Ο Μεγάλος Πέτρος υπήρξε ο Τσάρος και ο πολεμικός ηγέτης της Ρωσίας με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία της χώρας του, την οποία αναμόρφωσε από μια σχεδόν μεσαιωνική περιφερειακή δύναμη, σε μια χώρα με παγκόσμια επιρροή στις αρχές του 18ου αιώνα. Συνδύασε τις δυτικές ιδέες με τη ρωσική παράδοση, για να εκσυγχρονίσει τη χώρα του και να δημιουργήσει έναν ισχυρό στρατό και ναυτικό.. Ο δίμετρος γίγαντας χαιρόταν να κάνει παρέα με νάνους και απλούς ανθρώπους, λάτρευε τις μεταμφιέσεις και τα ψευδώνυμα, παντρεύτηκε μια χωρική και είχε το πάθος της πολιτιστικής μεταρρύθμισης.
- Για να περιορίσει τις αντιστάσεις των βογιάρων, οι οποίοι έβλεπαν τα προνόμιά τους να χάνονται, αναμόρφωσε τον στρατό ξηράς σύμφωνα με το γερμανικό σύστημα, συγκροτώντας μόνιμο στράτευμα. Κατάργησε προσωρινά τους στρέλτσι, οι οποίοι επανδρώνονταν από τους γόνους των βογιαρικών οικογενειών και από ξένους.
- Εκσυγχρόνισε και γενίκευσε την εκπαίδευση. Ίδρυσε σωρεία ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων Ενθάρρυνε Ρώσους νέους να σπουδάσουν στη δυτική Ευρώπη. Ίδρυσε επίσης την πρώτη εφημερίδα (Βεντομόστι, 1703).
- Περιόρισε την ισχύ του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλάζοντας το καταστατικό της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας και αρνούμενος να διορίσει νέο Πατριάρχη μετά το θάνατο του Αδριανού (1700). Με τον τρόπο αυτό έθετε υπό τον έλεγχό του την τεράστια περιουσία των μοναστηριών και των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων.
- Ανήγαγε σε προτεραιότητα την καλλιέργεια αδιατάρακτων εμπορικών δεσμών με τη Δύση. Αφού δεν μπορούσε να βρει έξοδο στη Μεσόγειο, στράφηκε προς τη Βαλτική και θεμελίωσε την Αγία Πετρούπολη, την οποία έκανε κύριο λιμάνι αλλά και νέα πρωτεύουσα της Ρωσίας.
- Δημιούργησε πολεμικό στόλο. Επειδή η Ρωσία δεν είχε παράδοση στη θάλασσα (για την ακρίβεια δε διέθετε καν στόλο), είχε ιδρύσει από πριν ναυτικές ακαδημίες με Ολλανδούς και Άγγλους εκπαιδευτές.
Ο Πέτρος ήταν το μόνο τέκνο του τσάρου Αλεξίου και της δεύτερης συζύγου του, Ναταλίας Ναρίσκιν και γεννήθηκε στη Μόσχα, στις 9 Ιουνίου 1672. Από τα παιδικά του χρόνια, ο Πέτρος βρέθηκε αντιμέτωπος με τα ετεροθαλή του αδέλφια. Η διαμάχη φυσικά ήταν για τη διεκδίκηση του θρόνου, μετά τον θάνατο του Τσάρου. Το 1689, μετά από μια σειρά από πολιτικούς και στρατιωτικούς ελιγμούς, ο Πέτρος εξασφάλισε τον ρωσικό θρόνο, σε ηλικία 17 ετών. Αν και έγινε διάσημος κυρίως για τη “δυτικοποίηση” της Ρωσίας, ο Πέτρος αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών του στον πόλεμο και τις στρατιωτικές δραστηριότητες. Στη διάρκεια μιας βασιλείας 35 ετών, μόνο μία χρονιά πέρασε χωρίς πόλεμο. Στην πρώτη δεκαετία, ο Πέτρος μεταμορφώθηκε από αδέξιος έφηβος σε έναν εντυπωσιακό, εύρωστο άνδρα, με ανάστημα περίπου 1,98 μέτρων. Συνειδητοποίησε ότι η δύναμη στη στεριά δεν μπορούσε μόνη της να εδραιώσει τη δύναμη της Ρωσίας κι έτσι ξεκίνησε την αναβάθμιση του ναυτικού του. Το 1696, ο Πέτρος, σε ηλικία μόλις 24 ετών, ξεκίνησε μια εκστρατεία εναντίον των Τούρκων στο Αζόφ. Η νίκη που πέτυχε του έδωσε πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Παρά την επιτυχία, ο Πέτρος γνώριζε ότι ούτε οι ένοπλες δυνάμεις ούτε η ίδια του η χώρα μπορούσαν να συγκριθούν με τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Η Ρωσία δεν είχε επωφεληθεί από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό και γι’ αυτό τον λόγο βρισκόταν έναν αιώνα πίσω στην επιστήμη και στον πολιτισμό. Ο Πέτρος ήταν αποφασισμένος να καταλάβει πώς και γιατί οι Ρώσοι υστερούσαν σε σχέση με τους γείτονές τους....
Ο Πέτρος ίδρυσε στο δέλτα του ποταμού Νέβα την Πετρούπολη (1703) με σκοπό να γίνει το παράθυρο της Ρωσίας στη Δύση. Για τη δημιουργία της πόλης στη βαλτώδη περιοχή μετακάλεσε τους σπουδαιότερους πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες της Δύσης. Ως εργατικό δυναμικό χρησιμοποίησε δεκάδες χιλιάδες δουλοπάροικους και Σουηδούς αιχμαλώτους.
Στην περίοδο 1697 – 98, ο Πέτρος ταξίδεψε στην Ευρώπη με ψευδώνυμο και χωρίς τους αυλικούς του. Εκπαιδεύτηκε στη ναυπηγική στην Ολλανδία και στην Αγγλία και παρακολούθησε ασκήσεις πυροβολικού στην Πρωσία. Στη διαδρομή, επισκέφθηκε στρατιωτικές και πολιτικές σχολές, εργοστάσια και μουσεία καθώς και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Με την επιστροφή του στη Ρωσία, έφερε μαζί του δυτικούς εκπαιδευτές, επιχειρηματίες και στρατιωτικούς ως συμβούλους. Πριν προλάβει να υλοποιήσει τα εκσυγχρονιστικά του σχέδια, υποχρεώθηκε πρώτα να αντιμετωπίσει μια εσωτερική εξέγερση. Ο τρόπος που κατέπνιξε την εξέγερση ήταν τόσο αιματηρός, ώστε πέρασε το μήνυμα στο λαό του ότι, παρά τις νεωτεριστικές του αντιλήψεις, η εξουσία του θα ήταν απόλυτη. Υπέταξε μάλιστα τους ευγενείς και την Εκκλησία στον θρόνο του και ήταν απρόσμενα αμείλικτος απέναντι σε όποιον αμφισβητούσε τις αλλαγές που θέσπισε. Απαίτησε η εκπαίδευση, το εμπόριο και η βιομηχανία να ενστερνιστούν τις δυτικές ιδέες και μεθόδους και ίδρυσε Ακαδημία Επιστημών. Απλούστευσε το ρωσικό αλφάβητο, καθιέρωσε τους αραβικούς αριθμούς και φρόντισε να εκδοθεί η πρώτη εφημερίδα στη χώρα του. Έφτασε στο σημείο να επιβάλει στους άνδρες να κόψουν τις γενειάδες τους και να φορούν πλέον δυτικές ενδυμασίες στην Αυλή. Ακόμη, ενθάρρυνε τις άγνωστες μέχρι τότε στη Ρωσία συνήθειες του καπνίσματος και του καφέ. Οργάνωσε ισχυρό στρατό και ναυτικό, που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Εφήρμοσε ένα πρόγραμμα ναυπηγήσεων που είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή περισσότερων από 50 σύγχρονων πολεμικών πλοίων και 700 βοηθητικών. Ο ρωσικός στόλος σύντομα έγινε η κυρίαρχη δύναμη της Βαλτικής και ένας σημαντικός ανταγωνιστής των ευρωπαϊκών δυνάμεων για την κυριαρχία στον Ατλαντικό. Στο στρατό, εφήρμοσε ένα σύστημα στρατολόγησης, σύμφωνα με το οποίο κάθε είκοσι νοικοκυριά είχαν την υποχρέωση να παρέχουν έναν στρατιώτη. Ο Πέτρος ήταν τόσο αφοσιωμένος στην ανάπτυξη του ρωσικού στρατού, ώστε χαιρέτησε τη γέννηση ενός γιου του λέγοντας ότι “η Ρωσία απέκτησε έναν ακόμη νεοσύλλεκτο”. Καθώς ο ρωσικός στρατός έφτασε να ξεπερνά τους 250.000 άνδρες, οι δυτικοί σύμβουλοι του Πέτρου τον αναδιοργάνωσαν και καθιέρωσαν σύγχρονες ασκήσεις. Ο Πέτρος περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του στο πεδίο της μάχης με τον στρατό του και επέστρεφε στη Μόσχα μόνο όταν ήταν απόλυτα απαραίτητο. Συχνά στις πορείες βάδιζε στο πλευρό των στρατιωτών του και βοηθούσε τους χειριστές των πυροβόλων στις πολεμικές επιχειρήσεις στα πλοία του. Ωστόσο ήταν διορατικός και είχε την κοινή λογική. Αναγνώριζε ότι του έλειπε η προσωπική πείρα στη μάχη και άφηνε τους επαγγελματίες στρατιωτικούς να αναλάβουν την ηγεσία στο μέτωπο....
Πίσω από τα σπουδαία επιτεύγματα του τσάρου κρυβόταν ένας μάλλον ασθενικός άνθρωπος. Σύμφωνα με μαρτυρίες συγχρόνων του, ο Πέτρος ήταν εξαιρετικά ψηλός για την εποχή του (δύο μέτρα), έδινε όμως την εικόνα ενός καχεκτικού άνδρα. Επίσης το κεφάλι, τα χέρια και τα πόδια του ήταν δυσανάλογα μικρά για τέτοιο ύψος. Εάν λάβουμε υπ' όψιν τον πρόωρο θάνατο των αδελφών του από τον προηγούμενο γάμο του πατέρα του, αλλά και την τύχη δύο γιων του ιδίου (πέθαναν σε παιδική ηλικία), φαίνεται ότι υπήρχε στην οικογένεια κάποια κληρονομική ασθένεια που μεταδιδόταν από πατέρα σε γιο. Ο θάνατος τον βρήκε πάντως από διαφορετικά αίτια. Το χειμώνα του 1723 εμφάνισε προβλήματα στο ουροποιητικό σύστημα. Το 1724 εγχειρίσθηκε, αλλά η κατάστασή του συνέχισε να επιδεινώνεται μέχρι τις 8 Φεβρουαρίου 1725, όταν τελικά απεβίωσε στην Αγία Πετρούπολη με ουραιμία που προκλήθηκε μάλλον από πνευμονία. Σε εξέταση της ουροδόχου κύστης (μετά θάνατον) βρέθηκε γάγγραινα.
Κήρυξε τον πόλεμο στη Σουηδία το 1700, ξεκινώντας τον Μεγάλο Πόλεμο του Βορρά, που διήρκησε είκοσι χρόνια. Το 1721, οι Σουηδοί ζήτησαν ειρήνη και παραχώρησαν στη Ρωσία την Εσθονία, τη Λιθουανία και την ακτή της Βαλτικής, βόρεια από το Βίμποργκ. Το 1712, ο Πέτρος μετέφερε την πρωτεύουσα του κράτους από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη, που ήταν ένα καλύτερο “παράθυρο στην Ευρώπη”. Δημοσίευσε αρκετά βιβλία, ανάμεσα στα οποία ήταν και το “Κανόνες Μάχης του 1708” και ο “Στρατιωτικός Κώδικας του Έτους 1716”, για να διατυπώσει τις απόψεις του για την εκπαίδευση και τη διεξαγωγή επιχειρήσεων. Ο εκσυγχρονισμός της Ρωσίας είχε φυσικά τεράστιο κόστος και ο Πέτρος επέβαλε βαρείς φόρους στον λαό του. Σημειώθηκαν αρκετές εξεγέρσεις, τις οποίες κατέπνιξε αμείλικτα, εκτελώντας τους πρωτεργάτες. Το 1718 συνέλαβε και βασάνισε τον ίδιο του τον γιο, που αργότερα πέθανε στη φυλακή, γιατί συνωμότησε εναντίον του. Στις αρχές του 1725, ο Πέτρος, με την χαρακτηριστική του αφοσίωση στους άνδρες του, βούτηξε στα παγωμένα νερά ενός ποταμού στη Φινλανδία, για να σώσει κάποιους στρατιώτες από πνιγμό. Ως αποτέλεσμα, έπαθε υποθερμία απο την οποία δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει. Πέθανε στην Αγία Πετρούπολη στις 8 Φεβρουαρίου, στα 50 του χρόνια. Στήν προσωπική του ζωή ὁ Πέτρος μετά τήν ἐπιστροφή του στή Ρωσία χώρισε τήν πρώτη του σύζυγο Εὐδοξία Λουπόχινα καί ἀπέκτησε διαδοχικά πολλές ἐρωμένες. Τό 1707 νυμφεύθηκε μυστικά τήν ἐρωμένη του Αἰκατερίνη Ἀλεξέγιεβνα (ἔπειτα Αὐτοκράτειρα Αἰκατερίνη Α’ , 1725 – 1727), μία Λιθουανικῆς καταγωγῆς καλλονή, κόρη νεκροθάφτη, ἐρωμένη πολλῶν καί διαφόρων πρίν τόν γνωρίσει. Μέ τήν Αἰκατερίνη ὁ Πέτρος ἀπέκτησε ἑπτά παιδιά (μεταξύ αὐτῶν καί τήν ἔπειτα Αὐτοκράτειρα Ἐλισάβετ, 1741 – 1762) καί τό 1724 τήν ὀνόμασε συγκυβερνήτη τῆς Ρωσικῆς Αὐτοκρατορίας. Το τσαρικό καθεστώς που άφησε πίσω του, επιβίωσε ως ηγετική ευρωπαϊκή δύναμη επί δύο αιώνες. Η τελική του κατάρρευση δεν προήλθε από εξωτερική επίθεση, αλλά από την εσωτερική επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917....
Ο Πέτρος ήταν εξοικειωμένος με τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής από τα νεανικά του χρόνια, όταν ακόμη σύχναζε στη γερμανική συνοικία της Μόσχας. Στις γερμανικές ταβέρνες έμαθε να παίζει το παιχνίδι druck-tafel, κάτι μεταξύ μπιλιάρδου και μπόουλινγκ. Αργότερα, όταν πήγε στην Ολλανδία, πήρε ένα τραπέζι μπιλιάρδου, ως δώρο από τον Ολλανδό βασιλιά. Ο Πέτρος εγκατέστησε το τραπέζι στην αίθουσα αναμονής του για να κρατάει απασχολημένους τους επισκέπτες του και ακολουθώντας το παράδειγμα του Ολλανδού βασιλιά, πολλοί ευγενείς άρχισαν να παίζουν μπιλιάρδο. Το 1718, με διάταγμα του τσάρου το μπιλιάρδο καθιερώθηκε ως υποχρεωτικό παιχνίδι στα πάρτι της αριστοκρατίας ενώ η χαρτοπαιξία απαγορευόταν.