Ο Λεωνίδας ολοκλήρωσε το πλήρες πρόγραμμα στρατιωτικής κατάρτισης που επιβαλλόταν στους πολίτες της Σπάρτης από την παιδική ηλικία έως και την ενήλικη ζωή και κατόπιν εφ’ όρου ζωής ως έφεδροι. Ήταν έμπειρος πολεμικά και εξοικειωμένος με τους σχηματισμούς, τις τακτικές μάχης και τον οπλισμό όπως ακριβώς και οι στρατιώτες του. Ήξερε πώς ήταν ο πόλεμος και τι σκέφτονταν οι άντρες του, όντας ταυτοχρόνως στρατιώτης και διοικητής.
Ο Λεωνίδας γεννήθηκε στη Σπάρτη, άγνωστο πότε ακριβώς (πιθανολογείται το 540 π.Χ.) και πέθανε πέφτοντας ηρωικά μαχόμενος στη φοβερή και κοσμοϊστορική Μάχη των Θερμοπυλών (χρησιμοποιώ τη λέξη κοσμοϊστορική, γιατί, πιστεύω ακράδαντα, ότι άλλαξε τη ροή της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτό το δέχονται όχι μόνο οι ιστορικοί της Ευρώπης, αλλά και ιστορικοί παγκόσμιας φήμης άλλων χωρών). Στα μέσα Αυγούστου του 480 π.Χ., ο Λεωνίδας, ως αρχηγός των ελληνικών χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων, προσπάθησε να σταματήσει την προέλαση, προς Νότον, των Περσών (που είχαν ήδη καταλάβει τη Θεσσαλία) από τα Στενά των Θερμοπυλών. Έφτασε εκεί με μικρές δυνάμεις (300 Σπαρτιάτες και 6.000 περίπου συμμάχους) και ασχολήθηκε, αμέσως, με τη διερεύνηση και την αμυντική οργάνωση του χώρου. Όταν οι Πέρσες έφτασαν στις Θερμοπύλες, απέφυγαν αρχικά να κινηθούν εναντίον των Ελλήνων, αλλά ο βασιλιάς τους Ξέρξης Α’ (486-465), γιος του Δαρείου Α’ (550-486), έστειλε κήρυκες και ζήτησε να του παραδώσουν τα όπλα τους. Πήρε τότε, από τον υπερήφανο Λεωνίδα, τη μεγαλειώδη στην απλότητά της, αποφασιστική και αθάνατη απάντηση: «Μολών λαβέ». Εξοργισμένος ο Ξέρξης έδωσε εντολή ν’ αρχίσει αμέσως η επίθεση. Οι μάχες ήταν φοβερές και φονικές, σώμα με σώμα, μέχρις ότου οι αντρείοι υπερασπιστές των Θερμοπυλών της πατρογονικής γης έπεσαν στο πεδίο της μάχης, γράφοντας, με το αίμα τους, χρυσές ιστορικές σελίδες. Όλοι πολέμησαν με αξιοθαύμαστη γενναιότητα, σαν γνήσια τέκνα της μητέρας Ελλάδας. Απ’ όλους, όμως, ξεχώρισαν ο βασιλιάς Λεωνίδας και ο Σπαρτιάτης Διηνέκης. Όταν σκοτώθηκε ο Λεωνίδας πολεμούσε ανάμεσα στους πρώτους. Με συγκίνηση σημειώνουμε, ότι ακολούθησαν σκηνές μεγάλου ηρωισμού, γύρω από το σώμα του, που προσπαθούσαν ν’ αποσπάσουν οι Πέρσες. Τα σώματα των Σπαρτιατών δημιούργησαν ένα σιδερένιο κλοιό γύρω από το νεκρό σώμα του ηρωικού, αγαπημένου και αυστηρά προσηλωμένου στα ιδεώδη της Σπάρτης βασιλιά τους και εκεί έπεσαν μέχρις ενός «ή ταν ή επί τας». Γι’ αυτό υπάρχουν ήττες που είναι εξίσου λαμπρές με τις νίκες.
Η Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) διαδέχθηκε αυτή του Μαραθώνα και προηγήθηκε της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας και της τελευταίας νικηφόρας σύγκρουσης στις Πλαταιές. Ο Ηρόδοτος αριθμεί τον στρατό του Λεωνίδα σε 6.000 άντρες, εκ των οποίων «τριακόσιους πεζούς με βαρύ οπλισμό από τη Σπάρτη». Ο Διόδωρος τους υπολογίζει σε 7.200. Διαφωνία υπάρχει και για τους αντιπάλους: πάνω από πέντε εκατομμύρια αναφέρει ο Ηρόδοτος, ενώ γύρω στο ένα εκατομμύριο συν 1.200 επανδρωμένα πλοία τούς περιορίζει ο Διόδωρος. Ο Ηρόδοτος μας λέει πάντως πως: «τα τμήματα των διάφορων ‘‘ελληνικών εθνών’’ διοικούνταν το καθένα από δικούς του αξιωματικούς, αλλά γενικός διοικητής του στρατού ήταν ο Σπαρτιάτης Λεωνίδας, που απέλαυε και του θαυμασμού όλων. Οι τριακόσιοι άνδρες που οδήγησε στις Θερμοπύλες διαλέχτηκαν από τον ίδιο κι είχαν όλοι γιους».
Όταν οι Πέρσες, εξαιτίας της προδοσίας του Εφιάλτη (ήταν από την Τραχίνα, πόλη δυτικά του όρους Οίτη, Ανατολικά της Στερεάς Ελλάδας, και γνώριζε τ’ απρόσιτα και μυστικά μονοπάτια των βουνών της περιοχής) κατόρθωσαν να περάσουν στα μετόπισθεν των ελληνικών δυνάμεων, ο Λεωνίδας, αφού εκτίμησε τη σοβαρότητα της κατάστασης, είπε στους συμμάχους να φύγουν, γιατί δεν υπήρχε άλλη ελπίδα για να σωθούν. Εκείνοι, υπακούοντας στον αρχιστράτηγό τους, έφυγαν, για να υπερασπίσουν τις πόλεις τους. Ο Λεωνίδας, πιστός στην υποχρέωση κάθε Σπαρτιάτη να επιστρέψει στην πατρίδα του νικητής ή νεκρός («ή ταν ή επί τας») αποφάσισε να παραμείνει εκεί με τους 300 Σπαρτιάτες. Μαζί του έμειναν 700 Θεσπιείς, με αρχηγό το Δημόφιλο, ο μάντης Μεγιστίας, από την Ακαρνανία και 400 Θηβαίοι (λεπτομέρειες για τη μάχη σε άλλο μας σημείωμα). Ο Λεωνίδας καταξιώθηκε στην ιστορία ως φωτεινό παράδειγμα. Στον τάφο των πεσόντων Σπαρτιατών χαράχτηκε το περίφημο επίγραμμα του χορικού ποιητή, Σιμωνίδη (556-468): «Ω ξειν, αγγέλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». (Ξένε, που περνάς, πες στους Σπαρτιάτες ότι πέσαμε εδώ υπακούοντας στους νόμους της πατρίδας). Λίγο μετά το 480 π.Χ. ανεγέρθηκε στο σημείο όπου σκοτώθηκε ο Λεωνίδας ένα πέτρινο λιοντάρι (λέων), το οποίο θα θύμιζε, για πάντα το Λεωνίδα. Ο Λεωνίδας λατρεύτηκε, από τους Σπαρτιάτες, ως ήρωας και ως ημίθεος. Σαράντα χρόνια αργότερα κτίστηκε μνημείο στη Σπάρτη, το «Λεωνίδειον», όπου τοποθετήθηκαν τα οστά του και αθλοθετήθηκε, στη μνήμη του, ετήσιος αγώνας.
Σύμφωνα μ’ έναν από τους πιο διαδεδομένους θρύλους στην αρχαία Ελλάδα οι Πέρσες βεβήλωσαν (ακρωτηρίασαν) το σώμα του Λεωνίδα. Ένα περιστατικό το οποίο αφηγείται, ο «πατέρας της ιστορίας», Ηρόδοτος (484-426 π.Χ.) επιβεβαιώνει έμμεσα αυτό το θρύλο: μετά τη νίκη των Ελλήνων στη Μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ., κάποιος θερμόαιμος Έλληνας πρότεινε στον Παυσανία, το Σπαρτιάτη αρχιστράτηγο του ελληνικού στρατού, ν’ ακρωτηριάσει, για εκδίκηση, το σώμα του Μαρδόνιου, που ήταν επικεφαλής του περσικού στρατού (στις Πλαταιές). Η ψυχρή κι αξιοθαύμαστη απάντηση του Παυσανία ήταν, ότι: «Εμείς οι Έλληνες θεωρούμε αποτρόπαιη μια τέτοια πράξη» (απάντηση που αρμόζει σε λαούς, ιδίως εκείνης της εποχής, που διακατέχονταν από υψηλά ιδανικά και ήθη κι έθιμα άξια προσοχής). Η απάντηση «Μολών λαβέ» του αγέρωχου βασιλιά Λεωνίδα επιβεβαιώνεται από πολλούς Ευρωπαίους ιστορικούς και ιδιαίτερα από τον ιστορικό του 16ου αιώνα, το Σκωτσέζο ουμανιστή και ιστορικό Τζορτζ Μπιουκάναν, ο οποίος το 1579 εξύμνησε το Λεωνίδα αλλά και τον Αγησίλαο Β’, βασιλιά της Σπάρτης από το 444 έως το 361 π.Χ. κι άλλους ως πραγματικούς βασιλιάδες, αντιπαραβάλλοντάς τους με τους μονάρχες της εποχής του, οι οποίοι ζούσαν μέσα στη χλιδή και στα αχαλίνωτα πάθη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αλλά και ο Άγγλος ρομαντικός ποιητής, Λόρδος Μπάιρον-Βύρων (1788-1824), ο πιο γνωστός από τους μεγάλους φιλέλληνες, προσπάθησε το 1812 να παροτρύνει τους Έλληνες ν’ αγωνιστούν, για τη λευτεριά τους. Στο αξιόλογο βιβλίο του «Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» περιέχει μια συγκλονιστική επίκληση στο αθάνατο πνεύμα του Λεωνίδα:
Γιοι της Ελλάδας, εγέρθειτε!
Αντρείοι ίσκοι αρχηγών και σοφών
ατενείστε την επερχόμενη σύγκρουση!
Έλληνες του παρελθόντος, ω, ξαναζωντανέψτε!
Σπάρτη, Σπάρτη, γιατί σ’ ένα λήθαργο είσαι βυθισμένη;
Αφυπνίσου κι ένωσε τις δυνάμεις σου με την Αθήνα,
τον παλιό σύμμαχό σου!
Ανακάλεσε το Λεωνίδα,
τον αρχηγό της παλιάς ωδής,
που κάποτε σ’ έσωσε και δεν υπέκυψες,
στον τρομερό! Στο δυνατό!
Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες στήθηκε ένας πέτρινος λέοντας για να θυμούνται όλοι το όνομα του βασιλιά που έπεσε στο σημείο εκείνο. Τα λείψανά του στάλθηκαν για ταφή στη Σπάρτη το 440 π.Χ.. Ελληνιστική περίοδος Προς τιμή του Λεωνίδα στην ελληνιστική περίοδο οι Σπαρτιάτες ανήγειραν ένα ναό, το Λεωνιδαίο, και τελούσαν μια ετήσια γιορτή, τα Λεωνίδαια. Η γιορτή αυτή ατόνησε όταν άρχισε να παρακμάζει η Σπάρτη, αλλά αναβίωσε ξανά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Ο Τραϊανός το έκανε αυτό και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς εκείνη την περίοδο είχε ξεκινήσει ο πόλεμος μεταξύ της Ρώμης και των Πάρθων, συνεχιστές του κράτους των Περσών και ήθελε να θυμίσει την ηρωική στάση των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους. Μάλιστα ένας Ρωμαίος ευγενής, ο Γάιος Ιούλιος Αγησίλαος, έκανε μεγάλη οικονομική δωρεά στην εορτή.
Γιοι της Ελλάδας, εγέρθειτε!
Αντρείοι ίσκοι αρχηγών και σοφών
ατενείστε την επερχόμενη σύγκρουση!
Έλληνες του παρελθόντος, ω, ξαναζωντανέψτε!
Σπάρτη, Σπάρτη, γιατί σ’ ένα λήθαργο είσαι βυθισμένη;
Αφυπνίσου κι ένωσε τις δυνάμεις σου με την Αθήνα,
τον παλιό σύμμαχό σου!
Ανακάλεσε το Λεωνίδα,
τον αρχηγό της παλιάς ωδής,
που κάποτε σ’ έσωσε και δεν υπέκυψες,
στον τρομερό! Στο δυνατό!
Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες στήθηκε ένας πέτρινος λέοντας για να θυμούνται όλοι το όνομα του βασιλιά που έπεσε στο σημείο εκείνο. Τα λείψανά του στάλθηκαν για ταφή στη Σπάρτη το 440 π.Χ.. Ελληνιστική περίοδος Προς τιμή του Λεωνίδα στην ελληνιστική περίοδο οι Σπαρτιάτες ανήγειραν ένα ναό, το Λεωνιδαίο, και τελούσαν μια ετήσια γιορτή, τα Λεωνίδαια. Η γιορτή αυτή ατόνησε όταν άρχισε να παρακμάζει η Σπάρτη, αλλά αναβίωσε ξανά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Ο Τραϊανός το έκανε αυτό και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς εκείνη την περίοδο είχε ξεκινήσει ο πόλεμος μεταξύ της Ρώμης και των Πάρθων, συνεχιστές του κράτους των Περσών και ήθελε να θυμίσει την ηρωική στάση των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους. Μάλιστα ένας Ρωμαίος ευγενής, ο Γάιος Ιούλιος Αγησίλαος, έκανε μεγάλη οικονομική δωρεά στην εορτή.
Μερίδα ιστορικών αποδίδει την απόφαση του Λεωνίδα να παρατάξει μόνο τους 300 Σπαρτιάτες στα στενά στην εμπειρία που αποκόμισε στον Μαραθώνα, που είχε φτάσει πολύ αργά και το έφερε βαρέως. Τώρα ήταν αποφασισμένος να «μην έλθει πολύ αργά για δεύτερη φορά», κι έτσι δεν αποκλείεται να μην ήταν αποστολή αυτοκτονίας. Ο Λεωνίδας δεν είχε εξάλλου κανέναν λόγο να πιστεύει ότι η στρατιωτική δύναμη που είχε μετακινηθεί βόρεια δεν ήταν αρκετή για να κρατήσει το πέρασμα μέχρι η Σπάρτη και οι άλλες πόλεις να ενισχύσουν τις δυνάμεις του, μόλις έληγαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.Αλλωστε, δεν είχε μαζί του μόνο 300 άνδρες, αλλά περισσότερους από 6.000 στρατιώτες, στρατεύματα περίοικων δηλαδή, συμμάχους από την Πελοποννησιακή Συμμαχία, καθώς και Θεσπιείς, Φωκείς και Θηβαίους. Τους οποίους ανέπτυξε στρατηγικά στα στενότατα εκείνη την εποχή περάσματα των Θερμοπυλών. Από την άλλη, είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι ο Λεωνίδας γνώριζε από το Μαντείο των Δελφών ότι η δική του μοίρα είχε σφραγιστεί. Ήξερε πως θα πεθάνει, αλλά δεν υπήρχε κανένα σημάδι ότι ο θάνατός του θα έρθει σύντομα ή ότι θα ήταν μάταιος. Το μαντείο είχε υποσχεθεί να σώσει τη Σπάρτη αν ένας από τους βασιλιάδες της χανόταν στη μάχη.
Η Γοργώ, η πανέξυπνη και ατρόμητη σύζυγος του Λεωνίδα
H Γοργώ ήταν η κόρη του Κλεομένη Α΄, βασιλιά της Σπάρτης και σύζυγος του μεγάλου ήρωα των Θερμοπυλών Λεωνίδα. Ήταν 8-9 χρονών όταν απέδειξε για πρώτη φορά την ευφυΐα της. Το μικρό κοριτσάκι του βασιλιά Κλεομένη ήταν παρούσα σε πολλές κρίσιμες πολιτικές συζητήσεις του πατέρα της. Έτσι παρακολούθησε την διαπραγμάτευση με τον Αρισταγόρα από τη Μίλητο, με στόχο την επίτευξη μιας κρίσιμη συμμαχίας. Ο Αρισταγόρας είχε ένα χάρτη για να παρουσιάσει καλύτερα τα γεωστρατηγικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ιωνικές πόλεις.. Πρότεινε στον Κλεομένη να προελάσουν οι στρατιώτες του μέχρι την περσική πρωτεύουσα. Ο Κλεομένης ζήτησε μια προθεσμία να το σκεφτεί. Τρεις μέρες μετά ζήτησε να μάθει την απόσταση από τις ακτές της Ιωνίας μέχρι τα Σούσα. Η απάντηση ήταν ότι χρειάζονταν τρεις μήνες τουλάχιστον. Τότε ο Κλεομένης αφού ζύγισε όλα τα δεδομένα απέρριψε την πρόταση του Αρισταγόρα, ο οποίος προσπάθησε να τον εξαγοράσει. Η Γοργώ που ήταν μπροστά πετάχτηκε και είπε την περίφημη φράση:»Πατέρα θα σε διαφθείρει ο ξένος αν δεν τον διώξεις». Η στάση της έδειξε αυτό που όλοι διαπίστωσαν όταν μεγάλωσε και έγινε μια δυναμική γυναίκα που είχε ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της Σπάρτης. Ο Κλεομένης πέθανε στη φυλακή αφού κατηγορήθηκε από τους Εφόρους. Κάποιες πηγές κάνουν λόγο και για αυτοκτονία. Όταν η μοναδική κληρονόμος της μεγάλης περιουσίας του Κλεομένη έφτασε σε ηλικία γάμου, παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδερφό του πατέρα της Λεωνίδα. Οι γάμοι ανάμεσα σε συγγενείς στην αρχαία Ελλάδα ήταν κάτι απολύτως φυσιολογικό, αφού η περιουσία και ο θρόνος έμεναν στην οικογένεια. Λίγα χρόνια αργότερα έφτασε ένας αγγελιαφόρος στην Σπάρτη με δυο παράξενες ξύλινες πινακίδες καλυμμένες με κερί που δίπλωναν η μία πάνω στην άλλη. Η Γοργώ κατάλαβε ότι υπήρχε κάποιο μήνυμα που μετέφεραν οι πλάκες. Αρκούσε να ξύσει κάποιος την επιφάνεια με το κερί. Όντως κάτω απ το κερί υπήρχε ένα σημαντικό μήνυμα που είχε στείλει ο πρώην βασιλιάς της Σπάρτης Δημάρατος απ΄την εξορία για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας. Με το Λεωνίδα η Γοργώ έκανε ένα γιο τον Πλείσταρχο. Με την απόκτηση γιου ο Λεωνίδας γινόταν ισότιμος με τους τριακόσιους Σπαρτιάτες, που επιλέχθηκαν να πάνε στις Θερμοπύλες. Είχαν όλοι τους γιο. Όποιος δεν είχε ακόμη παιδί έμεινε πίσω, ώστε να μη χαθεί η γενιά του, αφού ήταν αποφασισμένοι να θυσιαστούν. Λίγο πριν φύγει, η Γοργώ του ζήτησε να φανεί αντάξιος της Σπάρτης και να τιμήσει την ιστορία της. Στη σκηνή του αποχαιρετισμού αποδίδεται η ιστορική φράση: "Ή ταν ή επί τας". Στη Γοργώ αποδίδεται και η απάντηση σε μια γυναίκα της Αττικής που τη ρώτησε γιατί οι μόνο οι γυναίκες της Λακωνίας έχουν εξουσία πάνω στους άντρες. Η απάντησή της ήταν: "Επειδή είμαστε οι μόνες που γεννάμε άνδρες". Αποχαιρετώντας το Λεωνίδα τον ρώτησε σε περίπτωση που εκείνος δε γύριζε ποια ήταν η επιθυμία του. Ο Λεωνίδας της απάντησε: Να παντρευτεί έναν καλό άνθρωπο και να κάνει καλά παιδιά. Ο βασιλιάς έπεσε ηρωικά στις Θερμοπύλες τιμώντας την υπόσχεση που είχε δώσει. Εκείνη δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά.
H Γοργώ ήταν η κόρη του Κλεομένη Α΄, βασιλιά της Σπάρτης και σύζυγος του μεγάλου ήρωα των Θερμοπυλών Λεωνίδα. Ήταν 8-9 χρονών όταν απέδειξε για πρώτη φορά την ευφυΐα της. Το μικρό κοριτσάκι του βασιλιά Κλεομένη ήταν παρούσα σε πολλές κρίσιμες πολιτικές συζητήσεις του πατέρα της. Έτσι παρακολούθησε την διαπραγμάτευση με τον Αρισταγόρα από τη Μίλητο, με στόχο την επίτευξη μιας κρίσιμη συμμαχίας. Ο Αρισταγόρας είχε ένα χάρτη για να παρουσιάσει καλύτερα τα γεωστρατηγικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ιωνικές πόλεις.. Πρότεινε στον Κλεομένη να προελάσουν οι στρατιώτες του μέχρι την περσική πρωτεύουσα. Ο Κλεομένης ζήτησε μια προθεσμία να το σκεφτεί. Τρεις μέρες μετά ζήτησε να μάθει την απόσταση από τις ακτές της Ιωνίας μέχρι τα Σούσα. Η απάντηση ήταν ότι χρειάζονταν τρεις μήνες τουλάχιστον. Τότε ο Κλεομένης αφού ζύγισε όλα τα δεδομένα απέρριψε την πρόταση του Αρισταγόρα, ο οποίος προσπάθησε να τον εξαγοράσει. Η Γοργώ που ήταν μπροστά πετάχτηκε και είπε την περίφημη φράση:»Πατέρα θα σε διαφθείρει ο ξένος αν δεν τον διώξεις». Η στάση της έδειξε αυτό που όλοι διαπίστωσαν όταν μεγάλωσε και έγινε μια δυναμική γυναίκα που είχε ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της Σπάρτης. Ο Κλεομένης πέθανε στη φυλακή αφού κατηγορήθηκε από τους Εφόρους. Κάποιες πηγές κάνουν λόγο και για αυτοκτονία. Όταν η μοναδική κληρονόμος της μεγάλης περιουσίας του Κλεομένη έφτασε σε ηλικία γάμου, παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδερφό του πατέρα της Λεωνίδα. Οι γάμοι ανάμεσα σε συγγενείς στην αρχαία Ελλάδα ήταν κάτι απολύτως φυσιολογικό, αφού η περιουσία και ο θρόνος έμεναν στην οικογένεια. Λίγα χρόνια αργότερα έφτασε ένας αγγελιαφόρος στην Σπάρτη με δυο παράξενες ξύλινες πινακίδες καλυμμένες με κερί που δίπλωναν η μία πάνω στην άλλη. Η Γοργώ κατάλαβε ότι υπήρχε κάποιο μήνυμα που μετέφεραν οι πλάκες. Αρκούσε να ξύσει κάποιος την επιφάνεια με το κερί. Όντως κάτω απ το κερί υπήρχε ένα σημαντικό μήνυμα που είχε στείλει ο πρώην βασιλιάς της Σπάρτης Δημάρατος απ΄την εξορία για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας. Με το Λεωνίδα η Γοργώ έκανε ένα γιο τον Πλείσταρχο. Με την απόκτηση γιου ο Λεωνίδας γινόταν ισότιμος με τους τριακόσιους Σπαρτιάτες, που επιλέχθηκαν να πάνε στις Θερμοπύλες. Είχαν όλοι τους γιο. Όποιος δεν είχε ακόμη παιδί έμεινε πίσω, ώστε να μη χαθεί η γενιά του, αφού ήταν αποφασισμένοι να θυσιαστούν. Λίγο πριν φύγει, η Γοργώ του ζήτησε να φανεί αντάξιος της Σπάρτης και να τιμήσει την ιστορία της. Στη σκηνή του αποχαιρετισμού αποδίδεται η ιστορική φράση: "Ή ταν ή επί τας". Στη Γοργώ αποδίδεται και η απάντηση σε μια γυναίκα της Αττικής που τη ρώτησε γιατί οι μόνο οι γυναίκες της Λακωνίας έχουν εξουσία πάνω στους άντρες. Η απάντησή της ήταν: "Επειδή είμαστε οι μόνες που γεννάμε άνδρες". Αποχαιρετώντας το Λεωνίδα τον ρώτησε σε περίπτωση που εκείνος δε γύριζε ποια ήταν η επιθυμία του. Ο Λεωνίδας της απάντησε: Να παντρευτεί έναν καλό άνθρωπο και να κάνει καλά παιδιά. Ο βασιλιάς έπεσε ηρωικά στις Θερμοπύλες τιμώντας την υπόσχεση που είχε δώσει. Εκείνη δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά.
Σήμερα έχει αμφισβητηθεί ακόμα και η ικανότητά του στη στρατηγική, λόγω κυρίως της παράλειψής του να τοποθετήσει Σπαρτιάτες στο ορεινό μονοπάτι που κατέληγε στα στενά. Απέτυχε δηλαδή να εκτιμήσει με ακρίβεια τον κίνδυνο στα πλευρά του στρατού του, τοποθετώντας τους Φωκείς στην κρίσιμη διαδρομή. Η άποψη αυτή δεν λαμβάνει βέβαια υπόψη της ότι ο Λεωνίδας δεν είχε την πολυτέλεια να διασπάσει την ήδη πολύ μικρή δύναμη των Σπαρτιατών του. Η ίδια η έκβαση εξάλλου της μάχης κατά τις δύο πρώτες μέρες τον δικαιώνει απόλυτα: εξουδετέρωσε πλήρως την αριθμητική υπεροχή των Περσών και επέτρεψε σε ένα συγκριτικά μικρό αριθμό υπερασπιστών να συγκρατήσουν τη συντριπτική δύναμη του στρατού του Ξέρξη! Ακόμα και το περιβόητο ελίτ περσικό τάγμα των Αθανάτων σταμάτησε ο Λακεδαιμόνιος, παρασύροντάς τους σε παγίδα.
Το ηρωικό πρότυπο του Λεωνίδα και η ανάμνηση της μάχης των Θερμοπυλών αποτέλεσε παράδειγμα για πολλούς λαούς σε πολλές φάσεις της ιστορίας. Οι σύγχρονοι Έλληνες το χρησιμοποίησαν ενάντια στην οθωμανική αυτοκρατορία, κατά την επανάσταση του 1821, οι Σύμμαχοι στην εισβολή του Άξονα στην Ελλάδα, οι επαναστάτες κατά τη Γαλλική Επανάσταση το χρησιμοποίησαν για να αντικατοπτρίσουν τη πάλη μεταξύ των αριστοκρατικών και των δημοκρατικών δυνάμεων, ο Ναπολέων Βοναπάρτης το χρησιμοποίησε πριν τη μάχη στο Βατερλώ, οι Ρωμαίοι όποτε πολεμούσαν τους λαούς της Ασίας και οι Ιρλανδοί στον αγώνα τους για την ανεξαρτησία. Η Γερμανική αεροπορία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διέθετε μια ομάδα πιλότων αυτοκτονίας, κάτι σαν τους καμικάζι των Ιαπώνων, που ονομαζόταν "Λεωνίδας".
Επιρροή στις τέχνες
Πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τον αρχαίο Σπαρτιάτη βασιλιά και γύρισαν ταινίες ή ζωγράφισαν πίνακες, ενώ και πολλοί συγγραφείς έγραψαν βιβλία με θέμα τον ηρωισμό του και την ιδεολογία της αυτοθυσίας για την επιβίωση της κοινότητας. Η φιγούρα του Λεωνίδα έγινε κεντρικός πρωταγωνιστής στα παρακάτω καλλιτεχνικά και συγγραφικά έργα:
Στην περιήγηση στην Πελοπόννησο, που συνέγραψε τον 15ο αιώνα ο Ιταλός έμπορος και περιηγητής Κυριάκος Αγκωνίτης (λατ: Ciriaco di Ancona).
Στα επιγράμματα του Αναγεννησιακού Ιταλού Λουίτζι Αλαμάνι (λατ: Luigi Alamanni).
Στη μελέτη "De iure regni apud Scotos" (1579) του Σκωτσέζου ιστορικού και λόγιου Τζωρτζ Μπιουκάναν (αγγλ: George Buchanan).
Στη μελέτη "Des Cannibals" (1580) του Γάλλου λόγιου Μισέλ ντε Μονταίνι (γαλ: Michel de Montaigne).
Στο βιβλίο "Dialogues des Morts" του Γάλλου λόγιου Φρανσουά Φενελόν (γαλλ: Francois de Salignac Fenelon).
Στο θεατρικό έργο "Pausanias" (1696) των Άγγλων Τόμας Σάουθερν (αγγλ: Thomas Southerne) και Χένρυ Περσέλ (αγγλ: Henry Purcell).
Στο ποίημα "Leonidas" (1737) του Άγγλου λόγιου και ποιητή Ρίτσαρντ Γκλόβερ (αγγλ: Richard Glover) γνωστός στην εποχή του και με το παρωνύμιο "Λεωνίδας", λόγω της λατρείας του για την αρχαία Σπάρτη και των ιδανικών που αυτή αντιπροσώπευε.
Στο θεατρικό έργο "Combat des Thermopyles" (1794) που παίχτηκε στην Γαλλία.
Στο ποιητικό έργο "Προσκύνημα του Childe Harold" (1812) του Λόρδου Βύρωνα.
Στο πίνακα "Thermopyles" (1814) του Γάλλου ζωγράφου Ζακ Λουί Νταβίντ (γαλ: Jacques Louis David).
Στη τραγωδία "Leonidas" (1825) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Μισέλ Πισά (γαλ: Michel Pichat).
Στο ποίημα "Les Trois Cents" (1873) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Βίκτωρος Ουγκό (γαλ: Victor Hugo).
Στις ποιητικές συλλογές "Lieber der Griechen" του Γερμανού συνθέτη και ποιητή Βίλχεμ Μύλλερ (γερμ: Wilhelm Muller).
Στη ταινία "The 300 Spartans" (1962) του Πολωνού σκηνοθέτη Ρούντολφ Μάτε (πωλ: Rudolph Mate).
Στο βιβλίο "Ασπίδα της Σπάρτης" (λατ::Io Spartano, 1988) του Ιταλού αρχαιολόγου Μάσιμο Μανφρέντι (λατ: Massimo Manfredi).
Στο βιβλίο "Πύλες της Φωτιάς" (αγγλ: Gates of Fire, 1998) του Αμερικανού συγγραφέα Στήβεν Πρέσφιλντ (αγγλ: Steven Pressfield) το οποίο μάλιστα αποτελεί και βιβλίο ύλης στη Στρατιωτική Ακαδημία Αμερικανών Πεζοναυτών.
Στο κόμικς "300" τoυ Αμερικανού σχεδιαστή Φρανκ Μίλλερ (αγγλ: Frank Miller) που ύστερα γυρίστηκε και σε ταινία με το όνομα "300" το 2006 από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζακ Σνάιντερ (αγγλ: Zack Snyder).
Επιρροή στις τέχνες
Πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τον αρχαίο Σπαρτιάτη βασιλιά και γύρισαν ταινίες ή ζωγράφισαν πίνακες, ενώ και πολλοί συγγραφείς έγραψαν βιβλία με θέμα τον ηρωισμό του και την ιδεολογία της αυτοθυσίας για την επιβίωση της κοινότητας. Η φιγούρα του Λεωνίδα έγινε κεντρικός πρωταγωνιστής στα παρακάτω καλλιτεχνικά και συγγραφικά έργα:
Στην περιήγηση στην Πελοπόννησο, που συνέγραψε τον 15ο αιώνα ο Ιταλός έμπορος και περιηγητής Κυριάκος Αγκωνίτης (λατ: Ciriaco di Ancona).
Στα επιγράμματα του Αναγεννησιακού Ιταλού Λουίτζι Αλαμάνι (λατ: Luigi Alamanni).
Στη μελέτη "De iure regni apud Scotos" (1579) του Σκωτσέζου ιστορικού και λόγιου Τζωρτζ Μπιουκάναν (αγγλ: George Buchanan).
Στη μελέτη "Des Cannibals" (1580) του Γάλλου λόγιου Μισέλ ντε Μονταίνι (γαλ: Michel de Montaigne).
Στο βιβλίο "Dialogues des Morts" του Γάλλου λόγιου Φρανσουά Φενελόν (γαλλ: Francois de Salignac Fenelon).
Στο θεατρικό έργο "Pausanias" (1696) των Άγγλων Τόμας Σάουθερν (αγγλ: Thomas Southerne) και Χένρυ Περσέλ (αγγλ: Henry Purcell).
Στο ποίημα "Leonidas" (1737) του Άγγλου λόγιου και ποιητή Ρίτσαρντ Γκλόβερ (αγγλ: Richard Glover) γνωστός στην εποχή του και με το παρωνύμιο "Λεωνίδας", λόγω της λατρείας του για την αρχαία Σπάρτη και των ιδανικών που αυτή αντιπροσώπευε.
Στο θεατρικό έργο "Combat des Thermopyles" (1794) που παίχτηκε στην Γαλλία.
Στο ποιητικό έργο "Προσκύνημα του Childe Harold" (1812) του Λόρδου Βύρωνα.
Στο πίνακα "Thermopyles" (1814) του Γάλλου ζωγράφου Ζακ Λουί Νταβίντ (γαλ: Jacques Louis David).
Στη τραγωδία "Leonidas" (1825) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Μισέλ Πισά (γαλ: Michel Pichat).
Στο ποίημα "Les Trois Cents" (1873) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Βίκτωρος Ουγκό (γαλ: Victor Hugo).
Στις ποιητικές συλλογές "Lieber der Griechen" του Γερμανού συνθέτη και ποιητή Βίλχεμ Μύλλερ (γερμ: Wilhelm Muller).
Στη ταινία "The 300 Spartans" (1962) του Πολωνού σκηνοθέτη Ρούντολφ Μάτε (πωλ: Rudolph Mate).
Στο βιβλίο "Ασπίδα της Σπάρτης" (λατ::Io Spartano, 1988) του Ιταλού αρχαιολόγου Μάσιμο Μανφρέντι (λατ: Massimo Manfredi).
Στο βιβλίο "Πύλες της Φωτιάς" (αγγλ: Gates of Fire, 1998) του Αμερικανού συγγραφέα Στήβεν Πρέσφιλντ (αγγλ: Steven Pressfield) το οποίο μάλιστα αποτελεί και βιβλίο ύλης στη Στρατιωτική Ακαδημία Αμερικανών Πεζοναυτών.
Στο κόμικς "300" τoυ Αμερικανού σχεδιαστή Φρανκ Μίλλερ (αγγλ: Frank Miller) που ύστερα γυρίστηκε και σε ταινία με το όνομα "300" το 2006 από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζακ Σνάιντερ (αγγλ: Zack Snyder).