TENNESSEE WILLIAMS - Ο «καταραμένος ποιητής»
που έκανε τη ζωή του θέατρo
που έκανε τη ζωή του θέατρo
Ο Τένεσι Ουίλιαμς (26 Μαρτίου 1911-25 Φεβρουαρίου 1983), φιλολογικό ψευδώνυμο του Τόμας Λανιέ Ουίλιαμς, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς θεατρικούς συγγραφείς, μαζί με το σύγχρονό του, Άρθουρ Μίλλερ. Έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Νέα Ορλεάνη, όπου και άλλαξε το όνομά του από την πολιτεία καταγωγής του πατέρα του. Έγραψε ποιήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα και παιχνίδια, ιστορίες και μυθιστορήματα. Κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ το 1948 για το "Λεωφορείον ο Πόθος" και το 1955 για τη "Λυσσασμένη Γάτα". Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 30 γλώσσες, ενώ αποτελούν ιδιαίτερα δημοφιλείς παραστάσεις σε όλο τον κόσμο.
Ο Τένεσι Ουίλιαμς γεννήθηκε το 1911 στο Κολόμπους του Μισισίπι. Η μητέρα του καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, ενώ ο πατέρας του δούλευε ως πλασιέ για μια εταιρεία παπουτσιών. Σε ηλικία 5 ετών, του διαγνώστηκε παράλυση των κάτω άκρων, ασθένεια που τον καθήλωσε για τα επόμενα δυο χρόνια. Ανήμπορος να κάνει οτιδήποτε, η μητέρα του τον ενθάρρυνε να φαντάζεται και να γράφει ιστορίες.Σε πολλά από τα έργα του ο Ουίλιαμς εμπνεύστηκε από την ίδια την οικογένειά του για την ανάπτυξη των πρωταγωνιστικών του χαρακτήρων.Ο πατέρας του υιοθετούσε όλο και πιο βάναυση συμπεριφορά απέναντι στα παιδιά του με το πέρασμα των χρόνων. Συχνά ευνοούσε τον αδερφό του Τένεσι, ίσως λόγω και της ασθένειας και της αδύναμης γενικότερα φύσης του ίδιου στα παιδικά του χρόνια. Η μητέρα του είχε βλέψεις ως εκλεπτυσμένη κυρία της υψηλής κοινωνίας του Νότου, δημιουργούσε μια ασφυκτική ατμόσφαιρα, ενώ πιθανότατα είχε νευρική διαταραχή.
Ο Ουίλιαμς ήταν πολύ κοντά με την αδερφή του, τη Ρόουζ, η ζωή της οποίας τον επηρέασε ίσως περισσότερο από κάθε άλλο. Σε νεαρή ηλικία, έμαθε ότι πάσχει από σχιζοφρένεια και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της σε ψυχιατρικές κλινικές. Σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της ασθένειάς της, οι γονείς του Ουίλιαμς ενέκριναν τη λοβοτομή στη Ρόουζ το 1937 στην Ουάσινγκτον. Δυστυχώς, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα και η Ρόουζ σακατεύτηκε για το υπόλοιπο της ζωής της.Ο Τένεσι υπέστη ισχυρό σοκ από το γεγονός αυτό και δε συγχώρησε ποτέ τους γονείς του. Η ασθένεια της αδερφής του συνέβαλε ίσως στην εξάρτησή του από το αλκοόλ, ωστόσο πιθανώς να υπήρχε γενετική προδιάθεση, καθώς και ο ίδιος υπέφερε από κατάθλιψη. Στα 16 του κέρδισε το πρώτο του βραβείο για το δοκίμιό του «Can a Good Wife Be a Good Sport?». Σπούδασε δημοσιογραφία το 1929 στο πανεπιστήμιο του Μισούρι, όπου οι συμφοιτητές τού κόλλησαν το παρατσούκλι Tennessee λόγω της συρτής νότιας προφοράς του, και θεατρολογία στο πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον στο Σαιν Λούις, όπου παρουσιάστηκαν και τα πρώτα του έργα "Κεριά στον Ήλιο" και "Φυγάς". Τελικά, το 1938 παίρνει το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα.Ο Ουίλιαμς μετακόμισε το 1939 στη Λουιζιάνα και έμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στη Γαλλική Συνοικία στη Νέα Ορλεάνη, όπου ξεκίνησε το 1947 να γράφει το έργο "Λεωφορείον ο Πόθος", το οποίο τελείωσε αργότερα στη Φλόριντα. Το έργο γνώρισε τεράστια επιτυχία: πήρε το Βραβείο Κριτικών της Νέας Υόρκης και το βραβείο Πούλιτζερ. Παρουσιάστηκε στη Νέα Υόρκη σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν με τον Μάρλον Μπράντο στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ έγινε και ταινία το 1951, όπου χάρισε το βραβείο Όσκαρ στη Βίβιαν Λι.
Ο Ουίλιαμς ήταν πολύ κοντά με την αδερφή του, τη Ρόουζ, η ζωή της οποίας τον επηρέασε ίσως περισσότερο από κάθε άλλο. Σε νεαρή ηλικία, έμαθε ότι πάσχει από σχιζοφρένεια και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της σε ψυχιατρικές κλινικές. Σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της ασθένειάς της, οι γονείς του Ουίλιαμς ενέκριναν τη λοβοτομή στη Ρόουζ το 1937 στην Ουάσινγκτον. Δυστυχώς, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα και η Ρόουζ σακατεύτηκε για το υπόλοιπο της ζωής της.Ο Τένεσι υπέστη ισχυρό σοκ από το γεγονός αυτό και δε συγχώρησε ποτέ τους γονείς του. Η ασθένεια της αδερφής του συνέβαλε ίσως στην εξάρτησή του από το αλκοόλ, ωστόσο πιθανώς να υπήρχε γενετική προδιάθεση, καθώς και ο ίδιος υπέφερε από κατάθλιψη. Στα 16 του κέρδισε το πρώτο του βραβείο για το δοκίμιό του «Can a Good Wife Be a Good Sport?». Σπούδασε δημοσιογραφία το 1929 στο πανεπιστήμιο του Μισούρι, όπου οι συμφοιτητές τού κόλλησαν το παρατσούκλι Tennessee λόγω της συρτής νότιας προφοράς του, και θεατρολογία στο πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον στο Σαιν Λούις, όπου παρουσιάστηκαν και τα πρώτα του έργα "Κεριά στον Ήλιο" και "Φυγάς". Τελικά, το 1938 παίρνει το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα.Ο Ουίλιαμς μετακόμισε το 1939 στη Λουιζιάνα και έμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στη Γαλλική Συνοικία στη Νέα Ορλεάνη, όπου ξεκίνησε το 1947 να γράφει το έργο "Λεωφορείον ο Πόθος", το οποίο τελείωσε αργότερα στη Φλόριντα. Το έργο γνώρισε τεράστια επιτυχία: πήρε το Βραβείο Κριτικών της Νέας Υόρκης και το βραβείο Πούλιτζερ. Παρουσιάστηκε στη Νέα Υόρκη σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν με τον Μάρλον Μπράντο στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ έγινε και ταινία το 1951, όπου χάρισε το βραβείο Όσκαρ στη Βίβιαν Λι.
Το 1947 γνώρισε και ερωτεύτηκε το Φρανκ Μέρλο, Ιταλό δεύτερης γενιάς, μέχρι το θάνατό του από καρκίνο το 1963. Όσο ήταν μαζί έγραψε το "Τριαντάφυλλο στο Στήθος", το μόνο έργο του με ευτυχή κατάληξη. Ο Μέρλο εξισορροπούσε τις κρίσεις κατάθλιψης του Ουίλιαμς και του φόβου του ότι θα οδηγούνταν στην παράνοια και την τρέλα, όπως η αδερφή του.Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του '50 και του '60, ο Ουίλιαμς ήρθε αντιμέτωπος με σκληρή κριτική από ορισμένους κριτικούς του θεάτρου, εξαιτίας του τρόπου που ζούσε και τόνιζε τις ομοφυλοφιλικές του προτιμήσεις. Με τον καιρό, το ύφος των έργων του Ουίλιαμς ωρίμαζε και σε κάποια προχωρούσε σε πειραματισμούς, κάτι που τον αποξένωσε ακόμη περισσότερο από τους κριτικούς.Το 1976, υπήρξε Πρόεδρος της επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών.
Στις 25 Φεβρουαρίου 1983, ο Τένεσι Ουίλιαμς βρέθηκε νεκρός στο δωμάτιο που είχε νοικιάσει στο ξενοδοχείο Elysee στη Νέα Υόρκη, έχοντας σφηνωμένο στο λαιμό του ένα φελλό. Ο ίδιος επιθυμούσε να αποτεφρωθεί και να σκορπιστούν οι στάχτες του στον Κόλπο του Μεξικού, ωστόσο θάφτηκε στον οικογενειακό τάφο στο Σαιν Λούις. Ο Τένεσι Ουίλιαμς είχε επιρροές από τον Άντον Τσέχωφ, τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ και άλλους συγγραφείς. Συνήθης φυσιογνωμία στα έργα του είναι η ηρωίδα στα όρια της παράνοιας, με καθαρές επιρροές από τη ζωή της αδερφής του, Ρόουζ. Από την αδερφή του και τη μητέρα του φαίνεται ότι εμπνέεται για τους γυναικείους χαρακτήρες (Laura, Amanda) στο "Γυάλινο Κόσμο", ενώ ο χαρακτήρας της Μπλανς Ντυμπουά στο "Λεωφορείο ο Πόθος" φαίνεται βασίστηκε στη Ρόουζ, αλλά και στον ίδιο, καθώς την περίοδο που έγραφε το έργο, πίστευε ότι θα πεθάνει κι ότι θα αποτελούσε το κύκνειο άσμα του. Στη "Λυσσασμένη Γάτα" διακρίνονται στοιχεία από τη ζωή του Ουίλιαμς, όπως η ομοφυλοφιλία, ο αλκοολισμός και οι ψυχικές διαταραχές.
Το θηλυκό σύμπαν του συγγραφέα
Χωρίς ιδιαίτερα βαθυστόχαστες ιδέες, χωρίς ξεκάθαρη εικόνα για πολλούς από τους χαρακτήρες, χωρίς ιδιαίτερους κοινωνικούς ή ιδεολογικούς προβληματισμούς, το έργο του Tennessee Williams όχι μόνον επιπλέει, αλλά στέκεται μπροστά μας σαν μια καταξιωμένη ποιητική μαρτυρία θαυμαστής ευαισθησίας και σκηνικής αρτιότητας. Οι λεπτές αποχρώσεις της ψυχικής διάθεσης των χαρακτήρων του και των έντονων εναλλαγών της θα γίνονταν το βασικότερο χαρακτηριστικό των έργων του. Δεν υπάρχει εύκολη εξίσωση ανάμεσα στον συγγραφέα και τις λάγνες ηρωίδες του. Ο ίδιος είπε κάποτε ότι ταυτίζεται περισσότερο με τις γυναίκες των έργων του, γιατί υπήρξαν γι' αυτόν πηγή έμπνευσης Απ' όλα τα γυναικεία πορτρέτα, ο ίδιος ομολογεί πως με την Άλμα (Καλοκαίρι και καταχνιά) ταυτίζεται πιο πολύ γιατί, όπως αυτή, έτσι και ο ίδιος ξύπνησε αργά στη ζωή του. Ο Ουίλιαμς γράφει σαν ένας διχασμένος μποέμ, ένας ασταθής πουριτανός που κατόρθωσε να παντρέψει το σεξ με τον θάνατο, χωρίς το happy end μιας τελικής υπέρβασης ή απελευθέρωσης
Χωρίς ιδιαίτερα βαθυστόχαστες ιδέες, χωρίς ξεκάθαρη εικόνα για πολλούς από τους χαρακτήρες, χωρίς ιδιαίτερους κοινωνικούς ή ιδεολογικούς προβληματισμούς, το έργο του Tennessee Williams όχι μόνον επιπλέει, αλλά στέκεται μπροστά μας σαν μια καταξιωμένη ποιητική μαρτυρία θαυμαστής ευαισθησίας και σκηνικής αρτιότητας. Οι λεπτές αποχρώσεις της ψυχικής διάθεσης των χαρακτήρων του και των έντονων εναλλαγών της θα γίνονταν το βασικότερο χαρακτηριστικό των έργων του. Δεν υπάρχει εύκολη εξίσωση ανάμεσα στον συγγραφέα και τις λάγνες ηρωίδες του. Ο ίδιος είπε κάποτε ότι ταυτίζεται περισσότερο με τις γυναίκες των έργων του, γιατί υπήρξαν γι' αυτόν πηγή έμπνευσης Απ' όλα τα γυναικεία πορτρέτα, ο ίδιος ομολογεί πως με την Άλμα (Καλοκαίρι και καταχνιά) ταυτίζεται πιο πολύ γιατί, όπως αυτή, έτσι και ο ίδιος ξύπνησε αργά στη ζωή του. Ο Ουίλιαμς γράφει σαν ένας διχασμένος μποέμ, ένας ασταθής πουριτανός που κατόρθωσε να παντρέψει το σεξ με τον θάνατο, χωρίς το happy end μιας τελικής υπέρβασης ή απελευθέρωσης
Το Λεωφορείον ο Πόθος - A streetcar named Desire - είναι ταινία του σκηνοθέτη Ηλία Καζάν γυρισμένη το 1951. Βασίζεται στο ομώνυμο δράμα του Τένεσσι Ουίλιαμς. Η ταινία έλαβε δώδεκα υποψηφιότητες και βραβεύτηκε με τέσσερα βραβεία όσκαρ.Το 1997 το Λεωφορείον ο Πόθος έλαβε την 45η θέση ως μιά απ'τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών απ'το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου
Ο Γυάλινος Κόσμος - The Glass Menagerie - παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το Δεκέμβριο του 1944 στο θέατρο Civic του Σικάγο και την επόμενη χρονιά στη Νέα Υόρκη (Θέατρο Playhouse, Μάρτιος 1945), όπου κέρδισε το Βραβείο New York Drama Critics Circle Award. Αποτέλεσε τη πρώτη μεγάλη θεατρική επιτυχία του Τένεσι Ουίλιαμς, που καθιερώθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς του αιώνα.
To Τριαντάφυλλο στο στήθος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Μπρόντγουεϊ το 1951, ενώ έγινε και κινηματογραφική ταινία το 1955 με την Άννα Μανιάνι(Όσκαρ Α' γυναικείου ρόλου) και τον Μπαρτ Λάνκαστερ. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1956 από το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν.
Γραμμένο το 1959, το Γλυκό πουλί της νιότης, από τα πιο γνωστά και αγαπημένα έργα του Τενεσί Ουίλιαμς, που μιλά για την ελεύθερη πτώση δύο ανθρώπων από το όνειρο στην ωμή πραγματικότητα. Μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη με τεράστια επιτυχία, το 1962, με τον Πολ Νιούμαν σε μία από τις πιο εμβληματικές ερμηνείες της καριέρας του.
Η Λυσασμένη γάτα κέρδισε το βραβείο Pulitzer το 1955 και ανέβηκε στη σκηνή του Broadway από τον Καζάν, με την Barbara Del Geddes και τον Ben Gazzara, ενώ έγινε πετυχημένη ταινία to 1958 από τον Richard Brooks με πρωταγωνιστές τον Paul Newman και την Elizabeth Taylor.Τόσο ο Newman όσο και ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν δυσαρεστημένοι γιατί αποσιωπάται η ομοφυλοφιλία του κεντρικού ήρωα, λόγω του κώδικα Hays. Για τον γυναικείο ρόλο είχαν προταθεί αρχικά η Lana Turner και μετά η Grace Kelly