλύτερες εταιρείες του Διαδικτύου (Google, Apple, facebook κ.ά.) για να παρακολουθεί Αμερικανούς και ξένους χρήστες του Ίντερνετ. Ακολούθησαν πληροφορίες για την εμπλοκή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Ποιος φαντάζεται τι μπορεί να επακολουθήσει;
Παρά τις αντιδράσεις που προκάλεσε διεθνώς, η αμερικανική κοινή γνώμη υποδέχτηκε την είδηση με μια περίεργη απάθεια. Σφυρηλατημένη από αντιτρομοκρατικούς νόμους και διαποτισμένη από μια κουλτούρα φόβου, η αμερικανική κοινή γνώμη φαίνεται να έχει πια πειστεί για την αναγκαιότητα του Μεγάλου Αδελφού. Γιατί, άλλωστε, να ανησυχείς αν δεν είσαι και ο ίδιος τρομοκράτης;
Στην υπόθεση Σνόουντεν και στην τελική επιλογή του να αιτηθεί πολιτικού ασύλου στη Μόσχα αναφέρθηκε σε συνέντευξή του στους Times του Λονδίνου ο Τζούλιαν Ασάνζ. Ο Aυστραλός ακτιβιστής και ιδρυτής της ανεξάρτητης αποκαλυπτικής διαδικτυακής πύλης WikiLeaks είπε πως ήταν δική του η ιδέα να ζητήσει πολιτικό άσυλο στη Ρωσία ο Εντουαρντ Σνόουντεν. Ο νεαρός υπάλληλος της αμερικανικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ NSA, βρέθηκε στο στόχαστρο το 2013, όταν αποκάλυψε τα αμερικανικά παράνομα μυστικά προγράμματα ηλεκτρονικής παρακολούθησης εκατομμύρια πολιτών στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων Ευρωπαίων και άλλων διεθνών ηγετών- «συμμάχων» των ΗΠΑ. «Ο Σνόουντεν εξέταζε ως πιθανή επιλογή τη διαφυγή στη Λατινική Αμερική, αλλά του πρότεινα τη Ρωσία... Επειδή στη Λατινική Αμερική, κατά την εκτίμησή μου, υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να πέσει θύμα απαγωγής ή και έχανε τη ζωή του, πάντα υπό τις διαταγές της CIA …» είπε ο Ασάνζ. Κρυμμένος σε ξενοδοχείο στο Χονγκ Κονγκ, όπου άρχισε να διαρρέει - μέσω της Guardian αρχικά - απόρρητα έγγραφα της NSA, ο Σνόουντεν ήξερε ότι έπρεπε άμεσα να αναζητήσει ασφαλές καταφύγιο. Ο ιδρυτής του Wikileaks, ο οποίος από την αρχή τον είχε «υπό την προστασία του», ήταν εκείνος που τον απέτρεψε να αναζητήσει άσυλο στη Λατινική Αμερική. Ο ίδιος ο Ασάνζ βρίσκεται εδώ και 4 χρόνια στην πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο, και δηλώνει πως και αυτός φοβάται για τη ζωή του, φοβάται τη CIA. Γι’ αυτό ακριβώς, όπως αποκαλύπτει στη συνέντευξή του στους Times, είχε συστήσει εξαρχής στον Σνόουντεν να αναζητήσει άσυλο στη Ρωσία, «ένα από τα λίγα μέρη του κόσμου που δεν φθάνει η επιρροή της CIA».Με την έκδοσή του σε αμερικάνικό έδαφος αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και 30 χρόνων με την κατηγορία της κατασκοπείας και της κλοπής κρατικών περιουσιακών στοιχείων, που θέτουν την ασφάλεια της χώρας σε κίνδυνο. «Δεν έχουμε συζητήσει ακόμα το θέμα υποβολής της αίτησης για την απόκτηση ρωσικής υπηκοότητας», έχει δηλώσει τον Ιούλιο στο RIA Novosti ο δικηγόρος του Σνόουντεν Ανατόλι Κουτσερένα. Η διαδικασία για τη λήψη ρωσικής υπηκοότητας απαιτεί τη διαμονή στη Ρωσία επί πέντε τουλάχιστον χρόνια. Προς το παρόν ο Σνόουντεν διαθέτει την ανανέωση χορήγησης ασύλου για ένα ακόμη έτος. Από την 1η Αυγούστου του 2014 έλαβε άδεια τριετούς παραμονής στη Ρωσία που του επιτρέπει να ταξιδεύει τόσο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό.