Ο Δαρείος Α΄ της Περσίας ή Δαρείος ο Μέγας ,υπήρξε βασιλιάς από το 521 π.Χ. έως το 486 π.Χ. Ονομάστηκε «Μέγας Βασιλιάς». Ο Δαρείος και ο Κύρος θεωρούνται οι κορυφαίοι Πέρσες βασιλείς της δυναστείας των Αχαιμενιδών.
Ο Δαρείος ήταν γιος του Πέρση σατράπη της Παρθίας, Υστάσπη ,του γένους των Αχαιμενιδών και βασίλεψε από το 521 π.Χ. για 36 συνεχή χρόνια, έως το 485 π.Χ.. Το όνομά του στα περσικά ήταν Dārayawuš και σημαίνει: «αυτός που παρέχει το καλό». Όταν ήταν στρατηγός, κατέπνιξε μια εξέγερση στη δυτική Περσία που είχε ξεσπάσει εναντίον του θρησκευτικού ηγέτη Γαυμάτα. Το 522 π.Χ. δολοφόνησε τον Σμέρδι, τον αδερφό του Καμβύση που είχε σφετεριστεί το περσικό θρόνο, μαζί με άλλους συνωμότες και ανέβηκε στον περσικό θρόνο. Ο Καμβύσης είχε πεθάνει όταν ένα παλιό του τραύμα μολύνθηκε και ο Σμέρδις ήταν δολοφονημένος από τον Δαρείο, οπότε και οι δύο γιοι του Κύρου ήταν νεκροί και ο νέος αυτοκράτορας έπρεπε κάπως να συνδέσει την καταγωγή του με την καταγωγή της βασιλικής οικογένειας, παρότι ήταν ήδη μακρινός συγγενής των δολοφονημένων. Οι μεταρρυθμίσεις που έκανε ο Δαρείος σε συνδυασμό με την άδικη δολοφονία της βασιλικής οικογένειας δημιούργησαν επαναστατικά κινήματα στην Αίγυπτο, στο Ελάμ, στη Μηδία, στην Παρθία, στη Βαβυλωνία και στη Μοργιανή. Στην τελευταία μάλιστα επέδειξε την ιδιαίτερη σκληρότητα που χαρακτήριζε τον Δαρείο, αφού σκότωσε 55.000 επαναστάτες ενώ στη Βαβυλώνα ανασκολόπισε τον αρχηγό-επαναστάτη Ναβουχοδονόσωρ Β΄ και στη Μηδία έκοψε τα αυτιά, τη μύτη, τη γλώσσα και έβγαλε τα μάτια του ξεσηκωμένου ηγεμόνα Φραόρτη. Κατέγραψε τα γεγονότα αυτά αλλά και τη βιογραφία του, με κάποια ψεύδη σε ορισμένα σημεία, σε μια πλάκα στην κοιλάδα Κερμανσάχ, στο βράχο Μπεχιστούν (Behistun), στα βόρεια του Ελάμ. Στα πρώτα αυτά γεγονότα αναφέρει ότι νίκησε σε 19 μάχες και θριάμβευσε εναντίον 9 ηγεμόνων. Ακόμα στην πλάκα αυτή κατέγραψε το γενεαλογικό του δένδρο και το πως ανέβηκε στο θρόνο (κατά την εκδοχή του Δαρείου, ο Καμβύσης σκότωσε τον Σμέρδι επειδή τον υπέσκαπτε στην εξουσία και ύστερα ο μάγος Γαυμάτας πήρε τη μορφή του Σμέρδι και ξεσήκωσε επανάσταση εναντίον του Καμβύση. Έτσι ο Δαρείος ουσιαστικά έσωσε την αυτοκρατορία. Όλα αυτά ήταν μυθεύματα του Δαρείου για να υπερτονίσει την ευγενική του καταγωγή και να κάνει τους υπηκόους του να τον δουν ως συνεχιστή της δυναστείας των Αχαιμενιδών. Τέτοιες παρόμοιες μεθόδους χρησιμοποιούσαν από τα πανάρχαια χρόνια οι αρχαίοι λαοί της Μεσοποταμίας). Ο Δαρείος εγκαινίασε μια πολύ μεταρρυθμιστική, για την εποχή και τον τόπο του, πολιτική. Πέθανε αιφνιδιαστικά το 485 π.Χ. και τον διαδέχθηκε ο γιος του Ξέρξης. Ο τάφος του είναι λαξευμένος σε ένα βράχο στην Περσέπολη και σώζεται μέχρι σήμερα.
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Δαρείος»
Ο ποιητής Φερνάζης το σπουδαίον μέρος του επικού ποιήματός του κάμνει. Το πώς την βασιλεία των Περσών παρέλαβε ο Δαρείος Υστάσπου. (Aπό αυτόν κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ). Aλλ’ εδώ χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν’ αναλύσει τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος: ίσως υπεροψίαν και μέθην· όχι όμως — μάλλον σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων. Βαθέως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής. Aλλά τον διακόπτει ο υπηρέτης του που μπαίνει τρέχοντας, και την βαρυσήμαντην είδησι αγγέλλει. Άρχισε ο πόλεμος με τους Pωμαίους. Το πλείστον του στρατού μας πέρασε τα σύνορα. Ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά! Πού τώρα ο ένδοξός μας βασιλεύς, ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ, μ’ ελληνικά ποιήματα ν’ ασχοληθεί. Μέσα σε πόλεμο — φαντάσου, ελληνικά ποιήματα. | Aδημονεί ο Φερνάζης. Aτυχία! Εκεί που το είχε θετικό με τον «Δαρείο» ν’ αναδειχθεί, και τους επικριτάς του, τους φθονερούς, τελειωτικά ν’ αποστομώσει. Τι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του. Και νάταν μόνο αναβολή, πάλι καλά. Aλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια στην Aμισό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή. Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Pωμαίοι. Μπορούμε να τα βγάλουμε μ’ αυτούς, οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες; Θεοί μεγάλοι, της Aσίας προστάται, βοηθήστε μας. Όμως μες σ’ όλη του την ταραχή και το κακό, επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται -- το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην· υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος. |
Ο Δαρείος ως πολεμικός ηγέτης
O Δαρείος διακατεχόταν από το πολεμικό δόγμα της αστραπιαίας επίθεσης. Ήθελε το στράτευμα να κινείται ταχύτατα, να πειθαρχεί στις εντολές του στρατηγού, να δρα κάτω από αυστηρό έλεγχο και να μην δείχνει έλεος. Η πρώτη γνωστή πολεμική επιχείρηση του Δαρείου είναι όταν επαναστάτησε το ιερατείο του Αχούρα Μάζδα εναντίον της εξουσίας του Καμβύση, όποτε και πήρε μέρος στην κατάπνιξη της στάσης αυτής, φονεύοντας τους δυο αρχηγούς των επαναστατών, τον Γαυμάτα και Πατιζείθη. Όταν ανέβηκε στον περσικό θρόνο κατέπνιξε πολλές επαναστάσεις στις περιοχές της Αιγύπτου, στο Ελάμ, στη Μηδία, στην Παρθία, στη Βαβυλώνα και στη Μοργιανή. Το 519 π.Χ. εισέβαλε με ισχυρό στρατό στη χώρα των Ορθοκορυβάντιων Σκυθών από τα ανατολικά της Κασπίας, με αποτέλεσμα να τους νικήσει και να σκοτώσει τον αρχηγό τους, τον Σκούνκα. Στα ανατολικά προς την κοιλάδα του Ινδού ποταμού, εισέβαλε το 513 π.Χ., υποτάσσοντας τις εκεί περιοχές αποφέροντας πιο πολλά έσοδα στο ταμείο του περσικού κράτους. Τα βουνά των Ιμαλαΐων και το περίεργο, ασυνήθιστο για τους Πέρσες κλίμα της Ινδίας εμπόδισε τον Δαρείο να επεκταθεί προς τα ανατολικά. Αντίθετα η Δύση του προσέφερε μεγαλύτερο δέλεαρ. Εφόσον ήταν κυρίαρχος στη μια πλευρά του Αιγαίου έπρεπε να αποκτήσει επιρροή και στην απέναντι. Έτσι προσπάθησε να δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα στη Θράκη και στη Μακεδονία αλλά και να προφυλάξει τα νώτα του από τα βόρεια της Βαλκανικής Χερσονήσου, όπου έκαναν επιδρομές οι Σκύθες. Έτσι το καλοκαίρι του 512 π.Χ. ο στρατός του Δαρείου πέρασε πάνω από μια πλωτή γέφυρα, που κατασκεύασε ο Σάμιος Μανδροκλής, τον Βόσπορο με 700.000 στρατιώτες, βοηθητικούς και μάχιμους, ενώ στις εκβολές του Δούναβη τον περίμεναν να τον συνδράμουν και 600 πλοία, κυρίως των υποτελών του Φοινίκων.
O Δαρείος διακατεχόταν από το πολεμικό δόγμα της αστραπιαίας επίθεσης. Ήθελε το στράτευμα να κινείται ταχύτατα, να πειθαρχεί στις εντολές του στρατηγού, να δρα κάτω από αυστηρό έλεγχο και να μην δείχνει έλεος. Η πρώτη γνωστή πολεμική επιχείρηση του Δαρείου είναι όταν επαναστάτησε το ιερατείο του Αχούρα Μάζδα εναντίον της εξουσίας του Καμβύση, όποτε και πήρε μέρος στην κατάπνιξη της στάσης αυτής, φονεύοντας τους δυο αρχηγούς των επαναστατών, τον Γαυμάτα και Πατιζείθη. Όταν ανέβηκε στον περσικό θρόνο κατέπνιξε πολλές επαναστάσεις στις περιοχές της Αιγύπτου, στο Ελάμ, στη Μηδία, στην Παρθία, στη Βαβυλώνα και στη Μοργιανή. Το 519 π.Χ. εισέβαλε με ισχυρό στρατό στη χώρα των Ορθοκορυβάντιων Σκυθών από τα ανατολικά της Κασπίας, με αποτέλεσμα να τους νικήσει και να σκοτώσει τον αρχηγό τους, τον Σκούνκα. Στα ανατολικά προς την κοιλάδα του Ινδού ποταμού, εισέβαλε το 513 π.Χ., υποτάσσοντας τις εκεί περιοχές αποφέροντας πιο πολλά έσοδα στο ταμείο του περσικού κράτους. Τα βουνά των Ιμαλαΐων και το περίεργο, ασυνήθιστο για τους Πέρσες κλίμα της Ινδίας εμπόδισε τον Δαρείο να επεκταθεί προς τα ανατολικά. Αντίθετα η Δύση του προσέφερε μεγαλύτερο δέλεαρ. Εφόσον ήταν κυρίαρχος στη μια πλευρά του Αιγαίου έπρεπε να αποκτήσει επιρροή και στην απέναντι. Έτσι προσπάθησε να δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα στη Θράκη και στη Μακεδονία αλλά και να προφυλάξει τα νώτα του από τα βόρεια της Βαλκανικής Χερσονήσου, όπου έκαναν επιδρομές οι Σκύθες. Έτσι το καλοκαίρι του 512 π.Χ. ο στρατός του Δαρείου πέρασε πάνω από μια πλωτή γέφυρα, που κατασκεύασε ο Σάμιος Μανδροκλής, τον Βόσπορο με 700.000 στρατιώτες, βοηθητικούς και μάχιμους, ενώ στις εκβολές του Δούναβη τον περίμεναν να τον συνδράμουν και 600 πλοία, κυρίως των υποτελών του Φοινίκων.
Ηγέτες του ελληνικού τμήματος στρατού που ακολουθούσε τον Δαρείο ήταν όλοι οι τύραννοι των πόλεων της Ιωνίας. Η Θράκη με τους λαούς των Κικόνων, των Αστών, των Παιόνων, των Καινών, των Θυνών και των Νιψαίων υποτάχθηκε στο Δαρείο, ο οποίος συνέχισε μέχρι τον Δούναβη και έχτισε μια δεύτερη γέφυρα για να περάσει ο στρατός του. Εκεί κατάφερε να νικήσει αρκετούς θρακοσκυθικούς πολιτισμούς (Αγαθύρσους, Κροβύσσους και Κιμμέριους) αλλά παρότι δεν κατάφερε να τους υποτάξει, κατάφερε να τους εμποδίσει να επιτεθούν όσο θα κατακτούσε την ηπειρωτική Ελλάδα. Στην επιστροφή του στον Ελλήσποντο υπέταξε τις επαναστατημένες πόλεις του Βυζαντίου, της Περίνθου και της Καλχηδόνας και πέρασε στην Ασία αφήνοντας 80.000 στρατιώτες υπό τις εντολές των στρατηγών Μεγάβαζου και Οτάνη. Οι δυο τους κατέλαβαν την Ίμβρο, τη Λήμνο και το βασίλειο της Μακεδονίας. Οι περιοχές της Θράκης (από το Βόσπορο μέχρι το Δούναβη) άνηκαν διοικητικά στη σατραπεία των Σάρδεων. Το 499 π.Χ. ξέσπασε η Ιωνική Επανάσταση την οποία ο Δαρείος κατέπνιξε με συνεχόμενες αποστολές στρατηγών και ύστερα από πολλές μάχες και πολιορκίες το 493 π.Χ.. Ο Δαρείος Α' ήταν αυτός που ξεκίνησε την εκστρατεία των Περσών εναντίον των αρχαίων Ελλήνων που ήταν ο πρώτος από τους Περσικούς Πολέμους για να τιμωρήσει τους Αθηναίους και τους Ερετριείς, που βοήθησαν τους Ίωνες να ξεσηκωθούν. Η πρώτη εκστρατεία του γαμπρού του, του στρατηγού Μαρδόνιου απέτυχε καθώς καταστράφηκε ο στόλος στο ακρωτήρι Άθως και ο στρατός ηττήθηκε από τους Βρύγες, θρακικό βαρβαρικό φύλο. Η δεύτερη εκστρατεία του, με επικεφαλής των Δάτη και τον Αρταφέρνη, ηττήθηκε στη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ., εναντίον της Αθήνας του Μιλτιάδη. Το 486 π.Χ. ξέσπασε επανάσταση στην Αίγυπτο και το 484 π.Χ. στη Βαβυλώνα ως συνεπακόλουθο της ήττας των Περσών στο Μαραθώνα. Ο Δαρείος πέθανε προτού τελειώσει τις προετοιμασίες για την τρίτη εκστρατεία εναντίον της Ελλάδος.
Το μεταρρυθμιστικό έργο του
Ο Δαρείος άφησε ευρεία νομοθετική μεταρρύθμιση το λεγόμενο «Διάταγμα των Ορθών Κανονισμών» ενώ και όλη η πολιτική που εφάρμοσε κινούταν γύρω από το δόγμα "Ειρήνη-Ευημερία-Δικαιοσύνη". Για να κρατήσει ενωμένη την αχανή αυτοκρατορία με τους πολλούς και διαφορετικούς λαούς αντέγραψε το σχέδιο των οδικών δικτύων των Ασσυρίων, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, εφάρμοσε την αραμαϊκή ως επίσημη γλώσσα με δευτερεύουσα την ελαμίτικη, οργάνωσε έναν άτρωτο στην Ανατολή στρατό που ήταν πιστός στον αυτοκράτορα, απένειμε δικαιοσύνη όπως πρόσταζαν οι Ορθοί κανονισμοί, ήταν ανεκτικός με τις θρησκείες των άλλων λαών και βοήθησε πολύ την ανάπτυξη του εμπορίου. Έτσι η αυτοκρατορία τους ήταν ένα ψηφιδωτό λαών που συνυπήρχαν με πολιτισμένο τρόπο κάτω από τη διακυβέρνηση ενός άντρα, αλλά δεν κυριαρχούσε πάντα η ειρήνη. Επέκτεινε το σύστημα των σατραπειών που είχε κληρονομήσει από τον Κύρο, συγκροτώντας 20 σατραπείες και διαιρώντας το κράτος σε αντίστοιχες φορολογικές περιφέρειες. Σε κάθε πρωτεύουσα κάθε σατραπείας ο ανώτερος διοικητής ήταν ο σατράπης, το αξίωμα ήταν κληρονομικό ενώ συνήθως σατράπες γίνονταν οι παλαιοί ηγεμόνες μιας κατεκτημένης περιοχής. Επίσης υπήρχαν πολυάριθμοι διοικητικοί υπάλληλοι ενώ περιόδευαν σε αυτές και ορισμένοι ελεγκτές, που είχαν το όνομα "οφθαλμοί και ώτα του βασιλέα" και ήταν άτομα διορισμένα από τον ίδιο τον Δαρείο, επομένως ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης του. Δουλειά τους ήταν να ελέγχουν την άρτια λειτουργία του διοικητικού συστήματος και την δίκαιη είσπραξη των φόρων. Ακόμα στην αυλή κάθε σατραπείας βρισκόταν ένας στρατιωτικός διοικητής, ο διοικητής των φρουρών των πόλεων, οι βασιλικοί αγγελιαφόροι, ο γραμματέας του σατράπη και ο οικονομικός αξιωματούχος (ganzabara). Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσε να ρυθμίσει την είσπραξη των κανονικών και τακτικών εισφορών από τους «νομούς» της αυτοκρατορίας του. Στην εποχή του οι εισφορές ανήλθαν στο υπερβολικό για την εποχή του ποσόν των 14.560 ευβοϊκών ταλάντων αργύρου τον χρόνο, δηλαδή περίπου 400 τόνους ασήμι. Για τον λόγο αυτό οι Πέρσες του έδωσαν το προσωνύμιο «κάπηλος».
Ο Δαρείος άφησε ευρεία νομοθετική μεταρρύθμιση το λεγόμενο «Διάταγμα των Ορθών Κανονισμών» ενώ και όλη η πολιτική που εφάρμοσε κινούταν γύρω από το δόγμα "Ειρήνη-Ευημερία-Δικαιοσύνη". Για να κρατήσει ενωμένη την αχανή αυτοκρατορία με τους πολλούς και διαφορετικούς λαούς αντέγραψε το σχέδιο των οδικών δικτύων των Ασσυρίων, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, εφάρμοσε την αραμαϊκή ως επίσημη γλώσσα με δευτερεύουσα την ελαμίτικη, οργάνωσε έναν άτρωτο στην Ανατολή στρατό που ήταν πιστός στον αυτοκράτορα, απένειμε δικαιοσύνη όπως πρόσταζαν οι Ορθοί κανονισμοί, ήταν ανεκτικός με τις θρησκείες των άλλων λαών και βοήθησε πολύ την ανάπτυξη του εμπορίου. Έτσι η αυτοκρατορία τους ήταν ένα ψηφιδωτό λαών που συνυπήρχαν με πολιτισμένο τρόπο κάτω από τη διακυβέρνηση ενός άντρα, αλλά δεν κυριαρχούσε πάντα η ειρήνη. Επέκτεινε το σύστημα των σατραπειών που είχε κληρονομήσει από τον Κύρο, συγκροτώντας 20 σατραπείες και διαιρώντας το κράτος σε αντίστοιχες φορολογικές περιφέρειες. Σε κάθε πρωτεύουσα κάθε σατραπείας ο ανώτερος διοικητής ήταν ο σατράπης, το αξίωμα ήταν κληρονομικό ενώ συνήθως σατράπες γίνονταν οι παλαιοί ηγεμόνες μιας κατεκτημένης περιοχής. Επίσης υπήρχαν πολυάριθμοι διοικητικοί υπάλληλοι ενώ περιόδευαν σε αυτές και ορισμένοι ελεγκτές, που είχαν το όνομα "οφθαλμοί και ώτα του βασιλέα" και ήταν άτομα διορισμένα από τον ίδιο τον Δαρείο, επομένως ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης του. Δουλειά τους ήταν να ελέγχουν την άρτια λειτουργία του διοικητικού συστήματος και την δίκαιη είσπραξη των φόρων. Ακόμα στην αυλή κάθε σατραπείας βρισκόταν ένας στρατιωτικός διοικητής, ο διοικητής των φρουρών των πόλεων, οι βασιλικοί αγγελιαφόροι, ο γραμματέας του σατράπη και ο οικονομικός αξιωματούχος (ganzabara). Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσε να ρυθμίσει την είσπραξη των κανονικών και τακτικών εισφορών από τους «νομούς» της αυτοκρατορίας του. Στην εποχή του οι εισφορές ανήλθαν στο υπερβολικό για την εποχή του ποσόν των 14.560 ευβοϊκών ταλάντων αργύρου τον χρόνο, δηλαδή περίπου 400 τόνους ασήμι. Για τον λόγο αυτό οι Πέρσες του έδωσαν το προσωνύμιο «κάπηλος».