Στις 18 Οκτωβρίου 1859, ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός έπραξε ένα από τα αναρίθμητα εγκλήματα του. Με επικεφαλής τον Τζέιμς Μπρους, 8ο Κόμη του Έλγιν (γιο του γνωστού μας Λόρδου Έλγιν) αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα προέλασαν και εισέβαλαν στο Πεκίνο. Οι Αγγλογάλλοι προέβησαν σε λεηλασίες ενώ έβαλαν φωτιά και στα περίφημα θερινά ανάκτορα. Ο Αυτοκράτορας αναγκάστηκε να υπογράψει την «Συνθήκη του Πεκίνου», με την οποία ουσιαστικά επικύρωσε την προηγούμενη «Συνθήκη του Τιεντσίν», και έτσι τερματίστηκε ο δεύτερος πόλεμος του οπίου.
Η ιστορία των Πολέμων του Οπίου, πολέμων ντροπής, μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε την εκπληκτική δύναμη της εξάρτησης και την τραγωδία της σύγκρουσης δυο ολότελα διαφορετικών πολιτισμών. Κατά το 19ο αιώνα, η κινέζικη κοινωνία ακρωτηριάσθηκε από την μεγάλης έκτασης εξάρτηση από το όπιο, που οι Βρετανοί έμποροι προμήθευαν αφειδώς. Επί σειρά ετών, οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Κίνας συγκρούονταν για την εξασφάλιση των βρετανικών εμπορικών δικαιωμάτων στην Κίνα και την σαν ίσος προς ίσον αντιμετώπισή τους από τους Κινέζους επισήμους. Έτσι λοιπόν, όταν η Κίνα προσπάθησε να κλείσει τα λιμάνια της για το όπιο, οι Βρετανοί αντέδρασαν, αρχίζοντας δύο από τους πιο παράδοξους πολέμους της Παγκόσμιας Ιστορίας. "Οι πόλεμοι του οπίου" κατέστρεψαν μία αυτοκρατορία και δηλητηρίασαν τους δεσμούς μεταξύ Κίνας και Δύσης μέχρι και σήμερα.
Η Βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών
Η ιστορία όμως ξεκίνησε έναν αιώνα νωρίτερα. Στα μέσα του 18ου αιώνα η Αγγλία αντιμετώπιζε το ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο με την Κίνα. Η «καλή τάξη» του Λονδίνου απαιτούσε προϊόντα πολυτελείας από την Κίνα, όπως μετάξι, πορσελάνες και φυσικά τσάι. Καθώς οι Κινέζοι αδιαφορούσαν για τα Βρετανικά προϊόντα η πληρωμή γινόταν με ασήμι. Την λύση έδωσε η Βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών. Έχοντας το μονοπώλιο στην περιοχή και με την βοήθεια ντόπιων εμπόρων, για να ισοσκελίσουν τον εμπορικό έλλειμμα, προώθησαν σε όλες τις περιοχές τις Κίνας το εμπόριο οπίου. Εκείνη την εποχή το κάπνισμα οπίου ήταν διαδεδομένο στην Άπω Ανατολή και οι ντόπιοι «καταναλωτές» ανταποκρίθηκαν θετικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1730 υπήρχαν 15 τόνοι οπίου στην αγορά ενώ το 1839, παραμονές του πολέμου, οι Άγγλοι διέθεσαν 1400 τόνους. Το 1810 ο Αυτοκράτορας Τζιατζίνγκ της δυναστεία των Τσινγκ αναγκάστηκε να απαγορεύσει το εμπόριο οπίου στην επικράτεια του. Το αιτιολογικό ήταν ότι «έκανε κακό στην υγεία και υπονόμευε τα ήθη και τους καλούς τρόπους του λαού του». Όμως οι καλές μέρες της δυναστείας των Τσινγκ, που κυβερνούσε την αχανή χώρα από το 1644, είχαν περάσει. Οι Άγγλοι είχαν ανάγκη το κινέζικο ασήμι και οι ντόπιοι συνεργάτες τους στηριζόντουσαν στο όπιο και αγνόησαν το αυτοκρατορικό διάταγμα.
Η ιστορία όμως ξεκίνησε έναν αιώνα νωρίτερα. Στα μέσα του 18ου αιώνα η Αγγλία αντιμετώπιζε το ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο με την Κίνα. Η «καλή τάξη» του Λονδίνου απαιτούσε προϊόντα πολυτελείας από την Κίνα, όπως μετάξι, πορσελάνες και φυσικά τσάι. Καθώς οι Κινέζοι αδιαφορούσαν για τα Βρετανικά προϊόντα η πληρωμή γινόταν με ασήμι. Την λύση έδωσε η Βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών. Έχοντας το μονοπώλιο στην περιοχή και με την βοήθεια ντόπιων εμπόρων, για να ισοσκελίσουν τον εμπορικό έλλειμμα, προώθησαν σε όλες τις περιοχές τις Κίνας το εμπόριο οπίου. Εκείνη την εποχή το κάπνισμα οπίου ήταν διαδεδομένο στην Άπω Ανατολή και οι ντόπιοι «καταναλωτές» ανταποκρίθηκαν θετικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1730 υπήρχαν 15 τόνοι οπίου στην αγορά ενώ το 1839, παραμονές του πολέμου, οι Άγγλοι διέθεσαν 1400 τόνους. Το 1810 ο Αυτοκράτορας Τζιατζίνγκ της δυναστεία των Τσινγκ αναγκάστηκε να απαγορεύσει το εμπόριο οπίου στην επικράτεια του. Το αιτιολογικό ήταν ότι «έκανε κακό στην υγεία και υπονόμευε τα ήθη και τους καλούς τρόπους του λαού του». Όμως οι καλές μέρες της δυναστείας των Τσινγκ, που κυβερνούσε την αχανή χώρα από το 1644, είχαν περάσει. Οι Άγγλοι είχαν ανάγκη το κινέζικο ασήμι και οι ντόπιοι συνεργάτες τους στηριζόντουσαν στο όπιο και αγνόησαν το αυτοκρατορικό διάταγμα.
Ο α΄ Πόλεμος του οπίου.
Το 1838 άρχισε ουσιαστικά η προσπάθεια εφαρμογής της απαγόρευσης. Στα μεγάλα λιμάνια της Κίνας απαγορεύτηκε με κάθε τρόπο η εισαγωγή οπίου ενώ οι ντόπιοι έμποροί αντιμετώπισαν την θανατική ποινή. Επικεφαλής των επιχειρήσεων ανέλαβε Λιν Τσε Χσου , που λόγω της δράσης του θεωρείτε στην Κίνα εθνικός ήρωας. Αυστηρός κομφουκιανιστής ο Λιν Τσε Χσου στην προσπάθεια καταπολέμησης της οπιομανίας επέβαλε εμπάργκο σε όλα τα Βρετανικά προϊόντα. Τότε η βασίλισσα Ελισάβετ θεώρησε αιτία πολέμου την κίνηση αυτή. Το 1839 στην μοναδική πόλη της Κίνας με ανοικτές εμπορικές συναλλαγές με την Δύση, την Καντόνα οι άνδρες του Λιν Τσε Χσου κατέσχεσαν ένα μεγάλο φορτίο οπίου, ισοδύναμο με τις εισαγωγές ενός ολόκληρου χρόνου. Είκοσι χιλιάδες κιβώτια καταστράφηκαν, γεγονός που έκανε τους Άγγλους αποικιοκράτες να στραφούν στην λύση του πολέμου. Η αφορμή δόθηκε λίγο καιρό αργότερα. Μερικοί μεθυσμένοι Άγγλοι ναύτες δολοφόνησαν έναν κινέζο χωρικό. Με πρόσχημα ότι δεν εμπιστεύονται τα κινέζικα δικαστήρια οι Άγγλοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τους δράστες. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1839 ξεκίνησε ο Α Πόλεμος του οπίου.
Ο πόλεμος έληξε το 1842 με την κατάληψη της Σαγκάης και τυπικά με την Συνθήκη του Νανκίνγκ στις 29 Αυγούστου 1842. Ο Κινέζικός στρατός ήταν μεγαλύτερος αλλά το Βρετανικό Ναυτικό κατέστρεψε πολλές παράκτιες πόλεις και ο καλύτερα εξοπλισμένος στρατός δεν είχε πρόβλημα απέναντι στις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Η Συνθήκη του Νανκίνγκ προέβλεπε την παραχώρηση του Χονγκ-Κονγκ στη Βρετανία, την παραχώρηση πέντε λιμανιών της νοτιοανατολικής Κίνας για το εμπόριο και τη διαμονή των Βρετανών (Καντώνα, Αμόι, Φουτσόου, Νίγκμπο και Σαγκάη), δικαίωμα ετεροδικίας για τους βρετανούς υπηκόους και καταβολή μεγάλης αποζημίωσης από την Κίνα. Την κατάσταση εκμεταλλευτήκαν οι ΗΠΑ και οι Γαλλία που απέκτησαν παρόμοια προνόμια το 1844. Η ήττα είχε και μεγάλες εσωτερικές συνέπειες στην Κίνα. Ο στρατός ξεσηκώθηκε ενάντια στο Αυτοκράτορα Γκουάνγκ Ντάο που θεώρησε υπεύθυνο για την ταπείνωση. Το 1850 ανακήρυξαν ξεχωριστό κράτος με την επωνυμία Ουράνιο Βασίλειο της Αιώνιας Ειρήνης και με πρωτεύουσα το Νανκίνγκ που διατηρήθηκε εώς το 1864.
Το 1838 άρχισε ουσιαστικά η προσπάθεια εφαρμογής της απαγόρευσης. Στα μεγάλα λιμάνια της Κίνας απαγορεύτηκε με κάθε τρόπο η εισαγωγή οπίου ενώ οι ντόπιοι έμποροί αντιμετώπισαν την θανατική ποινή. Επικεφαλής των επιχειρήσεων ανέλαβε Λιν Τσε Χσου , που λόγω της δράσης του θεωρείτε στην Κίνα εθνικός ήρωας. Αυστηρός κομφουκιανιστής ο Λιν Τσε Χσου στην προσπάθεια καταπολέμησης της οπιομανίας επέβαλε εμπάργκο σε όλα τα Βρετανικά προϊόντα. Τότε η βασίλισσα Ελισάβετ θεώρησε αιτία πολέμου την κίνηση αυτή. Το 1839 στην μοναδική πόλη της Κίνας με ανοικτές εμπορικές συναλλαγές με την Δύση, την Καντόνα οι άνδρες του Λιν Τσε Χσου κατέσχεσαν ένα μεγάλο φορτίο οπίου, ισοδύναμο με τις εισαγωγές ενός ολόκληρου χρόνου. Είκοσι χιλιάδες κιβώτια καταστράφηκαν, γεγονός που έκανε τους Άγγλους αποικιοκράτες να στραφούν στην λύση του πολέμου. Η αφορμή δόθηκε λίγο καιρό αργότερα. Μερικοί μεθυσμένοι Άγγλοι ναύτες δολοφόνησαν έναν κινέζο χωρικό. Με πρόσχημα ότι δεν εμπιστεύονται τα κινέζικα δικαστήρια οι Άγγλοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τους δράστες. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1839 ξεκίνησε ο Α Πόλεμος του οπίου.
Ο πόλεμος έληξε το 1842 με την κατάληψη της Σαγκάης και τυπικά με την Συνθήκη του Νανκίνγκ στις 29 Αυγούστου 1842. Ο Κινέζικός στρατός ήταν μεγαλύτερος αλλά το Βρετανικό Ναυτικό κατέστρεψε πολλές παράκτιες πόλεις και ο καλύτερα εξοπλισμένος στρατός δεν είχε πρόβλημα απέναντι στις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Η Συνθήκη του Νανκίνγκ προέβλεπε την παραχώρηση του Χονγκ-Κονγκ στη Βρετανία, την παραχώρηση πέντε λιμανιών της νοτιοανατολικής Κίνας για το εμπόριο και τη διαμονή των Βρετανών (Καντώνα, Αμόι, Φουτσόου, Νίγκμπο και Σαγκάη), δικαίωμα ετεροδικίας για τους βρετανούς υπηκόους και καταβολή μεγάλης αποζημίωσης από την Κίνα. Την κατάσταση εκμεταλλευτήκαν οι ΗΠΑ και οι Γαλλία που απέκτησαν παρόμοια προνόμια το 1844. Η ήττα είχε και μεγάλες εσωτερικές συνέπειες στην Κίνα. Ο στρατός ξεσηκώθηκε ενάντια στο Αυτοκράτορα Γκουάνγκ Ντάο που θεώρησε υπεύθυνο για την ταπείνωση. Το 1850 ανακήρυξαν ξεχωριστό κράτος με την επωνυμία Ουράνιο Βασίλειο της Αιώνιας Ειρήνης και με πρωτεύουσα το Νανκίνγκ που διατηρήθηκε εώς το 1864.
Ο β΄ Πόλεμος του οπίου.
Στις 8 Οκτωβρίου 1856 δόθηκε η αφορμή για να ξεσπάσει ο Β Πόλεμος του οπίου. Το κινέζικής ιδιοκτησίας καράβι «Βέλος» έπεσε στα χέρια Κινέζων αξιωματούχων που συνέλαβαν το πλήρωμα του με τις κατηγορίες για πειρατεία και λαθρεμπόριο. Το πλοίο όμως έφερε την Βρετανική σημαία και οι Άγγλοι κήρυξαν τον πόλεμο υποστηρίζοντας ότι οι Κινέζοι ξέσχισαν την σημαία. Μαζί τους και οι Γάλλοι με πρόσχημα την δολοφονία ενός Γάλλου ιεραπόστολου, ενώ ΗΠΑ και Ρωσία εξέφρασαν την συμπαράσταση τους. Η κυριαρχία των ιμπεριαλιστών στο πεδίο των μαχών ήταν σαρωτική και όταν κατέλαβαν την Καντόνα οι Κινέζοι συνθηκολόγησαν. Τότε αναγκάστηκαν να υπογράψουν τον Ιούνιο του 1858 τη Συνθήκη του Τιεντσίν, η οποία προέβλεπε την εγκατάσταση διπλωματικών αποστολών από Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ και Ρωσία στο Πεκίνο, που εκείνη την εποχή ήταν Απαγορευμένη Πόλη, το άνοιγμα δέκα νέων λιμανιών για εμπορική δραστηριότητα, την ελευθερία κινήσεων για τους ξένους στο εσωτερικό της χώρας, την ελευθερία κινήσεων για τους χριστιανούς ιεραποστόλους την καταβολή μεγάλης αποζημίωσης από την Κίνα σε Βρετανία και Γαλλία και το κυριότερο την νομιμοποίηση των εισαγωγών οπίου. Παρόλα αυτά ο Αυτοκράτορας Φενγκ Ξιάν αρνήθηκε να επικυρώσει τη συμφωνία. Οι Αγγλογάλοι τότε επανέλαβαν τις εχθροπραξίες που οδήγησαν στην κατάληψη του Πεκίνου. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο αυτοκράτορας Τζι Τονγκ θα καταστείλει την Εξέγερση του Ταϊπίγκ και θα αποκαταστήσει την ενότητα της Κίνας με την βοήθεια των μέχρι τότε εχθρών της χώρας του. Οι πόλεμοι αυτοί είχαν σαν συνέπεια την εδραίωση του Ευρωπαϊκου ιμπεριαλισμού στην Κίνα. Γενιές ολόκληρές καταστράφηκαν από την «μάστιγα του οπίου» ώστε να απολαμβάνουν οι Άγγλοι ευγενείς το «five o’ clock tea». Παράλληλα όμως μια πολιτιστικοί καταστροφή έλαβε μέρος. Ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του Λόρδου Έλγιν (που ως γνωστόν ανέλαβε την Ακρόπολή και τον Παρθενώνα) ο γιος βανδάλισε στο Πεκίνο με αποτέλεσμα την καταστροφή και την κλοπή ανεκτίμητων θησαυρών. Από τότε το όνομα Έλγιν θεωρείτε συνώνυμο της αρχαιοκαπηλίας.
Χαρακτηριστικά ένας Βρετανός λοχαγός που συμμετείχε στην καταστροφή των ανακτόρων αναφέρει:
«Δεν μπορείς να φανταστείς την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια των χώρων που κάψαμε. Πονάει η καρδιά σου να τους κάψεις. Στην πραγματικότητα, τα δωμάτια ήταν τόσο μεγάλα και ήμασταν τόσο χρονικά πιεσμένοι, που δεν μπορούσαμε να τα διαγουμίσουμε προσεκτικά. Ποσότητες ολόκληρες από χρυσά κοσμήματα κάηκαν, θεωρούμενα ως μπρούτζος. Ήταν μια πανάθλια εξαχρειωτική εργασία για έναν στρατό»
Στις 8 Οκτωβρίου 1856 δόθηκε η αφορμή για να ξεσπάσει ο Β Πόλεμος του οπίου. Το κινέζικής ιδιοκτησίας καράβι «Βέλος» έπεσε στα χέρια Κινέζων αξιωματούχων που συνέλαβαν το πλήρωμα του με τις κατηγορίες για πειρατεία και λαθρεμπόριο. Το πλοίο όμως έφερε την Βρετανική σημαία και οι Άγγλοι κήρυξαν τον πόλεμο υποστηρίζοντας ότι οι Κινέζοι ξέσχισαν την σημαία. Μαζί τους και οι Γάλλοι με πρόσχημα την δολοφονία ενός Γάλλου ιεραπόστολου, ενώ ΗΠΑ και Ρωσία εξέφρασαν την συμπαράσταση τους. Η κυριαρχία των ιμπεριαλιστών στο πεδίο των μαχών ήταν σαρωτική και όταν κατέλαβαν την Καντόνα οι Κινέζοι συνθηκολόγησαν. Τότε αναγκάστηκαν να υπογράψουν τον Ιούνιο του 1858 τη Συνθήκη του Τιεντσίν, η οποία προέβλεπε την εγκατάσταση διπλωματικών αποστολών από Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ και Ρωσία στο Πεκίνο, που εκείνη την εποχή ήταν Απαγορευμένη Πόλη, το άνοιγμα δέκα νέων λιμανιών για εμπορική δραστηριότητα, την ελευθερία κινήσεων για τους ξένους στο εσωτερικό της χώρας, την ελευθερία κινήσεων για τους χριστιανούς ιεραποστόλους την καταβολή μεγάλης αποζημίωσης από την Κίνα σε Βρετανία και Γαλλία και το κυριότερο την νομιμοποίηση των εισαγωγών οπίου. Παρόλα αυτά ο Αυτοκράτορας Φενγκ Ξιάν αρνήθηκε να επικυρώσει τη συμφωνία. Οι Αγγλογάλοι τότε επανέλαβαν τις εχθροπραξίες που οδήγησαν στην κατάληψη του Πεκίνου. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο αυτοκράτορας Τζι Τονγκ θα καταστείλει την Εξέγερση του Ταϊπίγκ και θα αποκαταστήσει την ενότητα της Κίνας με την βοήθεια των μέχρι τότε εχθρών της χώρας του. Οι πόλεμοι αυτοί είχαν σαν συνέπεια την εδραίωση του Ευρωπαϊκου ιμπεριαλισμού στην Κίνα. Γενιές ολόκληρές καταστράφηκαν από την «μάστιγα του οπίου» ώστε να απολαμβάνουν οι Άγγλοι ευγενείς το «five o’ clock tea». Παράλληλα όμως μια πολιτιστικοί καταστροφή έλαβε μέρος. Ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του Λόρδου Έλγιν (που ως γνωστόν ανέλαβε την Ακρόπολή και τον Παρθενώνα) ο γιος βανδάλισε στο Πεκίνο με αποτέλεσμα την καταστροφή και την κλοπή ανεκτίμητων θησαυρών. Από τότε το όνομα Έλγιν θεωρείτε συνώνυμο της αρχαιοκαπηλίας.
Χαρακτηριστικά ένας Βρετανός λοχαγός που συμμετείχε στην καταστροφή των ανακτόρων αναφέρει:
«Δεν μπορείς να φανταστείς την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια των χώρων που κάψαμε. Πονάει η καρδιά σου να τους κάψεις. Στην πραγματικότητα, τα δωμάτια ήταν τόσο μεγάλα και ήμασταν τόσο χρονικά πιεσμένοι, που δεν μπορούσαμε να τα διαγουμίσουμε προσεκτικά. Ποσότητες ολόκληρες από χρυσά κοσμήματα κάηκαν, θεωρούμενα ως μπρούτζος. Ήταν μια πανάθλια εξαχρειωτική εργασία για έναν στρατό»