Η ζωντανή Καρυάτιδα
Λιτή, δωρική, με αυστηρότητα
και μία λυρικότητα Βυζαντινή,
με πάθος να καίει στα μάτια, με βλέμμα βαθύ, μυστήριο.
και μία λυρικότητα Βυζαντινή,
με πάθος να καίει στα μάτια, με βλέμμα βαθύ, μυστήριο.
Η Ειρήνη Παππά, το πραγματικό όνομα της οποίας είναι Ειρήνη Λελέκου, γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας. Οι γονείς της ήταν δάσκαλοι και είχε τρεις αδελφές.Όπως έχει αναφέρει σε συνέντευξή της, η μητέρα της, της έλεγε συχνά παραμύθια και φανταστικές ιστορίες, γεγονός που τη βοήθησε να αναπτύξει από μικρή τη φαντασία της. Στις ιστορίες που έφτιαχνε η ίδια στα παιδικά της όνειρα, ήταν πάντα πρωταγωνίστρια. Ο πατέρας της, της έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες, αφού εκείνος ήταν διαφορετικός, πραγματιστής, με αδυναμία στην ουσία της γνώσης, τον Γκαίτε. Η γυναίκα που έγινε διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης σε συνέντευξή της μίλησε για τον πατέρα της, λέγοντας: «Διδάχθηκα την ασέβεια από τον πατέρα μου. Με έμαθε πως υπάρχει μόνο μία αριστοκρατία, του πνεύματος. Δεν υπάρχουν κύριοι και επίσημοι, αλλά άνθρωποι. Με έμαθε ότι ο σεβασμός με υποτιμάει, ενώ η αγάπη με εξυψώνει».
Ο πατέρα της μεγάλωνε τα κορίτσια του, ελεύθερα στη φύση, να επικοινωνούν μαζί της και να σέβονται τους δικούς της νόμους. «Χίπηδες πάνω στα βουνά ήμασταν από παιδιά», λέει η Ειρήνη Παππά σε μια εκμυστήρευση της το 1974.«Στον πατέρα μου έχω χρεώσει δυστυχίες μου πολλές αλλά και του χρωστάω πολλά. Με έκανε αυτό που είμαι. Με έμαθε να έχω πάντα αμφιβολίες και να ρωτάω το γιατί. Να 'μαι και εγώ και οι αδελφές μου περήφανες γυναίκες. Όχι να είμαστε σκυμμένες και να κεντάμε μαξιλαράκια, αλλά να διαβάζουμε Αριστοτέλη! Και εκείνα τα παιδικά χρόνια όρισαν αυτό που είμαι και δεν έμαθα ποτέ να είμαι μεγάλη».
Από μικρή γράφει τα δικά της ποιήματα και τις ιστορίες, που κάνει πρωταγωνίστριες τις κούκλες της, που έφτιαχνε με μικρά ξύλα από το δάσος και κουρελάκια από υφάσματα. Όταν η οικογένεια μετακομίζει στην Αθήνα, στο διπλανό σπίτι, μια κοπελίτσα ίσαμε με 16 ετών, πηγαίνει στην δραματική σχολή του Ροντήρη και κάνει λίγη παρέα με την Ρηνούλα. Στις εφηβικές καμάρες , η 16χρονη σπουδάστρια παίζει στη Ρηνούλα τον μονόλογο της Μαργαρίτας απ' τον Φάουστ. «Δεν μου άρεσε καθόλου! Ήθελα σε όλα να βρω τα αίτια που την κάνουν να μιλάει έτσι, να σιωπά, να κλαίει. Γιατί; Ρωτούσα συνέχεια. Και γιατί κλαίει έτσι; Στο χωριό μου, δεν κλαίνε έτσι όπως εσύ, όταν πονάνε στα αλήθεια μέσα τους. Δεν με συγκινούσε! Εκείνη αντιδρούσε. Κόλλησα και εγώ ήθελα να της αποδείξω πως δεν κλαίνε έτσι. Αυτή ήταν η αφορμή να πάω στην Δραματική Σχολή του Εθνικού».
Όταν θα δηλώσει στην μητέρα της πως θέλει να γίνει ηθοποιός εκείνη θα την αντικρούσει λέγοντας: «Ναι, για να σε περάσουν ακόμα και τα γαϊδούρια». Στεναχωρήθηκε η Ειρήνη, αλλά της απάντησε «ας γίνει έτσι! Όσο γρηγορότερα, τόσο το καλύτερο». Αργότερα θα μετανιώσουν και οι δυο για τις κουβέντες τους. Η Ρηνούλα της οικογένειας Παππά έγινε Ειρήνη, που ο δρόμος της οδήγησε στη σχολή του Ροντήρη. Με δασκάλους τον Γληνό, τον Παρασκευά, τον Καρυντινό και τον ίδιο τον Ροντήρη -με όλα τα ιερά τέρατα του κλασσικού θεάτρου. Μόλις ενηλικιώθηκε παντρεύτηκε τον συγγραφέα Άλκη Παππά και παρόλο που ο γάμος τους δεν κράτησε πολύ, η ηθοποιός διατήρησε το επίθετο με το οποίο έγινε παγκοσμίως γνωστή. Οι ερμηνείες της σε έργα όπως η «Μήδεια» και η «Ηλέκτρα» έλαβαν εξαιρετικές κριτικές και η Ειρήνη Παππά έγινε διάσημη. Το 1962 συνεργάστηκε με τον Μιχάλη Κακογιάννη και πρωταγωνίστησε στην κινηματογραφική μεταφορά της «Ηλέκτρας» μαζί με τον Γιάννη Φέρτη, την Αλέκα Κατσέλη και τον Μάνο Κατράκη. Η ταινία συνολικά κέρδισε 24 βραβεία και διακρίσεις.Η συνεργασία της με τον μεγάλο σκηνοθέτη συνεχίστηκε το 1971 με τις Τρωάδες και το 1977 με την Ιφιγένεια. Στις Τρωάδες, που γυρίστηκε στα αγγλικά με ξένους ηθοποιούς, η Παππά γνώρισε τη συμπρωταγωνίστριά της Κάθριν Χέμπορν, που ενσάρκωσε την Εκάβη, με την οποία ανέπτυξαν δυνατή φιλία. Μάλιστα η Χέμπορν δήλωνε δημόσια ότι η Παππά είναι μια από τις καλύτερες ηθοποιούς του σινεμά.Οι ταινίες της που κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό, αλλά και οι διθυραμβικές κριτικές για τις θεατρικές της ερμηνείες έκαναν τους Αμερικάνους παραγωγούς να την αναζητήσουν και να της ζητήσουν συνεργασία. Έτσι η Ειρήνη Παππά έπαιζε σε αρκετές παραστάσεις του Μπρόντγουει. Το ντεμπούτο της ήταν με το έργο «Εκείνο το καλοκαίρι» που ανέβηκε το 1967 και στο οποίο συμπρωταγωνιστούσε με τον Τζον Βόιντ, πατέρα της διάσημης ηθοποιού Ατζελίνας Τζολί. Η Ειρήνη Παππά έχει πάρει μέρος σε σχεδόν 80 ταινίες. Εκτός από τις επιτυχημένες μεταφορές των τραγωδιών, οι πιο γνωστές ταινίες της είναι «Τα κανόνια του Ναβρόνε», όπου ενσαρκώνει την αγωνίστρια Μαρία Παπαδήμου (1961) και ο «Αλέξης Ζορμπάς», που ενσαρκώνει τη χήρα. Ανάμεσα στις ταινίες που έχει παίξει , το 1965 γύρισε το ιταλικής παραγωγής φιλμ “Ecce Homo”. Για τις ανάγκες της ταινίας έκανε την μία και μοναδική γυμνή εμφάνιση της καριέρας της . Η ταινία περιγράφει την ιστορία των τελευταίων τριών επιζώντων στη γη υστέρα από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα. Πρόκειται για μια ιταλική παραγωγή επιστημονικής φαντασίας b-movie που γρήγορα ξεχάστηκε και το μόνο που έχει μείνει από αυτή είναι η μοναδική γυμνόστηθη εμφάνιση της καλλονής τότε Ειρήνης Παππά και η μουσική του Ένιο Μορικόνε.
Βραβεία καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς και ηχητικής επένδυσης στο Φεστιβάλ των Κανών το 1962 για την «Ήλεκτρα», Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου το 1969 για το «Ζ», του Κώστα Γαβρά , ο τίτλος της «Γυναίκας της Ευρώπης», το 2000, «Χρυσό Λέοντα» της Μπιεννάλε Θεάτρου Βενετίας, για τη γυναίκα που σε 50 χρόνια στάθηκε στα ίσια με όλες τις μεγάλες ηρωίδες που ενσάρκωσε. Το 1995, στο πέτο της καρφιτσώνεται το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο και το 2008 βραβεύεται με το «Βραβείο Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα». Ήταν ανάμεσα στους 260 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, που προσκάλεσε ο Πάπας Βενέδικτος στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού, για να τους ζητήσει «να μεταδώσουν με την τέχνη τους το μήνυμα του Θεού και να μη φοβούνται ότι η πίστη θα μπορούσε να μειώσει τον οίστρο και τη δημιουργικότητά τους». Ακόμα και σήμερα, που έχει αποσυρθεί από τα θεατρικά δρώμενα, το όνομα της είναι κορυφαίο και οι ερμηνείες της αποτελούν μάθημα υποκριτικής για τους νεότερους ηθοποιούς. Η ίδια η ηθοποιός έχει δηλώσει για τους ρόλους που επέλεγε: «Ποτέ δεν θέλησα να παίξω αισθησιακούς ρόλους ή ρόλους επιθυμητών γυναικών. Αυτό που ήθελα πάντα είναι να παίζω εμένα, δηλαδή την ανεξάρτητη αγωνίστρια». Εκτός από τον γάμο της που άρχισε και τελείωσε όταν ήταν πολύ νέα, η σχέση της που απασχόλησε αρκετά τον τύπο της εποχής ήταν αυτή με τον Μάρλον Μπράντο, τον οποίο η Ελληνίδα ηθοποιός συνέχισε να γοητεύει ακόμα και μετά τον χωρισμό τους.Η Παππά γοήτευσε ιδιαίτερα και τον Κολομβιανό συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Οι δυο τους συναντήθηκαν λίγο πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας Ερέντιρα που βασίστηκε στο βιβλίο του συγγραφέα. Όταν τη συνάντησε ο Μάρκες, ήταν σίγουρος ότι η Παππά θα ενσάρκωνε την πρωταγωνίστρια και μόλις πληροφορήθηκε ότι ο ρόλος της ήταν αυτός της ηλικιωμένης κακιάς, δήλωσε δημόσια :«Είμαι αντίθετος με το ότι η Ειρήνη Παππά παίζει το ρόλο της άκαρδης γιαγιάς. Θα ήθελα να έπαιζε την Ερέντιρα γιατί είναι η πιο νέα, η πιο ωραία και η πιο λυγερή στην ταινία» Η ερμηνεία της όμως δικαίωσε τον σκηνοθέτη που την είχε επιλέξει και έκανε τον συγγραφέα να παραδεχτεί:« μετέτρεψε το πρόσωπο της γιαγιάς σε κάτι άλλο»
Όλοι ήξεραν ότι ο μεγιστάνας Αγά Χαν, παντρεμένος με τη Ρίτα Χέιγουορθ για ένα χρονικό διάστημα, ήταν τρελά ερωτευμένος μαζί της. "Λέγεται ότι η όμορφη Ελληνίδα ηθοποιός έλαβε πρόσκληση για να συναντήσει τον πρίγκιπα Aλή Χαν στη βίλα του στη Ριβιέρα στις 21 Μαΐου." γράφει ο διεθνής Τύπος την άνοιξη του 1952 για την Ειρήνη Παππά και τον γοητευτικό πρίγκιπα. Οι δυο τους είχαν συναντηθεί στο Φεστιβάλ των Καννών, με τον πρίγκιπα να γοητεύεται από την Ελληνίδα ηθοποιό, που μόλις ξεκινούσε τη διεθνή της καριέρα. Οι φήμες για το νέο έρωτα ξεκίνησαν μετά την κοινή τους εμφάνιση στο φεστιβάλ. Η Ειρήνη Παππά όμως ήταν ξεκάθαρη: ''Είχαμε ένα ωραίο φλερτ, αλλά οι φήμες για γάμο είναι ανοησίες. Μόλις χώρισα από τον σύζυγό μου, αλλά είμαστε ακόμη παντρεμένοι και δεν του έχω ζητήσει διαζύγιο", δήλωνε στις εφημερίδες. Ο τελευταίος έρωτας, που παραδέχτηκε, ήταν στην Ιταλία με έναν νεότερο της άνδρα. Το 2002, σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις της, λέει: «Γιατί είναι κακό να ερωτευτείς έναν νέο άντρα; Νιώθω υπέροχα, να τον έχω αγκαλιασμένο από την μέση, καθισμένη στο πίσω μέρος της μηχανής του και να γυρνάμε με ταχύτητα, σ' όλους τους δρόμους της Ρώμης». Η Ειρήνη Παππά δεν έγινε ποτέ μητέρα. Τον Σεπτέμβριο του 2015, έγινε 89 χρόνων. Μια γυναίκα που χόρτασε η ψυχή της ταξίδια, εικόνες, ρόλους, σπουδαίους ανθρώπους, βιβλία, λέξεις, ιδέες, σκέψεις μεγάλων διανοητών και έρωτες. Συνομίλησε με τους σπουδαίους του καιρού της και κάποτε γύρισε…η γυναίκα Οδυσσέας γύρισε στην Ιθάκη της, σε αυτήν την αρχαία γειτονιά.
Ένα σπίτι κάτω απ την Ακρόπολη, να την κοιτάζει, κάθε βράδυ πριν κοιμηθεί και κάθε πρωί όταν ξυπνα. Τα τελευταία χρόνια περνάει δύσκολα, είναι χτυπημένη πολύ σοβαρά στην υγεία της, αλλά με αδυσώπητη αξιοπρέπεια το αντιμετωπίζει. «Η κατάστασή της είναι πολύ δύσκολη. Η Ειρήνη, αν και πριν από μερικούς μήνες είχε καταφέρει να επανέλθει και μπορούσε να περπατήσει στη γειτονιά της με θέα την Ακρόπολη -αυτό που έκανε εδώ και χρόνια, με συνοδεία πάντα-, πλέον είναι αδύνατον να το κάνει. Δεν μας αναγνωρίζει πλέον καθόλου και βρίσκεται συνεχώς στο κρεβάτι», δήλωσε άνθρωπος του φιλικού περιβάλλοντος της ηθοποιού. Ευχόμαστε ολόψυχα περαστικά στην μεγάλη μας ηθοποιό, μιά θρυλική γυναίκα σύμβολο της Ελλάδος και του πολιτισμού.