Νομαδική φυλή της ερήμου που έχει ασπαστεί το Ισλάμ ενώ τα έθιμα τους και η κουλτούρα τους θα μπορούσαν να σοκάρουν ακόμα και τους πολύ προοδευτικούς Δυτικούς. Το πιο εντυπωσιακό είναι πως παρότι η φυλή έχει προσχωρήσει στο Ισλάμ έχει κρατήσει αναλλοίωτα πολλά έθιμά της που δεν θα ήταν αποδεκτά στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο. Η νομαδική φυλή των Τουαρέγκ διασχίζει την έρημο της Σαχάρας εδώ και αιώνες, μένει σε σκηνές και κινείται στα σύνορα μεταξύ Λιβύης, Μάλι, Νιγηρίας και Αλγερίας, με οδηγό συνήθως έναν τυφλό από την φυλή, που με την δυνατή του όσφρηση και γεύση, θα ανακαλύψει τις ασφαλέστερες περιοχές της ερήμου!
Οι Τουαρέγκ είναι Βερβερικός νομαδικός, κτηνοτροφικός λαός της κεντρικής και νότιας Σαχάρας και στο τμήμα του Σαχέλ στη δυτική Αφρική. «Τουαρέγκ» είναι λέξη αραβική και προφανώς σημαίνει «περιπλανώμενος». Στη γλώσσα τους ονομάζονται Imuhay.
Τον 5ο αιώνα π.Χ ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος κατέγραψε ότι κατά τη διάρκεια των χρόνων του, η περιοχή της νότιας Λιβύης κατοικούταν από μια φυλή γνωστή ως Γαράμαντες εκ των οποίων αρχαιολογικά στοιχεία βρέθηκαν στα ερείπια της Germa (αρχαιολογικός χώρος της Λιβύης και πρωτεύουσα των Γαραμάντων). Εικάζεται ότι αυτοί ήταν ο αρχαίος λαός από τον οποίο πιθανόν κατάγονται οι Τουαρέγκ. Σύμφωνα με την λαογραφία των Τουαρέγκ, οι ρίζες της φυλής τους ανάγονται στην θρυλική βασίλισσα Tin Hinan και τον υπηρέτης της Takamet, πιστεύεται ότι έζησαν κατά τη διάρκεια του 3ου ή του 4ου αιώνα μ.Χ. Όταν οι Άραβες άρχισαν κατάκτηση του Μαγκρέμπ (Βορειοδυτική Αφρική) κατά τη διάρκεια του 7ου αιώνα, οι Τουαρέγκ ξεκίνησαν την συνεχή μετανάστευσή τους νοτιοδυτικά. Μέχρι τον 11ο αιώνα, οι Τουαρέγκ έφτασαν στον Νίγηρα, και καταγράφηκε ότι ακόμη ίδρυσαν και την πόλη του Τιμπουκτού. Η άφιξη των Τουαρέγκ άσκησε μεγάλη πίεση στις αυτόχθονες φυλές, οι οποίες τελικά υπερκεράστηκαν και πιέστηκαν προς τα νότια. Μέχρι τον 14ο αιώνα, οι Τουαρέγκ μεταστράφηκαν στην ισλαμική πίστη, η οποία έχει παραμείνει ως θρησκεία τους από τότε. Από τα νέα εδάφη τους, οι Τουαρέγκ είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στο Υπερ-Σαχάριο εμπόριο, όπου ο χρυσός, το αλάτι και οι μαύροι σκλάβοι περνούσαν από τις πόλεις τους, στο δρόμο τους προς τις ακτές της Βόρειας Αφρικής.
Οι πόροι αυτοί, που τελικά κατέληγαν στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, τους έφερναν μεγάλο πλούτο. Κατά τον 19ο αιώνα, μια νέα δύναμη ήρθε στη Βόρεια Αφρική -η Γαλλία. Αρχικά, οι Γάλλοι δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για τον αποικισμό των περιοχών της Σαχάρα. Ο ανταγωνισμός με τη Μεγάλη Βρετανία και τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του «αγώνα για την Αφρική», στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο, τους ανάγκασε να επεκτείνουν την αποικιακή κυριαρχία τους σε όλη την επικράτεια των Τουαρέγκ. Η γαλλική κυριαρχία δεν ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη, και οι Τουαρέγκ περιφρόνησαν πολλές από τις πολιτικές των αποικιοκρατών κατακτητών. Αυτές περιελάμβαναν την εκμετάλλευση της εργασίας και των πόρων των Τουαρέγκ, την στράτευση των Τουαρέγκ ως στρατιώτες στο γαλλικό στρατό, την βαριά φορολογία και την προσπάθεια να απαγορεύσουν ορισμένες παραδόσεις και πρακτικές των Τουαρέγκ, όπως είναι η ιδιοκτησία των προγονικών σκλάβων και οι επιδρομές που έκαναν στις γειτονικές φυλές. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαφωνίας, οι Τουαρέγκ άρχισαν να επαναστατούν εναντίον των Γάλλων αποικιοκρατών, σε μια προσπάθεια να επανακτήσουν την ανεξαρτησία τους, αν και ήταν απέτυχαν. Το 1960, οι Γάλλοι άρχισαν δίνουν ανεξαρτησία στις αποικίες τους στη Δυτική Αφρική. Καθώς οι αναδυόμενες χώρες γύρω από τη Σαχάρα άρχισαν να οικοδομούν τη δική τους επικράτεια, οι Τουαρέγκ έμειναν απέξω. Δυσαρεστημένοι με το γεγονός ότι δεν είχαν τη δυνατότητα αυτονομίας, οι Τουαρέγκ επαναστάτησαν το 1963, αυτή τη φορά κατά του νεοσύστατου κράτους του Μάλι. Αν και η εξέγερση καταπνίγηκε στο τέλος του 1964, αναβίωσε και πάλι στη δεκαετία του 1990, καθώς τα παράπονα των Τουαρέγκ δεν είχαν αντιμετωπιστεί από την κυβέρνηση του Μάλι στις προηγούμενες δεκαετίες. Αυτή η εξέγερση διαδραματίστηκε επίσης και στο γειτονικό Νίγηρα, όπου οι αρχικές προσπάθειες για την ενσωμάτωση των Τουαρέγκ στο νέο κράτος απέτυχαν με την αλλαγή του καθεστώτος το 1974. Το 1995 επιχειρήθηκε μια ειρηνευτική διαπραγμάτευση, η οποία ήταν αρκετά δύσκολο εγχείρημα αφού δεν συμφώνησαν όλες οι ομάδες των Τουαρέγκ. Μέχρι σήμερα, ο αγώνας για την ανεξαρτησία των Τουαρέγκ συνεχίζεται και δεν διαφαίνεται μόνιμη λύση στον ορίζοντα.
Οι πόροι αυτοί, που τελικά κατέληγαν στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, τους έφερναν μεγάλο πλούτο. Κατά τον 19ο αιώνα, μια νέα δύναμη ήρθε στη Βόρεια Αφρική -η Γαλλία. Αρχικά, οι Γάλλοι δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για τον αποικισμό των περιοχών της Σαχάρα. Ο ανταγωνισμός με τη Μεγάλη Βρετανία και τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του «αγώνα για την Αφρική», στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο, τους ανάγκασε να επεκτείνουν την αποικιακή κυριαρχία τους σε όλη την επικράτεια των Τουαρέγκ. Η γαλλική κυριαρχία δεν ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη, και οι Τουαρέγκ περιφρόνησαν πολλές από τις πολιτικές των αποικιοκρατών κατακτητών. Αυτές περιελάμβαναν την εκμετάλλευση της εργασίας και των πόρων των Τουαρέγκ, την στράτευση των Τουαρέγκ ως στρατιώτες στο γαλλικό στρατό, την βαριά φορολογία και την προσπάθεια να απαγορεύσουν ορισμένες παραδόσεις και πρακτικές των Τουαρέγκ, όπως είναι η ιδιοκτησία των προγονικών σκλάβων και οι επιδρομές που έκαναν στις γειτονικές φυλές. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαφωνίας, οι Τουαρέγκ άρχισαν να επαναστατούν εναντίον των Γάλλων αποικιοκρατών, σε μια προσπάθεια να επανακτήσουν την ανεξαρτησία τους, αν και ήταν απέτυχαν. Το 1960, οι Γάλλοι άρχισαν δίνουν ανεξαρτησία στις αποικίες τους στη Δυτική Αφρική. Καθώς οι αναδυόμενες χώρες γύρω από τη Σαχάρα άρχισαν να οικοδομούν τη δική τους επικράτεια, οι Τουαρέγκ έμειναν απέξω. Δυσαρεστημένοι με το γεγονός ότι δεν είχαν τη δυνατότητα αυτονομίας, οι Τουαρέγκ επαναστάτησαν το 1963, αυτή τη φορά κατά του νεοσύστατου κράτους του Μάλι. Αν και η εξέγερση καταπνίγηκε στο τέλος του 1964, αναβίωσε και πάλι στη δεκαετία του 1990, καθώς τα παράπονα των Τουαρέγκ δεν είχαν αντιμετωπιστεί από την κυβέρνηση του Μάλι στις προηγούμενες δεκαετίες. Αυτή η εξέγερση διαδραματίστηκε επίσης και στο γειτονικό Νίγηρα, όπου οι αρχικές προσπάθειες για την ενσωμάτωση των Τουαρέγκ στο νέο κράτος απέτυχαν με την αλλαγή του καθεστώτος το 1974. Το 1995 επιχειρήθηκε μια ειρηνευτική διαπραγμάτευση, η οποία ήταν αρκετά δύσκολο εγχείρημα αφού δεν συμφώνησαν όλες οι ομάδες των Τουαρέγκ. Μέχρι σήμερα, ο αγώνας για την ανεξαρτησία των Τουαρέγκ συνεχίζεται και δεν διαφαίνεται μόνιμη λύση στον ορίζοντα.
Ονομάζονται και «μπλε άνθρωποι», γιατί με τα χρόνια το δέρμα τους αρχίζει να βάφεται, από τα ενδύματα που φοράνε (ονομάζονται Alasho), τα οποία είναι βαμμένα με το χαρακτηριστικό λουλακί χρώμα.
Η φωτογράφος Χενριέτα Μπάτλερ επισκέφθηκε την φυλή και αποτύπωσε την καθημερινότητα τους, ενώ έμαθε και πράγματα για τον τρόπο ζωής τους. Με το υλικό της έφτιαξε ένα βιβλίο-άλμπουμ με φωτογραφίες. Τα όσα μας μεταφέρει για την ζωή τους είναι εκπληκτικά. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τον μουσουλμανικό νόμο, οι γυναίκες είναι ελεύθερες να δείχνουν το πρόσωπο τους και είναι οι άντρες που πρέπει να το καλύπτουν. Άλλωστε από εκεί πήραν και το προσωνύμιο Μπλε Άντρες της Σαχάρα, καθώς το μαντήλι που σκούπιζαν το πρόσωπο από τον ιδρώτα είχε αυτό το χρώμα. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό; «Οι γυναίκες είναι όμορφες, θέλουμε να βλέπουμε το πρόσωπο τους». Οι γυναίκες δεν τυγχάνουν σεβασμού μόνο αυτόνομα, αλλά και σε σύγκριση με τους άντρες. Σε περίπτωση διαζυγίου είναι αυτές που θα πάρουν όλα τα ζώα και τη σκηνή, εκτός από μία καμήλα που θα την πάρει ο άντρας, ενώ έχουν τη δυνατότητα να πάνε με όσους άντρες επιθυμούν. Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμα και την τελευταία νύχτα πριν τον γάμο τους. Μπορούν να πάνε σε ένα βράδυ με όσους θέλουν, αρκεί να γίνει μετά την πτώση του ηλίου και πριν την ανατολή του την επόμενη. Και όλο αυτό ακόμα κι αν στη σκηνή υπάρχει η οικογένεια της. Και όμως, η Butler, τονίζει ότι δεν πρόκειται για μια μητριαρχική κοινωνία. Στην πολιτική οι άνδρες έχουν τον πρώτο λόγο και παίρνουν τις αποφάσεις, ενώ οι γυναίκες έχουν ρόλο συμβουλευτικό και κινούν τα νήματα από το παρασκήνιο.
Η γλώσσα τους είναι η Ταμασέκ. Η βερβερική αυτή γλώσσα στηρίζεται στη γραφή Τιφινάγ, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως και από τους άλλους Βέρβερους στην Αλγερία, το Μαρόκο και την Μαυριτανία.
«Τα νεαρά κορίτσια έχουν τις ίδιες ελευθερίες που θεωρούνται δεδομένες στα αγόρια», εξηγεί η Butler στη Daily Mail. «Οι άνδρες Τουαρέγκ έχουν το δικαίωμα να μπουν στη σκηνή όπου κοιμάται η γυναίκα που ποθούν και να περάσουν μια νύχτα μαζί της ακόμα και όταν εκεί βρίσκεται όλη η οικογένειά της» δήλωσε:« Αν η γυναίκα την επόμενη ημέρα επιλέξει να υποδεχθεί έναν άλλο άνδρα, είναι δικαίωμά της» συμπλήρωσε. «Οι Τουαρέγκ είναι απίστευτα διακριτικοί. Ολα γίνονται με την απόλυτη διακριτικότητα και τον απόλυτο σεβασμό», εξηγεί η φωτογράφος. Οι ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις έχουν ως αποτέλεσμα τα κορίτσια να παντρεύονται σε μεγαλύτερες ηλικίες από το συνηθισμένο, δηλαδή γύρω στα 20. Για να παντρευτούν οι άνδρες τις γοητεύουν με ποίηση. Εν αντιθέσει με άλλες ισλαμικές κοινωνίες όπου τα κορίτσια δεν δικαιούνται να μορφωθούν, οι γυναίκες Τουαρέγκ γνωρίζουν τη δική τους γραφή, που διδάσκεται από μάνα σε κόρη, και ανταποδίδουν τα δικά τους ποιητικά πονήματα. «Υπάρχει πολύς ρομαντισμός», τονίζει η Butler. Μετά το γάμο οι γυναίκες δεν χάνουν καμία από τις «εξουσίες» που είχαν πριν και δεν περιορίζονται στην προετοιμασία φαγητού και την ανατροφή των παιδιών. Το σπίτι και τα ζώα της οικογένειας θεωρούνται δικά τoους- και ειδικά τα ζώα είναι ανεκτίμητος πόρος για τους Τουαρέγκ στη Σαχάρα.
Οι ρίζες του μπλε «πέπλου», που είναι σήμα κατατεθέν των Τουαρέγκ έχει διαφορετικές ερμηνείες. Πέρα από την προστασία από τη σκόνη που σηκώνουν οι άνεμοι της ερήμου, θεωρείται ότι εμποδίζει τα κακά πνεύματα να μπουν στο σώμα.
Οι γάμοι των Tουαρέγκ κάποιες φορές καταλήγουν σε διαζύγιο με απόφαση της γυναίκας, και εκείνη κρατά τη σκηνή και τα ζώα μετά τη λήξη του γάμου. Συνηθισμένο είναι και το προγαμιαίο συμβόλαιο, με τους άντρες να επιστρέφουν στις μητέρες τους με τις καμήλες τους. Μάλιστα, όταν μια γυναίκα χωρίσει, οι υπόλοιποι άντρες το μαθαίνουν, για να τη διεκδικήσουν. Δεν πρόκειται όμως για μια μητριαρχική κοινωνία, καθώς οι άντρες συνεχίζουν να συζητούν για τα πολιτικά, παίρνοντας όμως συμβουλές από τις γυναίκες. Το παράδοξο της υπόθεσης είναι πως θεωρείται αγενές το να φάει ένας άντρας μπροστά σε μια με γυναίκα με την οποία δεν μπορεί να έχει σeξουαλική σχέση ή μπροστά σε γυναίκα που είναι μεγαλύτερή του, ενώ η χειρότερη ντροπή είναι το να φάει μπροστά στην πεθερά του. Ντροπή θεωρείται και η αυτολύπηση, ενώ η φιλοξενία τους θεωρείται θρυλική, μιας και υποδέχονται βασιλικά τους ξένους. Όσον αφορά τους Τουαρέγκ που ζουν στη νοτιοδυτική Λιβύη, αντιμετωπίζουν την απειλή του ISIS, ενώ εκείνοι που ζουν στο Μάλι, τον Νίγηρα και τη βόρεια Νιγηρία βρίσκονται αντιμέτωποι με την άνοδο της Boko Haram.
| |
Τόσο το ύφασμα, όσο και το χρώμα προέρχονται από τη Νιγηρία και έμποροι σε καραβάνια με καμήλες ταξιδεύουν χιλιάδες μίλια νότια στις πόλεις Τάνο και Σοκότο για αυτό το λόγο. Ενα ταξίδι με επιστροφή μπορεί να κρατήσει έως και έξι μήνες και για τα μικρά αγόρια που βρίσκονται στο καραβάνι, κάποια ακόμη και δέκα ετών, είναι μία σημαντική ιεροτελεστία μετάβασης. Τις εποχές της κορύφωσης του εμπορίου, στις δεκαετίες του '20 και του '30, τα καραβάνια είχαν μέχρι και 20.000 καμήλες.