Κάποιες φορές συμβαίνει τα άτομα που επισκέπτονται έναν ειδικό για προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις ή για έντονη καταθλιπτική διάθεση ή άγχος, μετά από μια σειρά συνεδριών να διαφαίνεται ότι στην πραγματικότητα πάσχουν από κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζουμε ένα σύνολο σταθερών και άκαμπτων στάσεων, τρόπων αντίληψης και συμπεριφορών που συγκεντρώνονται στην προσωπικότητα ενός ανθρώπου και φαίνεται να του προκαλούν σε μακροχρόνια βάση σημαντικές δυσκολίες σε καίριους τομείς της ζωής του, όπως είναι οι συντροφικές ή οι οικογενειακές σχέσεις, η εργασία και οι κοινωνικές δραστηριότητες. Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τύποι χαρακτηριστικών προσωπικότητας, όπως είναι η Δραματική διαταραχή προσωπικότητας, η Μεταιχμιακή, η Παρανοειδής, η Ψυχαναγκαστική και άλλες.
Μπορούμε να υποψιαστούμε ότι ένα άτομο πάσχει από κάποια διαταραχή προσωπικότητας όταν αντιλαμβανόμαστε ότι επανειλημμένα «μπλέκεται» σε παρόμοιες αδιέξοδες καταστάσεις, τις οποίες αντιμετωπίζει με τα ίδια μοτίβα συμπεριφορών, παρ’ότι αυτά είναι εμφανώς αναποτελεσματικά. Το βασικότερο κοινό στοιχείο των διαταραχών αυτών είναι ότι το ίδιο το άτομο σπανιότατα αντιλαμβάνεται ότι ύπαρχει κάτι προβληματικό στη συμπεριφορά του και συχνά απευθύνεται στον ειδικό παρακινημένο από το περιβάλλον του. Ένα άλλο κοινό των Διαταραχών Προσωπικότητας είναι ότι αποτελούν χρόνιες καταστάσεις, οι οποίες αρχίζουν να γίνονται πιο φανερές στο τέλος της εφηβείας ή νωρίς στην ενήλικη ζωή και θεωρείται δύσκολο να «θεραπευθούν». Το μόνο βέβαιο είναι ότι απαιτείται μακρόχρονη θεραπεία σε περίπτωση που κάποιος επιθυμεί να τροποποιήσει αυτούς τους βαθιά ριζωμένους τρόπους αντίληψης των πραγμάτων που έχει για τον εαυτό και το περιβάλλον του.
Πολύ συνοπτικά οι Διαταραχές Προσωπικότητας διακρίνονται σε:
Μπορούμε να υποψιαστούμε ότι ένα άτομο πάσχει από κάποια διαταραχή προσωπικότητας όταν αντιλαμβανόμαστε ότι επανειλημμένα «μπλέκεται» σε παρόμοιες αδιέξοδες καταστάσεις, τις οποίες αντιμετωπίζει με τα ίδια μοτίβα συμπεριφορών, παρ’ότι αυτά είναι εμφανώς αναποτελεσματικά. Το βασικότερο κοινό στοιχείο των διαταραχών αυτών είναι ότι το ίδιο το άτομο σπανιότατα αντιλαμβάνεται ότι ύπαρχει κάτι προβληματικό στη συμπεριφορά του και συχνά απευθύνεται στον ειδικό παρακινημένο από το περιβάλλον του. Ένα άλλο κοινό των Διαταραχών Προσωπικότητας είναι ότι αποτελούν χρόνιες καταστάσεις, οι οποίες αρχίζουν να γίνονται πιο φανερές στο τέλος της εφηβείας ή νωρίς στην ενήλικη ζωή και θεωρείται δύσκολο να «θεραπευθούν». Το μόνο βέβαιο είναι ότι απαιτείται μακρόχρονη θεραπεία σε περίπτωση που κάποιος επιθυμεί να τροποποιήσει αυτούς τους βαθιά ριζωμένους τρόπους αντίληψης των πραγμάτων που έχει για τον εαυτό και το περιβάλλον του.
Πολύ συνοπτικά οι Διαταραχές Προσωπικότητας διακρίνονται σε:
- Παρανοειδή Διαταραχή
- Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη δυσπιστία και καχυποψία προς τους άλλους ανθρώπους, οπότε τα κίνητρα των πράξεων τους ερμηνεύονται ως κακόβουλα.
- Σχιζοειδή Διαταραχή
- Το βασικό χαρακτηριστικό της Σχιζοειδούς Διαταραχής της Προσωπικότητας είναι η αποστασιοποίηση του ατόμου από τις κοινωνικές σχέσεις και το πολύ περιορισμένο εύρος στην έκφραση συναισθημάτων.Άτομα με αυτή τη διαταραχή δείχνουν μικρή ή καθόλου επιθυμία για στενές σχέσεις ή για κοινωνικές συναναστροφές, είναι μοναχικά, δεν έχουν φίλους και φαίνονται ψυχρά και απόμακρα.
- Σχιζότυπη Διαταραχή
Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι μια έντονη δυσκολία και ανεπάρκεια στις διαπροσωπικές σχέσεις και διάφορες ιδιορρυθμίες, εκκεντρικότητες και παραξενιές της σκέψης, της αντίληψης, της ομιλίας, της εμφάνισης και της συμπεριφοράς, που δεν είναι όμως αρκετά σοβαρές ώστε να φτιάξουν τα κριτήρια της Σχιζοφρένειας - Αντικοινωνική Διαταραχή
- Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ένα μακρό ιστορικό περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, που εκδηλώνεται με ανεύθυνη και χωρίς ενοχές συμπεριφορά, αδιαφορία για τον νόμο και παράνομη συμπεριφορά, αδυναμία για σταθερή εργασία, εκμετάλλευση και χειραγώγηση των άλλων για προσωπικό όφελος, εξαπάτηση των άλλων και αδυναμία για σταθερές σχέσεις.
- Μεταιχμιακή Διαταραχή
- Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια μεγάλη αστάθεια που εκφράζεται σε διάφορες διαστάσεις της ζωής του ασθενή, όπως οί διαπροσωπικές σχέσεις, η εικόνα του εαυτού και η συναισθηματική διάθεση, καθώς και η έντονη παρορμητικότητα.
- Δραματική Διαταραχή
- Άτομα με Δραματική Διαταραχή της Προσωπικότητας δεν νιώθουν άνετα αν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής. Με ζωντάνια και δραματικότητα προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους και στην αρχή ο ενθουσιασμός τους, η «ανοιχτοσύνη» τους και η διάθεση τους για φλερτ γοητεύουν τους άλλους. Γρήγορα, όμως, οί ιδιότητες αυτές χάνουν τη σημασία τους, γιατί η απαίτηση τους για προσοχή είναι συνεχής και επίμονη. Συχνά, τα άτομα αυτά εμφανίζονται σεξουαλικά προκλητικά και σαγηνευτικά, όχι μόνο προς κάποιο άτομο για το οποίο μπορεί να έχουν κάποιο ερωτικό ή ρομαντικό ενδιαφέρον, αλλά και προς άλλα άτομα στον κοινωνικό ή επαγγελματικό τους χώρο.
- Ναρκισσιστική Διαταραχή,
- Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή θεωρούν πολύ σπουδαίο και σημαντικό τον εαυτό τους, υπερεκτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους και συχνά υποτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα των άλλων. Συχνά, επίσης, αφήνονται σε φαντασίες απεριόριστης δύναμης, επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς κτλ. Πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστά και μοναδικά και επιζητούν την παρέα ή τις υπηρεσίες άλλων αναγνωρισμένων «κορυφαίων» ατόμων
- Αποφευκτική Διαταραχή
- Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη κοινωνική αναστολή, τα αισθήματα ανεπάρκειας και η υπερευαισθησία στην κριτική των άλλων. Αποφεύγουν όλες τις καταστάσεις όπου υπάρχει σημαντική διαπροσωπική επαφή, από φόβο κριτικής, αποδοκιμασίες ή απόρριψης. Έτσι, έχουν δυσκολία να προχωρήσουν επαγγελματικά, να κάνουν φίλους, να κάνουν στενές σχέσεις, να πάνε σε διάφορες κοινωνικές συναντήσεις. Νιώθουν ανεπαρκή, κατώτερα, μη αρεστά, είναι ντροπαλά, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και φοβούνται συνεχώς μήπως τα κοροϊδέψουν. Μόνον όταν νιώσουν ότι ένα άλλο άτομο τα αποδέχεται χωρίς καμιά κριτική και τα υποστηρίζει, μπορεί να προχωρήσουν σε στενές σχέσεις.
- Εξαρτημένη Διαταραχή
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη και υπερβολική ανάγκη του ατόμου να το φροντίζουν άλλοι, που οδηγεί σε υποτακτική και εξαρτημένη συμπεριφορά, καθώς και σε φόβο αποχωρισμού από τους άλλους. Το άτομο με τη διαταραχή αυτή βασίζεται πάντα σε κάποιον άλλο ή κάποιους άλλους για τις βασικές ή τις καθημερινές αποφάσεις της ζωής του, φοβάται πολύ μη μείνει μόνο του και νιώθει ανήμπορο όταν είναι μόνο του, γιατί φοβάται ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα.
Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή - Ένας εκτεταμένος τύπος έντονης ενασχόλησης του ατόμου με την τάξη, την τελειοθηρία και τον ψυχικό και διαπροσωπικό έλεγχο, σε βάρος της ευελιξίας, της ανοιχτοσύνης και της αποδοτικότητας, ο οποίος αρχίζει νωρίς στην ενήλικη ζωή και είναι παρών σε μία ποικιλία καταστάσεων, όπως φαίνεται από τέσσερα (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:
(1) το άτομο έχει έντονη ενασχόληση με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, την τάξη, την οργάνωση ή τα προγράμματα, σε βαθμό που το κύριο σημείο της δραστηριότητας χάνεται
(2) εμφανίζει τελειοθηρία που παρεμποδίζει την ολοκλήρωση μιας εργασίας (π.χ. το άτομο είναι ανίκανο να ολοκληρώσει μία προγραμματισμένη δουλειά επειδή δεν πληρούνται οί δικές του υπερβολικά αυστηρές απαιτήσεις)
(3) είναι υπερβολικά αφοσιωμένο στην εργασία και την παραγωγικότητα με αποκλεισμό των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου και των φιλικών σχέσεων (που δεν εξηγείται από φανερή οικονομική ανάγκη)
(4) είναι υπερβολικά ευσυνείδητο, λεπτολόγο και άκαμπτο σε θέματα ηθικής, ηθών ή αξιών (που δεν εξηγείται από πολιτισμική ή θρησκευτική ταυτοποίηση)
(5) είναι ανίκανο να πετάξει φθαρμένα ή χωρίς αξία αντικείμενα ακόμα και όταν δεν έχουν συναισθηματική αξία *
(6) είναι απρόθυμο να κάνει καταμερισμό καθηκόντων ή να δουλέψει με άλλους, εκτός εάν αυτοί υποταχθούν στον ακριβή δικό του τρόπο που κάνει τα διάφορα πράγματα
(7) υιοθετεί ένα τσιγγούνικο τρόπο στο ξόδεμα των χρημάτων, τόσο για τον εαυτό του, όσο και για τους άλλους τα χρήματα θεωρούνται σαν κάτι που πρέπει να συσσωρευτεί και διαφυλαχθεί για μελλοντικές καταστροφές
(8) εμφανίζει ακαμψία και ισχυρογνωμοσύνη