Ήταν 15 Οκτωβρίου του 1962, όταν ο αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι πληροφορήθηκε από τις υπηρεσίες κατασκοπίας ότι 42 σοβιετικοί βαλλιστικοί πύραυλοι με πυρηνικές κεφαλές, βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην Κούβα και μπορούσαν μέσα σε λίγα λεπτά να πλήξουν οποιαδήποτε πόλη των ΗΠΑ. Την ανάπτυξή τους είχε επιτρέψει ο Φιντέλ Κάστρο, φοβούμενος αμερικανική επέμβαση. Στις 22 Οκτωβρίου 1962 ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι ανακοινώνει μέσω τηλεοπτικού μηνύματος το ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας σε μία ζώνη 500 μιλίων, μετά την εγκατάσταση στο νησί 42 σοβιετικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές, την ανάπτυξη των οποίων επιτρέπει ο Φιντέλ Κάστρο φοβούμενος αμερικανική επέμβαση. Σε όλη τη διάρκεια της ψυχροπολεμικής περιόδου, η «κρίση των πυραύλων» είναι το γεγονός που φέρνει τις δύο υπερδυνάμεις στα πρόθυρα πυρηνικής σύγκρουσης.
Oλα ξεκινούν τη νύχτα της 15ης Οκτωβρίου 1962 όταν αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροπλάνο πραγματοποιεί πτήση πάνω από την Κούβα. Η εμφάνιση του φιλμ που αποτυπώνουν οι κάμερες του και η διαπίστωση ότι στο έδαφος της Κούβας βρίσκονται σοβιετικοί πύραυλοι εδάφους SS-4 μέσου βεληνεκούς, με ακτίνα δράσης 1.600 χλμ που μπορούν να πλήξουν την Ουάσινγκτον ή τη Νέα Υόρκη, αποτελεί την αρχή της «κρίσης των πυραύλων». Η μανία των Αμερικανών εναντίον του Κάστρο και οι προσπάθειες εκφοβισμού του, συντελούν στη συνεργασία του με τους Σοβιετικούς. Ήδη, από τις 3 Σεπτεμβρίου έχει υπογραφεί συμφωνία Μόσχας-Αβάνας, η οποία εκτός από παροχή μεγάλης οικονομικής και τεχνικής βοήθειας, προβλέπει και την αποστολή σοβιετικών όπλων και στρατιωτικών συμβούλων στην Κούβα. Την επόμενη ακριβώς ημέρα, ο Αμερικανός πρόεδρος Κένεντι δηλώνει απειλητικά πως «το καθεστώς του Κάστρο θα εμποδιστεί με οποιαδήποτε μέσα κριθούν αναγκαία αν αναλάβει υπονομευτική δράση στο Δυτικό Ημισφαίριο». Στις 19 Σεπτεμβρίου, απόφαση του Κογκρέσου αναφέρει, μεταξύ άλλων, ρητά την απειλή χρήσης όπλων εναντίον της Κούβας και επαναβεβαιώνει την απόφαση της Ουάσινγκτον να συνεχίσει να εργάζεται για την ανατροπή του Κάστρο. Η Σοβιετική Ένωση δε μένει αμέτοχη στις εξελίξεις. «Επίθεση εναντίον της Κούβας θα είναι η αρχή της εξαπόλυσης πολέμου», αναφέρει χαρακτηριστικά. «Έχουμε πει και επαναλαμβάνουμε ότι αν εξαπολυθεί πόλεμος, εάν ένας επιτιθέμενος πραγματοποιήσει επίθεση εναντίον κάποιου κράτους και αυτό το κράτος ζητήσει βοήθεια, η Σοβιετική Ένωση έχει τη δυνατότητα να παράσχει τη βοήθεια αυτή από το έδαφός της».
Στο ήδη τεταμένο κλίμα, προστίθεται η επιβολή του αμερικανικού ναυτικού αποκλεισμού της Κούβας στις 22 Οκτωβρίου, μετά από τηλεοπτικό μήνυμα του προέδρου Κένεντι. Την ίδια ώρα,σύμφωνα με τον υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ Μακ Ναμάρα, περίπου 25 φορτηγά πλοία χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατευθύνονται προς την Κούβα. Οι Σοβιετικοί επεξεργάζονται το ενδεχόμενο αύξησης της στρατιωτικής ετοιμότητας των ένοπλων δυνάμεων του Συμφώνου. Η απειλή του πυρηνικού εφιάλτη είναι κοντά. Στις 24 Οκτωβρίου, ο γ.γ. του ΟΗΕ Ου Θαντ, με επιστολές του προς τον Κένεντι και τον Χρουστσόφ ζητά «ανακωχή» 2-3 εβδομάδων, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Σοβιετικοί πρέπει να αναστείλουν κάθε εργασία στις πυραυλικές εγκαταστάσεις της Κούβας και κάθε αποστολή όπλων, ενώ οι Αμερικανοί οφείλουν να διακόψουν το ναυτικό αποκλεισμό. Ο Χρουστσόφ αποδέχεται την πρόταση του Ου Θαντ, ο Κένεντι ζητά διαβουλεύσεις. Η ένταση συνεχίζει να κλιμακώνεται και ο Ου Θαντ απευθύνει μηνύματα προς τους δύο ηγέτες, στα οποία εκφράζεται η αγωνία του για το ενδεχόμενο αναμέτρησης αμερικανικών και σοβιετικών πλοίων στη θαλάσσια ζώνη αποκλεισμού της Κούβας. Ο Χρουστσόφ απαντά στο γ.γ. του ΟΗΕ πως θα διατάξει τα σοβιετικά πλοία να μείνουν εκτός της ζώνης αποκλεισμού, χαρακτηρίζοντας ωστόσο την κίνηση αυτή «καθαρά προσωρινή». Ο Κένεντι, από την πλευρά του απαντά ότι «θα κάνει ότι είναι δυνατόν για να αποτραπεί σύγκρουση με σοβιετικά πλοία εφόσον παραμείνουν εκτός της αποκλεισμένης ζώνης.
Με μυστική επιστολή του προς τον Αμερικανό πρόεδρο, ο Χρουστσόφ δέχεται να απομακρύνει τους σοβιετικούς πυραύλους από την Κούβα εφόσον οι ΗΠΑ δεσμευτούν μόνιμα ότι δεν πρόκειται να εισβάλουν στο νησί. Στις 26 Οκτωβρίου, ο Κάστρο, από την άλλη, που έχει περιθωριοποιηθεί από τις διμερείς διαπραγματεύσεις, προτείνει στο Σοβιετικό ηγέτη τη χρήση πυρηνικών όπλων εναντίον των ΗΠΑ εάν αυτές εισβάλουν στην Κούβα. Ο Χρουστσόφ στέλνει και δεύτερη –συμβιβαστική- επιστολή προς τον Κένεντι, με την οποία προτείνει την απομάκρυνση των «μέσων που οι ΗΠΑ θεωρούν επιθετικά» από την Κούβα, εφόσον οι ΗΠΑ απομακρύνουν τα ίδια μέσα από την Τουρκία. Και οι δύο χώρες θα πρέπει να κάνουν δήλωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας ότι σέβονται το απαραβίαστο των συνόρων και την κυριαρχία της Κούβας και της Τουρκίας αντίστοιχα, συνεχίζει η επιτολή. Τέλος, οι ΗΠΑ θα αναλάβουν την υποχρέωση να μην αναμιγνύονται στις εσωτερικές υποθέσεις της Κούβας και να μην εισβάλουν ή να παράσχουν το έδαφός τους ως ορμητήριο για τέτοια εισβολή. Ο Κένεντι απαντά στην πρώτη επιστολή του Χρουστσόφ, αποδεχόμενος την πρότασή της. Οι ΗΠΑ θα άρουν τα μέτρα αποκλεισμού και θα παράσχουν διαβεβαιώσεις εναντίον της εισβολής στην Κούβα και η ΕΣΣΔ θα απομακρύνει «τα οπλικά συστήματα» από το νησί. Ο Σοβιετικός ηγέτης αποδέχεται από την πλευρά του την αμερικανική πρόταση, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου να απομακρυνθεί.
Η “Κρίση των Πυραύλων” (1962) με τα λόγια του Φιντέλ
[…] Ποιες ήταν οι αιτίες για να ξεσπάσει η κρίση; O Χρουτσόφ είχε αντιληφθεί την ξεκάθαρη πρόθεση του Κένεντι να εισβάλει στην Κούβα πολύ σύντομα, είχαν προετοιμάσει τις πολιτικές και διπλωματικές συνθήκες, ειδικά μετά την συντριπτική ήττα της μισθοφορικής εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων, συνοδευόμενη από αποβατικά σκάφη του σώματος πεζοναυτών και ένα αεροπλανοφόρο των γιάνκις. Οι μισθοφόροι έλεγχαν τον εναέριο χώρο με πάνω από 40 αεροπλάνα, ανάμεσά τους βομβαρδιστικά Β-26, μεταγωγικά και άλλα υποστηρικτικά. Μια προηγούμενη αιφνιδιαστική επίθεση στην κεντρική αεροπορική βάση, δεν πέτυχε τα αεροσκάφη μας, αφού τα είχαμε διασκορπίσει σε διάφορα σημεία, αυτά που μπορούσαν να μετακινηθούν. Μετά βίας χτύπησαν κάποια. Την ημέρα της προδοτικής εισβολής, τα σκάφη μας ήταν στον αέρα πριν το ξημέρωμα, με κατεύθυνση την Playa Girón. Θα λέγαμε ότι μόνο ένας ειλικρινής βορειοαμερικάνος συγγραφέας περιέγραψε εκείνο το γεγονός σαν καταστροφή. Φτάνει να πούμε, ότι τελικά από εκείνη την περιπέτεια, μόνο 2-3 από τους εισβολείς μπόρεσαν να επιστρέψουν στο Μαιάμι.
[…] Υπενθυμίζεται ότι στις 28 Οκτωβρίου του 1962 εγώ δήλωσα ότι δεν ήμουν σύμφωνος με την απόφαση – για την οποία δεν μας είχαν συμβουλευτεί και η Κούβα αγνοούσε – της ΕΣΔΔ να αποσύρει τα στρατηγικά της βλήματα, για τα οποία προετοιμάζονταν οι ράμπες εκτόξευσης, που θα ήταν συνολικά σαράντα δύο. Στον σοβιετικό ηγέτη εξήγησα ότι αυτό το βήμα δεν το είχε συζητήσει μαζί μας, βασική και αναγκαία προϋπόθεση των συμφωνιών μας. Αυτή η ιδέα συμπυκνώνεται σε μία φράση: “ Εσείς μπορείτε να με πείσετε ότι κάνω λάθος, όμως δεν μπορείτε να μου πείτε ότι κάνω λάθος, χωρίς να με πείσετε”, και απαρίθμησα πέντε Σημεία που παρέμειναν ανέγγιχτα:
Τερματισμός του οικονομικού Αποκλεισμού και όλων των μέτρων εμπορικής και οικονομικής πίεσης που εξασκούν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε όλα τα μέρη του κόσμου, ενάντια στην χώρα μας.
Τερματισμός όλων των υπονομευτικών δραστηριοτήτων, εκτοξεύσεων όπλων και εκρηκτικών, από αέρα και θάλασσα, οργάνωση μισθοφορικών επεμβάσεων, αποστολή κατασκόπων και σαμποτέρ, δράσεις που γίνονται από το έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών και κάποιων συνενόχων χωρών.
Τερματισμός των πειρατικών επιθέσεων, που γίνονται από τις υπάρχουσες βάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Πουέρτο Ρίκο.
Τερματισμός όλων των παραβιάσεων του θαλάσσιου και εναέριου χώρου μας από βορειοαμερικάνικα αεροπλάνα και πολεμικά πλοία.
Απόσυρση της Ναυτικής Βάσης του Γκουαντάναμο και επιστροφή του Κουβανικού εδάφους, που κατέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Δεν θα ήμουν ξεκάθαρος, αν δεν αναφέρω ένα πικρό στιγμιότυπο των σχέσεών μας με την ΕΣΣΔ. Αυτό προήλθε από την αντίδραση που είχαμε, όταν μάθαμε την απόφαση του Νικήτα Χρουτσόφ σε σχέση με την Κρίση του Οκτώβρη του 1962, από την οποία τον επόμενο Οκτώβρη συμπληρώνονται 51 χρόνια.
Όταν μάθαμε ότι ο Χρουτσόφ είχε συμφωνήσει με τον Kένεντι την απόσυρση των πυρηνικών βλημάτων από την χώρα, δημοσίευσα ένα κείμενο με τα 5 Σημεία που θεώρησα απαραίτητα για μια συμφωνία. Ο σοβιετικός ηγέτης γνώριζε ότι αρχικά εμείς, είχαμε προειδοποιήσει τον επικεφαλή Υποστράτηγο της σοβιετικής πυραυλικής άμυνας, ότι η Κούβα δεν ενδιαφερόταν να εμφανιστεί σαν μια εγκατάσταση πυραύλων της ΕΣΣΔ, δεδομένης της φιλοδοξίας της να αποτελέσει παράδειγμα για τις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής, στον αγώνα για την ανεξαρτησία των λαών μας. Όμως, παρά ταύτα, ο επικεφαλής Υποστράτηγος αυτών των όπλων, ένας εξαιρετικός άνθρωπος, επέμενε ότι ήταν αναγκαίο να έχουμε κάποιο όπλο που θα έπειθε τους επιτιθέμενους. Αφού ο ίδιος επέμενε στο θέμα, του εξέφρασα ότι, αν εκείνοι το θεωρούσαν απαραίτητη αναγκαιότητα για την άμυνα του σοσιαλισμού, τότε επρόκειτο πια για άλλο πράγμα, διότι πάνω από όλα ήμασταν επαναστάτες. Του ζήτησα 2 ώρες, ώστε το Διευθυντήριο της Επανάστασής μας να πάρει μια απόφαση.Ο Χρουτσόφ είχε φερθεί πολύ μεγαλόψυχα απέναντι στην Κούβα. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες σταμάτησαν εντελώς να αγοράζουν την ζάχαρη και απέκλεισαν το εμπόριό μας, αυτός αποφάσισε να αγοράσει ότι είχε απομείνει και στις ίδιες τιμές. Όταν κάποιους μήνες μετά, εκείνη η χώρα διέκοψε να μας δίνει πετρέλαιο, η ΕΣΣΔ μας προμήθευσε τις αναγκαίες ποσότητες αυτού του ζωτικού προϊόντος, χωρίς το οποίο η οικονομία μας θα είχε υποστεί μεγάλη κατάρρευση: ένας αγώνας μέχρι θανάτου θα είχε επιβληθεί, αφού η Κούβα δεν θα παραδινόταν ποτέ. Οι μάχες θα ήταν πολύ αιματηρές τόσο για τους επιτιθέμενους, όσο και για μας. Είχαμε συγκεντρώσει πάνω από 300 χιλιάδες όπλα, συμπεριλαμβανομένων και των 100 χιλιάδων που είχαμε κρατήσει από την τυραννία του Μπατίστα.
Άρθρο στην Γκράνμα στις 14 Αυγούστου 2013
[…] Ποιες ήταν οι αιτίες για να ξεσπάσει η κρίση; O Χρουτσόφ είχε αντιληφθεί την ξεκάθαρη πρόθεση του Κένεντι να εισβάλει στην Κούβα πολύ σύντομα, είχαν προετοιμάσει τις πολιτικές και διπλωματικές συνθήκες, ειδικά μετά την συντριπτική ήττα της μισθοφορικής εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων, συνοδευόμενη από αποβατικά σκάφη του σώματος πεζοναυτών και ένα αεροπλανοφόρο των γιάνκις. Οι μισθοφόροι έλεγχαν τον εναέριο χώρο με πάνω από 40 αεροπλάνα, ανάμεσά τους βομβαρδιστικά Β-26, μεταγωγικά και άλλα υποστηρικτικά. Μια προηγούμενη αιφνιδιαστική επίθεση στην κεντρική αεροπορική βάση, δεν πέτυχε τα αεροσκάφη μας, αφού τα είχαμε διασκορπίσει σε διάφορα σημεία, αυτά που μπορούσαν να μετακινηθούν. Μετά βίας χτύπησαν κάποια. Την ημέρα της προδοτικής εισβολής, τα σκάφη μας ήταν στον αέρα πριν το ξημέρωμα, με κατεύθυνση την Playa Girón. Θα λέγαμε ότι μόνο ένας ειλικρινής βορειοαμερικάνος συγγραφέας περιέγραψε εκείνο το γεγονός σαν καταστροφή. Φτάνει να πούμε, ότι τελικά από εκείνη την περιπέτεια, μόνο 2-3 από τους εισβολείς μπόρεσαν να επιστρέψουν στο Μαιάμι.
[…] Υπενθυμίζεται ότι στις 28 Οκτωβρίου του 1962 εγώ δήλωσα ότι δεν ήμουν σύμφωνος με την απόφαση – για την οποία δεν μας είχαν συμβουλευτεί και η Κούβα αγνοούσε – της ΕΣΔΔ να αποσύρει τα στρατηγικά της βλήματα, για τα οποία προετοιμάζονταν οι ράμπες εκτόξευσης, που θα ήταν συνολικά σαράντα δύο. Στον σοβιετικό ηγέτη εξήγησα ότι αυτό το βήμα δεν το είχε συζητήσει μαζί μας, βασική και αναγκαία προϋπόθεση των συμφωνιών μας. Αυτή η ιδέα συμπυκνώνεται σε μία φράση: “ Εσείς μπορείτε να με πείσετε ότι κάνω λάθος, όμως δεν μπορείτε να μου πείτε ότι κάνω λάθος, χωρίς να με πείσετε”, και απαρίθμησα πέντε Σημεία που παρέμειναν ανέγγιχτα:
Τερματισμός του οικονομικού Αποκλεισμού και όλων των μέτρων εμπορικής και οικονομικής πίεσης που εξασκούν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε όλα τα μέρη του κόσμου, ενάντια στην χώρα μας.
Τερματισμός όλων των υπονομευτικών δραστηριοτήτων, εκτοξεύσεων όπλων και εκρηκτικών, από αέρα και θάλασσα, οργάνωση μισθοφορικών επεμβάσεων, αποστολή κατασκόπων και σαμποτέρ, δράσεις που γίνονται από το έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών και κάποιων συνενόχων χωρών.
Τερματισμός των πειρατικών επιθέσεων, που γίνονται από τις υπάρχουσες βάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Πουέρτο Ρίκο.
Τερματισμός όλων των παραβιάσεων του θαλάσσιου και εναέριου χώρου μας από βορειοαμερικάνικα αεροπλάνα και πολεμικά πλοία.
Απόσυρση της Ναυτικής Βάσης του Γκουαντάναμο και επιστροφή του Κουβανικού εδάφους, που κατέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Δεν θα ήμουν ξεκάθαρος, αν δεν αναφέρω ένα πικρό στιγμιότυπο των σχέσεών μας με την ΕΣΣΔ. Αυτό προήλθε από την αντίδραση που είχαμε, όταν μάθαμε την απόφαση του Νικήτα Χρουτσόφ σε σχέση με την Κρίση του Οκτώβρη του 1962, από την οποία τον επόμενο Οκτώβρη συμπληρώνονται 51 χρόνια.
Όταν μάθαμε ότι ο Χρουτσόφ είχε συμφωνήσει με τον Kένεντι την απόσυρση των πυρηνικών βλημάτων από την χώρα, δημοσίευσα ένα κείμενο με τα 5 Σημεία που θεώρησα απαραίτητα για μια συμφωνία. Ο σοβιετικός ηγέτης γνώριζε ότι αρχικά εμείς, είχαμε προειδοποιήσει τον επικεφαλή Υποστράτηγο της σοβιετικής πυραυλικής άμυνας, ότι η Κούβα δεν ενδιαφερόταν να εμφανιστεί σαν μια εγκατάσταση πυραύλων της ΕΣΣΔ, δεδομένης της φιλοδοξίας της να αποτελέσει παράδειγμα για τις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής, στον αγώνα για την ανεξαρτησία των λαών μας. Όμως, παρά ταύτα, ο επικεφαλής Υποστράτηγος αυτών των όπλων, ένας εξαιρετικός άνθρωπος, επέμενε ότι ήταν αναγκαίο να έχουμε κάποιο όπλο που θα έπειθε τους επιτιθέμενους. Αφού ο ίδιος επέμενε στο θέμα, του εξέφρασα ότι, αν εκείνοι το θεωρούσαν απαραίτητη αναγκαιότητα για την άμυνα του σοσιαλισμού, τότε επρόκειτο πια για άλλο πράγμα, διότι πάνω από όλα ήμασταν επαναστάτες. Του ζήτησα 2 ώρες, ώστε το Διευθυντήριο της Επανάστασής μας να πάρει μια απόφαση.Ο Χρουτσόφ είχε φερθεί πολύ μεγαλόψυχα απέναντι στην Κούβα. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες σταμάτησαν εντελώς να αγοράζουν την ζάχαρη και απέκλεισαν το εμπόριό μας, αυτός αποφάσισε να αγοράσει ότι είχε απομείνει και στις ίδιες τιμές. Όταν κάποιους μήνες μετά, εκείνη η χώρα διέκοψε να μας δίνει πετρέλαιο, η ΕΣΣΔ μας προμήθευσε τις αναγκαίες ποσότητες αυτού του ζωτικού προϊόντος, χωρίς το οποίο η οικονομία μας θα είχε υποστεί μεγάλη κατάρρευση: ένας αγώνας μέχρι θανάτου θα είχε επιβληθεί, αφού η Κούβα δεν θα παραδινόταν ποτέ. Οι μάχες θα ήταν πολύ αιματηρές τόσο για τους επιτιθέμενους, όσο και για μας. Είχαμε συγκεντρώσει πάνω από 300 χιλιάδες όπλα, συμπεριλαμβανομένων και των 100 χιλιάδων που είχαμε κρατήσει από την τυραννία του Μπατίστα.
Άρθρο στην Γκράνμα στις 14 Αυγούστου 2013