Το βιβλίο του Νικολό Μακιαβέλι γράφτηκε στα 1513. εξήντα ακριβώς χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Ο τίτλος του ήταν "II principe", δηλαδή «Ο πρίγκηπας», φυσικό άλλωστε αφού είχε τη μορφή επιστολής με οδηγίες για την οργάνωση της διοίκησης προς τον έναν επίδοξο ηγέτη, μόλις 21 ετών τοτε. τον Lorenzo Β' (1492-1519) των Μεδίκων, Δούκα του Ουρμπίνο.Το κείμενο δε φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στον αποδέκτη του, αφού πέθανε έξι χρόνια μετά. Δημοσιεύτηκε στη Ρώμη στα 1532, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του ίδιου του Μακιαβέλι. Έκτοτε και επί αιώνες αποτέλεσε σημείο αμφιλεγόμενο.Στην Ελλάδα μεταφράστηκε από τον Νίκο Καζαντζάκη, τις περισσότερες φορές με τον τίτλο «Ο Ηγεμών», παρότι το έργο απευθύνεται, όχι μόνο στον αρχικό αποδέκτη του, αλλά σε όποιον ασκεί εξουσία, ανε-ανεξαρτήτως τόπου, χρόνου και τρόπου. Σύμφωνα με το συγγραφέα, επιτυχημένος ηγεμόνας είναι ο προικισμένος με αρετή και αυτός που ξέρει να αδράχνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η τύχη. Καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδια του. Θαυμαστές του ήταν ο Ερρίκος Η΄, ο Ζαν Ζακ Ρουσό, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι. Ο Ηγεμόνας περιλήφθηκε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
* Ο συγγραφέας αναφέρει ότι όταν ένας ηγέτης είναι ικανός και χαίρει της εκτιμήσεως των διοικουμένων του, πρέπει να φροντίζει να το ξέρουν όλοι οι εχθροί του, επειδή τότε κανείς δε θα τολμήσει να σκεφτεί να του κάνει κακό, επειδή θα ξέρει πως αν του επιτεθεί, θα ατυχήσει. Οι ηγέτες της Εκκλησίας ούτε στην αξιοσύνη στηρίζονται, ούτε στην τύχη, αλλά στους προαιώνιους θεσμούς της θρησκείας, οι οποίοι είναι τόσο ισχυροί που κρατούν τους ηγέτες και την εξουσία τους, ακλόνητους, με οποιοδήποτε τρόπο κι αν αυτοί ασκούν την εξουσία.
* Στην ειρήνη λεηλατούν τον ηγέτη οι μισθοφόροι του, ενώ στον πόλεμο οι εχθροί του. Το πώς ζούμε βρίσκεται πολύ μακριά από το πώς θα έπρεπε να ζούμε. Επίσης, τονίζει πως για να γίνεις καλός ηγέτης, πρέπει να αποβάλλεις την εικόνα που δίνουν για τον καλό ηγέτη τα παραμύθια και να βάλεις στο νου σου ό,τι αποτελεί αλήθεια και πραγματικότητα. Ο καθένας πιστεύει πως ο ηγέτης θα έπρεπε ως προσωπικότητα να κοσμείται μόνο με θετικά. Όμως δεν μπορεί να έχει μόνο καλά, όχι μόνο επειδή είναι κι αυτός άνθρωπος αλλά κι επειδή δε θα μπορούσε να σταθεί ως ηγέτης μόνο με θετικά στοιχεία στο χαρακτήρα του.
* Στην ειρήνη λεηλατούν τον ηγέτη οι μισθοφόροι του, ενώ στον πόλεμο οι εχθροί του. Το πώς ζούμε βρίσκεται πολύ μακριά από το πώς θα έπρεπε να ζούμε. Επίσης, τονίζει πως για να γίνεις καλός ηγέτης, πρέπει να αποβάλλεις την εικόνα που δίνουν για τον καλό ηγέτη τα παραμύθια και να βάλεις στο νου σου ό,τι αποτελεί αλήθεια και πραγματικότητα. Ο καθένας πιστεύει πως ο ηγέτης θα έπρεπε ως προσωπικότητα να κοσμείται μόνο με θετικά. Όμως δεν μπορεί να έχει μόνο καλά, όχι μόνο επειδή είναι κι αυτός άνθρωπος αλλά κι επειδή δε θα μπορούσε να σταθεί ως ηγέτης μόνο με θετικά στοιχεία στο χαρακτήρα του.
Το 1513, ο Νικολό Μακιαβέλι έγραψε το κλασσικό του έργο "Ο ηγεμόνας". Πρόκειται για το έργο, που έχει μεταφραστεί σχεδόν σε όλες τις γλώσσες και που αποτελεί τον οδηγό όσων φιλόδοξων επιδιώκουν να κερδίσουν την εξουσία και να την διατηρήσουν. "Ο ηγεμόνας" αναφέρεται στην κατάκτηση και διαιώνιση της κρατικής πολιτικής εξουσίας, αλλά οι συνταγές του εφαρμόζονται έως και σήμερα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και για όλες τις άλλες εξουσίες, θρησκευτική, επιχειρηματική, οικονομική. Ο Μακιαβέλι στον "Ηγεμόνα" θεωρεί ότι στην πολιτική δεν έχει καμία θέση η ηθική. Αυτή είναι, όπως υποστηρίζει, για τους ρομαντικούς και για τους φιλοσόφους, που είναι απόβλητοι και πρέπει να εξοντωθούν, γιατί δημιουργούν προσκόμματα στην εξουσία. Κατά τον Μακιαβέλι τα εκκλησιαστικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται από τον εξουσιαστή μόνο για την εξυπηρέτηση των σκοπών του και πρέπει να είναι υποταγμένα στα συμφέροντα του Κράτους. Ο ωφελιμισμός είναι η υπέρτατη αρχή για το κράτος, το σύστημα εξουσίας, τον άνθρωπο ή την ομάδα. Επομένως, πάντα κατά τον Μακιαβέλι, ο ωφελιμισμός βάζει στο περιθώριο κάθε ηθική αναστολή και κάνει αποδεκτή και την πιο ανήθικη και βδελυρή πράξη, αν εξυπηρετείται ο σκοπός. Για τον Μακιαβέλι η ζωή είναι ένας συνεχής πόλεμος χωρίς οίκτο, χωρίς ηθικούς κανόνες. Στο 18ο κεφάλαιο του "Ηγεμόνα" γράφει πως ο κάθε φιλόδοξος που θέλει να κατακτήσει την εξουσία πρέπει να πολεμάει με δύο τρόπους: ο ένας είναι με τους νόμους και ο άλλος με τη βία. Ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο και ο άλλος στα θηρία και επειδή ο πρώτος δεν αρκεί είναι ανάγκη να προστρέξει στον δεύτερο. Γι' αυτό όποιος επιδιώκει να ηγεμονεύσει είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα ως άνθρωπος και ως θηρίο. Και προσθέτει:" Αφού λοιπόν για έναν ηγεμόνα είναι απαραίτητο να ξέρει να δρα σαν ζώο, πρέπει να διαλέξει την αλεπού και το λιοντάρι, γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να αποφεύγει τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί να τα βάζει με τους λύκους…". Ο Ιταλός διανοούμενος δίνει έμφαση στο να είναι ο ηγεμόνας σαν αλεπού. Γράφει: " Είναι απαραίτητο να ξέρει να παριστάνει καλά την αλεπού και να είναι μεγάλος ψεύτης και υποκριτής. Οι άνθρωποι είναι τόσο απλοϊκοί και υποκύπτουν τόσο στις ανάγκες της στιγμής, που πάντα θα αφήνουν κάποιον να τους εξαπατά"…Και ως παράδειγμα φέρνει τον Αλέξανδρο Στ', που τίποτε άλλο δεν έκανε από το να εξαπατά τους ανθρώπους και να έχει την ικανότητα να βρίσκει εκείνους που να μπορεί να εξαπατήσει. Και σημειώνει: " Δεν υπήρξε ποτέ άνθρωπος που να είχε μεγαλύτερη ικανότητα στο να υποστηρίζει ένα φοβερό ψέμα και να πείθει με μεγαλόστομους όρκους. Και πάντα πετύχαινε στις απάτες και στα ψέματα του, γιατί ήξερε καλά την αδύναμη πλευρά της ανθρώπινης φύσης".
Ο κυριότερος τρόπος προστασίας του ηγέτη απέναντι σε κάποιον συνωμότη είναι η αγάπη των πολλών. Ο συγγραφέας αναφέρει πως επιβάλλεται ό,τι από τα καθήκοντα του μπορεί να γίνει δυσάρεστο να το αναθέτει σε άλλους, ενώ ό,τι μπορεί να του προσδώσει γόητρο και αναγνώριση, να το κρατά για τον εαυτό του. Όταν η τύχη θέλει να πετύχεις, σου στέλνει εχθρούς και σε βοηθά να τους νικήσεις. Πρέπει να μηχανεύεσαι τρόπους ώστε με την κάθε σου πράξη να αποδεικνύεις τη φήμη του ευφυούς και σπουδαίου ανθρώπου. Επίσης, τονίζει πως αν βλέπεις τον συνεργάτη σου να σκέφτεται περισσότερο τον εαυτό του από τα δικά σου συμφέροντα, να ξέρεις πως δεν μπορείς να τον εμπιστεύεσαι.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ 183 ΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
- Αν είσαι πραγματικά αρχηγός σου υποκλίνονται όλοι με το που εμφανίζεσαι.
- Το να προσπαθείς να δείξεις πως είσαι ο αρχηγός αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο πως είσαι μια μετριότητα.
- Οι άνθρωποι θα σε στηρίξουν για να πάρεις την εξουσία, όχι από αγάπη, αλλά για να βελτιώσουν τη δική τους ζωή.
- Να θυμάσαι πως πάντα οι άνθρωποι θα επιδιώκουν να βελτιώσουν τη ζωή τους αλλάζοντας αρχηγό.
- Πιο πολύ κόπο από όσον για να κατακτήσεις την εξουσία θα χρειαστείς για να την διατηρήσεις.
- Όσοι δεν έχουν αρχές κι ιδανικά είναι εύπιστοι στους δημαγωγούς.
- Οι άνθρωποι σού κάνουν κακό ή από φόβο ή από μίσος.
- Τον αρχηγό πρέπει να τον εγκρίνουν οι ισχυροί της κοινωνίας.
- Οι άνθρωποι νιώθουν απέραντα υποχρεωμένοι σε κάποιον από τον οποίο είδαν καλό, ενώ περίμεναν να δουν κακό.
- Οι εκπρόσωποι του αρχηγού στις αναποδιές, είτε τον εγκαταλείπουν, είτε τον ανατρέπουν.
- Ακόμα κι σε καιρούς ειρήνης ο Ηγέτης πρέπει να ετοιμάζεται για πόλεμο.
- Όποιος εξιδανικεύει την πραγματικότητα προετοιμάζει την καταστροφή του.
- Αν είσαι Ηγέτης και δεν μπορούν να σε σεβαστούν θα πρέπει να σε φοβηθούν. Το καλύτερο, όμως, είναι να σε αγαπούν.
Ο ηγεμόνας του Μακιαβέλι είναι διπλοπρόσωπος, ενεργεί αντίθετα με τη συμπόνια, με την ανθρωπιά, τη θρησκεία, με σκοπό να διατηρήσει την εξουσία του. Να παραμένει σταθερός σε αυτό που θεωρεί σωστό, όταν μπορεί, αλλά να ξέρει και πώς να κάνει το άδικο όταν είναι ανάγκη. Χρησιμοποιεί ως βασικό θεμέλιο των κρατών τους καλούς νόμους και τον καλό στρατό και εναντιώνεται στο μισθοφορικό μοντέλο στρατολόγησης. Αναφέρει ότι δύο τρόποι υπάρχουν για να κυβερνάει κανείς: με τους νόμους και με τη βία.
Ο μακιαβελισμός διαχρονικά
Ο μακιαβελισμός είναι διαχρονικός σε διεθνές και σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για την εφαρμογή μεθόδων και πολιτικών, που καταργούν κάθε ηθική αναστολή και επιδιώκουν με οποιοδήποτε μέσο να επιτύχουν ένα στόχο. Εργαλεία του η καταπίεση και γενικότερα η βία, το ψέμα, η υποκρισία, η ηθική εξουδετέρωση του αντιπάλου, ακόμη και η φυσική εξόντωση των «ενοχλητικών»... Πολλοί στην πολιτική, αλλά και στο οικονομικό και επιχειρηματικό πεδίο, για να αυξήσουν την ισχύ τους δίνουν, εν γνώσει τους, ψεύτικες υποσχέσεις, υπονομεύουν αυτούς που θεωρούν αντιπάλους τους, προχωρούν σε ανέντιμες συμμαχίες, διαφθείρουν ψυχές, και υποκριτικά συμμαχούν με την ανώτερη εξουσία, ενώ είναι έτοιμοι να την εγκαταλείψουν όταν αυτή εξασθενήσει, για να προσκολληθούν στη νέα εξουσία... Ο μακιαβελισμός, ως σύμπτωμα, εμφανίζεται σε κοσμικά και σε εκκλησιαστικά πρόσωπα, που ενώ δεν διαθέτουν προσόντα πάσχουν από εγωισμό και αρρωστημένη φιλοδοξία. Συνήθως προσκολλώνται σε κάποιον ισχυρό, για να ανέλθουν άκοπα μαζί του στην ιεραρχική κλίμακα. Στον κύκλο του ισχυρού εφαρμόζουν την μακιαβελική μέθοδο της αλεπούς. Αναπτύσσουν την πονηρία και την κολακεία σε αναπλήρωση των ανύπαρκτων προσόντων τους και εξουδετερώνουν κάθε ικανό και έντιμο συνεργάτη. Όταν νιώθουν ότι έχουν την ευκαιρία να ανέβουν στη θέση που επιδιώκουν μεθοδεύουν την αναρρίχησή τους σ' αυτήν. Προς επίτευξη του στόχου τους επιτυγχάνουν να καταλάβουν στη γραφειοκρατία θέση κλειδί και έτσι να έχουν τη δυνατότητα επηρεασμού των εξελίξεων. Παράλληλα χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να εξουδετερώσουν όποιον θεωρούν εμπόδιο στην επίτευξη του σκοπού τους. Επίσης, με άφθαστη υποκρισία και με πετυχημένη προσποίηση, καταφέρνουν να φαίνονται σημαντικοί, ώστε η εκ μέρους τους κατάκτηση της θέσης που επιδιώκουν να φαίνεται κάτι το φυσιολογικό και αποκατάσταση αδικίας…
Ο μακιαβελισμός είναι διαχρονικός σε διεθνές και σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για την εφαρμογή μεθόδων και πολιτικών, που καταργούν κάθε ηθική αναστολή και επιδιώκουν με οποιοδήποτε μέσο να επιτύχουν ένα στόχο. Εργαλεία του η καταπίεση και γενικότερα η βία, το ψέμα, η υποκρισία, η ηθική εξουδετέρωση του αντιπάλου, ακόμη και η φυσική εξόντωση των «ενοχλητικών»... Πολλοί στην πολιτική, αλλά και στο οικονομικό και επιχειρηματικό πεδίο, για να αυξήσουν την ισχύ τους δίνουν, εν γνώσει τους, ψεύτικες υποσχέσεις, υπονομεύουν αυτούς που θεωρούν αντιπάλους τους, προχωρούν σε ανέντιμες συμμαχίες, διαφθείρουν ψυχές, και υποκριτικά συμμαχούν με την ανώτερη εξουσία, ενώ είναι έτοιμοι να την εγκαταλείψουν όταν αυτή εξασθενήσει, για να προσκολληθούν στη νέα εξουσία... Ο μακιαβελισμός, ως σύμπτωμα, εμφανίζεται σε κοσμικά και σε εκκλησιαστικά πρόσωπα, που ενώ δεν διαθέτουν προσόντα πάσχουν από εγωισμό και αρρωστημένη φιλοδοξία. Συνήθως προσκολλώνται σε κάποιον ισχυρό, για να ανέλθουν άκοπα μαζί του στην ιεραρχική κλίμακα. Στον κύκλο του ισχυρού εφαρμόζουν την μακιαβελική μέθοδο της αλεπούς. Αναπτύσσουν την πονηρία και την κολακεία σε αναπλήρωση των ανύπαρκτων προσόντων τους και εξουδετερώνουν κάθε ικανό και έντιμο συνεργάτη. Όταν νιώθουν ότι έχουν την ευκαιρία να ανέβουν στη θέση που επιδιώκουν μεθοδεύουν την αναρρίχησή τους σ' αυτήν. Προς επίτευξη του στόχου τους επιτυγχάνουν να καταλάβουν στη γραφειοκρατία θέση κλειδί και έτσι να έχουν τη δυνατότητα επηρεασμού των εξελίξεων. Παράλληλα χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να εξουδετερώσουν όποιον θεωρούν εμπόδιο στην επίτευξη του σκοπού τους. Επίσης, με άφθαστη υποκρισία και με πετυχημένη προσποίηση, καταφέρνουν να φαίνονται σημαντικοί, ώστε η εκ μέρους τους κατάκτηση της θέσης που επιδιώκουν να φαίνεται κάτι το φυσιολογικό και αποκατάσταση αδικίας…
Μακιαβέλι: "Το κείμενό μου δεν το παραγέμισα με ρητορείες, ωραιολογίες, συναισθηματισμούς και όλα αυτά τα στολίδια που οι περισσότεροι συνηθίζουν να βάζουν στα γραπτά τους. Ήθελα, αν υπάρξει κάτι που θα μπορούσε να το κάνει ευχάριστο και χρήσιμο, να είναι η αλήθεια και η πρωτοτυπία των όσων υποστηρίζει. Καθόλου δε θα ήθελα να θεωρηθώ αλαζόνας εγώ που, άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξεως, τολμώ να μελετήσω και να κωδικοποιήσω κανόνες που θα χρησιμοποιήσουν επιφανείς Ηγέτες, προκειμένου να κυβερνήσουν». Αν και ο ίδιος είναι ταπεινής καταγωγής, μπορεί να κατανοήσει τη φύση του Ηγέτη: «Όμως, όπως εκείνοι που σχεδιάζουν τη ρυμοτομία μιας πόλης κατεβαίνουν στις πεδιάδες για να δουν τη διάταξη των βουνοκορφών και ανεβαίνουν στα βουνά για να δουν τη διάταξη των κάμπων, έτσι ακριβώς, για να καταλάβεις απόλυτα τη φύση ενός λαού, πρέπει να είσαι Ηγέτης του, αλλά και για να καταλάβεις τη φύση του Ηγέτη πρέπει να είσαι άνθρωπος του λαού».
Σύμφωνα με το συγγραφέα ποτέ να μη στηρίζεσαι σε λόγια αγάπης. Οι άνθρωποι είναι αχάριστοι, ευμετάβλητοι, ψεύτες, υποκριτές, φυγάδες μπροστά στον κίνδυνο, άπληστοι για το κέρδος. Βλάπτουν ευκολότερα κάποιον που τους είναι αγαπητός από κάποιον που τους προκαλεί το φόβο. Οι άνθρωποι αγαπούν αν οι ίδιοι το θέλουν, αλλά φοβούνται αν το θέλει ο ηγέτης τους. Ο ηγεμόνας αν δεν μπορεί να κερδίσει την αγάπη των εξουσιαζομένων, πρέπει να προκαλέσει το φόβο, αλλά με τρόπο που να αποφύγει το μίσος.
Ο Νικολό ντι Μπερνάρντο ντι Μακιαβέλι
Γεννήθηκε στη Φλωρεντία στις 3 Μαΐου του 1469. Την εποχή εκείνη, η Ιταλία ήταν διαιρεμένη σε ανταγωνιζόμενες πόλεις-κράτη –μεταξύ των οποίων και η Ρώμη υπό τον Πάπα– και αντιμετώπιζε τις συνεχείς επεμβάσεις των ισχυρότερων της Ευρώπης. Από μικρός ο Μακιαβέλι ένιωσε μια έντονη έλξη για την πολιτική και παρακολουθούσε από κοντά τον μεταρρυθμιστή και δικτάτορα της Φλωρεντίας Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα. Όταν το 1498 αυτός εκτελέστηκε για την κριτική που άσκησε στον Πάπα Αλέξανδρο VI, ο Μακιαβέλι εισήλθε στα κυβερνητικά κλιμάκια ως γραμματέας και γρήγορα αναρριχήθηκε στην ιεραρχία. Του ανατέθηκαν σημαντικές διπλωματικές αποστολές, για τις οποίες ταξίδεψε σ’ όλη την Ευρώπη και συναντήθηκε με αρκετές από τις μεγαλύτερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής του, ανάμεσά τους ο Πάπας και ο βασιλιάς της Γαλλίας. Τις μεγαλύτερες επιρροές τις δέχθηκε, όμως, από τον Καίσαρα Βοργία, έναν πανούργο και σκληρό άνθρωπο, εκ των ηγετών της παπικής πολιτείας. Ο Μακιαβέλι δεν συμφωνούσε με τις τακτικές του, ωστόσο πίστευε ότι με έναν κυβερνήτη σαν τον Βοργία οι Φλωρεντινοί θα μπορούσαν να ενώσουν την Ιταλία, κάτι που αποτελούσε όνειρο και στόχο του σ’ όλη τη ζωή του.
Το 1512, οι Μέδικοι επανήλθαν στην εξουσία, ανατρέποντας το δημοκρατικό καθεστώς, με τη βοήθεια των ισπανικών στρατευμάτων. Ο Μακιαβέλι απολύθηκε, υπέστη βασανιστήρια ως εχθρός τους και για μικρό διάστημα φυλακίστηκε. Κατόπιν αποσύρθηκε στο μικρό κτήμα του, λίγο έξω από τη Φλωρεντία, και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να επανέλθει στην πολιτική δράση. Την περίοδο της αναγκαστικής αργίας του, μελέτησε κλασικούς συγγραφείς και ιστορία, ιδίως της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Στη συνέχεια συνδύασε τις εμπειρίες και τα διαβάσματά του και συνέγραψε σειρά βιβλίων πολιτικού και ιστορικού περιεχομένου, αλλά και θεατρικά έργα. Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο ο Μακιαβέλι καταπιάστηκε με τη συγγραφή ήταν η ελπίδα του ότι τα βιβλία του θα τον βοηθούσαν να επανέλθει στην πολιτική σκηνή της Φλωρεντίας. Αυτόν τον σκοπό ο Μακιαβέλι δεν τον πέτυχε, αλλά τουλάχιστον ένα από αυτά τα έργα ξεπέρασε κατά πολύ τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες του συγγραφέα του και του χάρισε την αθανασία. Ο «Ηγεμόνας» (Il principe), που γράφτηκε το 1513, επρόκειτο, τους κατοπινούς αιώνες, να καταστεί το εγκόλπιο αμέτρητων πολιτικών ανδρών αλλά και στοχαστών γενικότερα και να ασκήσει βαθιά επίδραση στις πολιτικές εξελίξεις όλων των εποχών.
«Το χάσμα ανάμεσα στο πώς θα έπρεπε να ζει κανείς και στο πώς πραγματικά ζει» έγραφε ο Μακιαβέλι «είναι τόσο μεγάλο, ώστε ο άνθρωπος που αμελεί αυτό που πραγματικά γίνεται προς χάριν αυτού που θα έπρεπε να γίνεται παίρνει το δρόμο προς την αυτοκαταστροφή και όχι προς την αυτοσυντήρηση». Επιτυχημένος ηγεμόνας, κατά τον Μακιαβέλι, είναι ο προικισμένος με αρετή (virtu, με τη σημασία της δύναμης και της ικανότητας προσαρμογής) και αυτός που ξέρει να αδράχνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η τύχη. Ο επιτυχημένος ηγεμόνας καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδιά του. Ο Ηγεμόνας απέκτησε θερμούς θαυμαστές, μεταξύ των οποίων πολλές ιστορικές προσωπικότητες όλων των εποχών. Επέσυρε όμως και σφοδρές επικρίσεις για κυνισμό, καιροσκοπισμό και πανουργία, και οι κατακριτέες απόψεις αυτού του βιβλίου συμπυκνώνονται στον τόσο αρνητικό όρο «μακιαβελισμός», τον οποίο έπλασαν οι Γάλλοι και με τον οποίο κανένας πολιτικός δεν θα ήθελε να τον συσχετίζουν. Ο «Ηγεμόνας» περιλήφθηκε στον Κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Πικραμένος και απογοητευμένος, ο Νικολό Μακιαβέλι πέθανε στις 21 Ιουνίου του 1527.
Γεννήθηκε στη Φλωρεντία στις 3 Μαΐου του 1469. Την εποχή εκείνη, η Ιταλία ήταν διαιρεμένη σε ανταγωνιζόμενες πόλεις-κράτη –μεταξύ των οποίων και η Ρώμη υπό τον Πάπα– και αντιμετώπιζε τις συνεχείς επεμβάσεις των ισχυρότερων της Ευρώπης. Από μικρός ο Μακιαβέλι ένιωσε μια έντονη έλξη για την πολιτική και παρακολουθούσε από κοντά τον μεταρρυθμιστή και δικτάτορα της Φλωρεντίας Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα. Όταν το 1498 αυτός εκτελέστηκε για την κριτική που άσκησε στον Πάπα Αλέξανδρο VI, ο Μακιαβέλι εισήλθε στα κυβερνητικά κλιμάκια ως γραμματέας και γρήγορα αναρριχήθηκε στην ιεραρχία. Του ανατέθηκαν σημαντικές διπλωματικές αποστολές, για τις οποίες ταξίδεψε σ’ όλη την Ευρώπη και συναντήθηκε με αρκετές από τις μεγαλύτερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής του, ανάμεσά τους ο Πάπας και ο βασιλιάς της Γαλλίας. Τις μεγαλύτερες επιρροές τις δέχθηκε, όμως, από τον Καίσαρα Βοργία, έναν πανούργο και σκληρό άνθρωπο, εκ των ηγετών της παπικής πολιτείας. Ο Μακιαβέλι δεν συμφωνούσε με τις τακτικές του, ωστόσο πίστευε ότι με έναν κυβερνήτη σαν τον Βοργία οι Φλωρεντινοί θα μπορούσαν να ενώσουν την Ιταλία, κάτι που αποτελούσε όνειρο και στόχο του σ’ όλη τη ζωή του.
Το 1512, οι Μέδικοι επανήλθαν στην εξουσία, ανατρέποντας το δημοκρατικό καθεστώς, με τη βοήθεια των ισπανικών στρατευμάτων. Ο Μακιαβέλι απολύθηκε, υπέστη βασανιστήρια ως εχθρός τους και για μικρό διάστημα φυλακίστηκε. Κατόπιν αποσύρθηκε στο μικρό κτήμα του, λίγο έξω από τη Φλωρεντία, και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να επανέλθει στην πολιτική δράση. Την περίοδο της αναγκαστικής αργίας του, μελέτησε κλασικούς συγγραφείς και ιστορία, ιδίως της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Στη συνέχεια συνδύασε τις εμπειρίες και τα διαβάσματά του και συνέγραψε σειρά βιβλίων πολιτικού και ιστορικού περιεχομένου, αλλά και θεατρικά έργα. Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο ο Μακιαβέλι καταπιάστηκε με τη συγγραφή ήταν η ελπίδα του ότι τα βιβλία του θα τον βοηθούσαν να επανέλθει στην πολιτική σκηνή της Φλωρεντίας. Αυτόν τον σκοπό ο Μακιαβέλι δεν τον πέτυχε, αλλά τουλάχιστον ένα από αυτά τα έργα ξεπέρασε κατά πολύ τις επιδιώξεις και τις προσδοκίες του συγγραφέα του και του χάρισε την αθανασία. Ο «Ηγεμόνας» (Il principe), που γράφτηκε το 1513, επρόκειτο, τους κατοπινούς αιώνες, να καταστεί το εγκόλπιο αμέτρητων πολιτικών ανδρών αλλά και στοχαστών γενικότερα και να ασκήσει βαθιά επίδραση στις πολιτικές εξελίξεις όλων των εποχών.
«Το χάσμα ανάμεσα στο πώς θα έπρεπε να ζει κανείς και στο πώς πραγματικά ζει» έγραφε ο Μακιαβέλι «είναι τόσο μεγάλο, ώστε ο άνθρωπος που αμελεί αυτό που πραγματικά γίνεται προς χάριν αυτού που θα έπρεπε να γίνεται παίρνει το δρόμο προς την αυτοκαταστροφή και όχι προς την αυτοσυντήρηση». Επιτυχημένος ηγεμόνας, κατά τον Μακιαβέλι, είναι ο προικισμένος με αρετή (virtu, με τη σημασία της δύναμης και της ικανότητας προσαρμογής) και αυτός που ξέρει να αδράχνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η τύχη. Ο επιτυχημένος ηγεμόνας καθοδηγείται όχι από το θρησκευτικό δόγμα ή από τα ηθικά παραγγέλματα, αλλά από την αυστηρά ωφελιμιστική επιλογή των μέσων που είναι κατάλληλα για τους σκοπούς του. Μπορεί να χειραγωγεί τους νόμους που διέπουν την πολιτική συμπεριφορά και να διαμορφώνει την πορεία των γεγονότων, σύμφωνα με τα σχέδιά του. Ο Ηγεμόνας απέκτησε θερμούς θαυμαστές, μεταξύ των οποίων πολλές ιστορικές προσωπικότητες όλων των εποχών. Επέσυρε όμως και σφοδρές επικρίσεις για κυνισμό, καιροσκοπισμό και πανουργία, και οι κατακριτέες απόψεις αυτού του βιβλίου συμπυκνώνονται στον τόσο αρνητικό όρο «μακιαβελισμός», τον οποίο έπλασαν οι Γάλλοι και με τον οποίο κανένας πολιτικός δεν θα ήθελε να τον συσχετίζουν. Ο «Ηγεμόνας» περιλήφθηκε στον Κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Πικραμένος και απογοητευμένος, ο Νικολό Μακιαβέλι πέθανε στις 21 Ιουνίου του 1527.