Με την προσοχή της κοινωνίας να έχει στραφεί τον τελευταίο καιρό στο φαινόμενο της σωματικής και ενδοοικογενειακής βίας, η συναισθηματική κακοποίηση έχει μείνει στο περιθώριο. Αυτού του είδους η κακοποίηση προκαλεί εξίσου ψυχολογική βλάβη και μπορεί να καταστρέψει την ικανότητα δημιουργίας λειτουργικών σχέσεων.
Υπάρχουν 4 μορφές βίας και κακοποίησης: σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και παραμέληση (παθητική βία). Η βία μπορεί να παρουσιαστεί σε διάφορα πλαίσια, όπως την οικογένεια, το σχολείο, τον χώρο εργασίας, τις φιλικές και τις συντροφικές σχέσεις. Από τις 4 μορφές, η ψυχολογική βία είναι η πιο δυσδιάκριτη, τυγχάνει δηλαδή της λιγότερης αναγνώρισης τόσο σε νομικό, όσο και σε κοινωνικό πλαίσιο. Αυτό έχει ως συχνή συνέπεια να μην καταγγέλλεται, να μην τιμωρείται και τα θύματά της να υποφέρουν συχνά περισσότερο από τα θύματα άλλων μορφών βίας, αφού δυσκολεύονται περισσότερο να κατανοήσουν τι συμβαίνει, να αντιδράσουν και να βρουν υποστήριξη. Είναι επίσης η πιο συχνή μορφή βίας και συνοδεύει συνήθως τις υπόλοιπες, αν και υπάρχει και ανεξάρτητα.
Διαχωρισμός ψυχολογικής βίας σε 5 είδη:
1. Λεκτική - ψυχολογική βία, άμεση ή έμμεση: εξύβριση, χαρακτηρισμοί, κριτική, προσβολές και απειλές.
2. Συναισθηματική - ψυχολογική βία: χωρίς λόγια, αλλά τα μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας (βλέμμα, στάση σώματος, ύφος, τόνος φωνής, χειρονομίες) μεταδίδουν τα ίδια μηνύματα με τη λεκτική βία. Συμπεριλαμβάνονται επίσης ο εκφοβισμός, η έκθεση σε βία μεταξύ τρίτων, η σιωπηλή μεταχείριση (παθητική επιθετικότητα) και το gaslighting (αμφισβήτηση και μηδενισμός της εμπειρίας και των συναισθημάτων του άλλου).
3. Κοινωνική - ψυχολογική βία: περιλαμβάνει συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή καταλήγουν στην κοινωνική απομόνωση του θύματος, αποτρέποντας το από το να αναπτύξει και να διατηρεί στενές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Περιλαμβάνονται επίσης συμπεριφορές που μεταδίδουν παρόμοια μηνύματα και καλλιεργούν εξάρτηση από το θύτη και φόβο να εμπιστευτεί το θύμα άλλους ανθρώπους, αλλά και συμπεριφορές δημόσιας δυσφήμισης και εξευτελισμού.
4. Οικονομική - ψυχολογική βία: αποτελείται από συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή προκαλούν την πλήρη οικονομική εξάρτηση του θύματος από το θύτη. Περιλαμβάνει επίσης το να χρησιμοποιεί κάποιος τον οικονομικό παράγοντα ως ένα τρόπο να ελέγξει τη συμπεριφορά του θύματος και να του προκαλέσει ενοχές.
5. Υπερ-προστασία και / ή καταπίεση: αναφέρεται σε υπερβολική και αχρείαστη προστασία ή έλεγχο του παιδιού ή συντρόφου ή σε ανάθεση ευθυνών στον άλλο που δεν του αναλογούν ή στις οποίες δε μπορεί να αντεπεξέλθει, όπως πρακτικές ή ψυχοσυναισθηματικές, π.χ. ένα παιδί να καθίσταται υπεύθυνο για την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ των γονιών του και άλλων προβλημάτων.
Διαχωρισμός ψυχολογικής βίας σε 5 είδη:
1. Λεκτική - ψυχολογική βία, άμεση ή έμμεση: εξύβριση, χαρακτηρισμοί, κριτική, προσβολές και απειλές.
2. Συναισθηματική - ψυχολογική βία: χωρίς λόγια, αλλά τα μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας (βλέμμα, στάση σώματος, ύφος, τόνος φωνής, χειρονομίες) μεταδίδουν τα ίδια μηνύματα με τη λεκτική βία. Συμπεριλαμβάνονται επίσης ο εκφοβισμός, η έκθεση σε βία μεταξύ τρίτων, η σιωπηλή μεταχείριση (παθητική επιθετικότητα) και το gaslighting (αμφισβήτηση και μηδενισμός της εμπειρίας και των συναισθημάτων του άλλου).
3. Κοινωνική - ψυχολογική βία: περιλαμβάνει συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή καταλήγουν στην κοινωνική απομόνωση του θύματος, αποτρέποντας το από το να αναπτύξει και να διατηρεί στενές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Περιλαμβάνονται επίσης συμπεριφορές που μεταδίδουν παρόμοια μηνύματα και καλλιεργούν εξάρτηση από το θύτη και φόβο να εμπιστευτεί το θύμα άλλους ανθρώπους, αλλά και συμπεριφορές δημόσιας δυσφήμισης και εξευτελισμού.
4. Οικονομική - ψυχολογική βία: αποτελείται από συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή προκαλούν την πλήρη οικονομική εξάρτηση του θύματος από το θύτη. Περιλαμβάνει επίσης το να χρησιμοποιεί κάποιος τον οικονομικό παράγοντα ως ένα τρόπο να ελέγξει τη συμπεριφορά του θύματος και να του προκαλέσει ενοχές.
5. Υπερ-προστασία και / ή καταπίεση: αναφέρεται σε υπερβολική και αχρείαστη προστασία ή έλεγχο του παιδιού ή συντρόφου ή σε ανάθεση ευθυνών στον άλλο που δεν του αναλογούν ή στις οποίες δε μπορεί να αντεπεξέλθει, όπως πρακτικές ή ψυχοσυναισθηματικές, π.χ. ένα παιδί να καθίσταται υπεύθυνο για την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ των γονιών του και άλλων προβλημάτων.
Οι συμπεριφορές που συχνά χαρακτηρίζουν τη συναισθηματική κακοποίηση συμπεριλαμβάνουν:
1) Έλλειψη αμοιβαιότητας στη σχέση. Η αίσθηση ότι εσείς δίνετε συνεχώς ενώ οι άλλοι μόνο λαμβάνουν. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή θέλετε να τους κάνετε να αισθανθούν όμορφα αλλά επειδή προσπαθείτε να αποφύγετε να σας κάνουν να αισθανθείτε άσχημα.
2) Ο σύντροφός σας έχει την τάση να κάνει τα πάντα να φαίνονται δικό σας λάθος. Δεν μπορείτε να έχετε υποστήριξη ακόμα και σε θέματα που δεν αφορούν τη σχέση διότι αναζητεί λόγους για να σας κατηγορήσει.
3) Η αυτοεκτίμησή σας κλονίζεται συστηματικά. Εάν αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας, βάζετε όλη την πίστη και την εμπιστοσύνη σας στο θύτη. Όταν συνειδητοποιήσετε γιατί αναρωτιέστε για τον εαυτό σας, είναι ενδεχομένως η ώρα να λάβετε μια άποψη από ένα έμπιστο άτομο. Ρωτήστε αν διακρίνει αλλαγές από τον καιρό που μπήκατε σε αυτή τη σχέση.
4) Είναι πολύ πιθανό ο θύτης να σας έχει απομονώσει. Κατ’αυτό τον τρόπο διατηρεί την δύναμή του. Ένας άλλος τρόπος να σας ελέγχει είναι η οικονομική εξάρτηση. Όταν φτάσετε στο σημείο να μην πλησιάζετε τον κόσμο επειδή δεν επιθυμείτε να μιλήσετε για τη σχέση σας, είναι ολοφάνερο πως υπάρχει συναισθηματική κακοποίηση.
5) Ασυνείδητα, χαρακτηρίζετε ασήμαντα τα περιστατικά και τον τρόπο που σας κάνει να αισθάνεστε. Όταν ο σύντροφός σας λέει κάτι υποτιμητικό, κάνει κάτι καταναγκαστικό ή ταπεινωτικό δημιουργείτε δικαιολογίες και το παρουσιάζετε ως δικό σας λάθος.
Η συναισθηματική κακοποίηση είναι το ίδιο καταστροφική με την σωματική. Προκαλεί ντροπή και απομόνωση και αναπαράγει αρνητικά συναισθήματα. Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι το θύμα να αναγνωρίσει την κατάσταση να την αποδεχτεί και να αποφασίσει αν πρόκειται να επισκεφτεί έναν ψυχολόγο ώστε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα του συντρόφου του ή να διακόψει αυτή τη σχέση.
1) Έλλειψη αμοιβαιότητας στη σχέση. Η αίσθηση ότι εσείς δίνετε συνεχώς ενώ οι άλλοι μόνο λαμβάνουν. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή θέλετε να τους κάνετε να αισθανθούν όμορφα αλλά επειδή προσπαθείτε να αποφύγετε να σας κάνουν να αισθανθείτε άσχημα.
2) Ο σύντροφός σας έχει την τάση να κάνει τα πάντα να φαίνονται δικό σας λάθος. Δεν μπορείτε να έχετε υποστήριξη ακόμα και σε θέματα που δεν αφορούν τη σχέση διότι αναζητεί λόγους για να σας κατηγορήσει.
3) Η αυτοεκτίμησή σας κλονίζεται συστηματικά. Εάν αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας, βάζετε όλη την πίστη και την εμπιστοσύνη σας στο θύτη. Όταν συνειδητοποιήσετε γιατί αναρωτιέστε για τον εαυτό σας, είναι ενδεχομένως η ώρα να λάβετε μια άποψη από ένα έμπιστο άτομο. Ρωτήστε αν διακρίνει αλλαγές από τον καιρό που μπήκατε σε αυτή τη σχέση.
4) Είναι πολύ πιθανό ο θύτης να σας έχει απομονώσει. Κατ’αυτό τον τρόπο διατηρεί την δύναμή του. Ένας άλλος τρόπος να σας ελέγχει είναι η οικονομική εξάρτηση. Όταν φτάσετε στο σημείο να μην πλησιάζετε τον κόσμο επειδή δεν επιθυμείτε να μιλήσετε για τη σχέση σας, είναι ολοφάνερο πως υπάρχει συναισθηματική κακοποίηση.
5) Ασυνείδητα, χαρακτηρίζετε ασήμαντα τα περιστατικά και τον τρόπο που σας κάνει να αισθάνεστε. Όταν ο σύντροφός σας λέει κάτι υποτιμητικό, κάνει κάτι καταναγκαστικό ή ταπεινωτικό δημιουργείτε δικαιολογίες και το παρουσιάζετε ως δικό σας λάθος.
Η συναισθηματική κακοποίηση είναι το ίδιο καταστροφική με την σωματική. Προκαλεί ντροπή και απομόνωση και αναπαράγει αρνητικά συναισθήματα. Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι το θύμα να αναγνωρίσει την κατάσταση να την αποδεχτεί και να αποφασίσει αν πρόκειται να επισκεφτεί έναν ψυχολόγο ώστε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα του συντρόφου του ή να διακόψει αυτή τη σχέση.
Ποια είναι η πορεία της κακοποίησης;
ΣΤΑΔΙΟ 1 – Δημιουργία έντασης:
Αυξάνεται η ένταση, διακόπτεται η επικοινωνία, το θύμα νιώθει πως πρέπει να ηρεμήσει- μαλακώσει τον θύτη.
ΣΤΑΔΙΟ 2 – Συμβάν:
Λεκτική και συναισθηματική κακοποίηση. Θυμός, κατηγορίες, καβγάδες, απειλές, εκφοβισμός.
ΣΤΑΔΙΟ 3 – Συμφιλίωση:
Ο θύτης απολογείται, βρίσκει δικαιολογίες, κατηγορεί το θύμα, αρνείται ότι έγινε «κακοποίηση» ή ότι δεν είναι τόσο άσχημα τα πράγματα όσο λέει το θύμα.
ΣΤΑΔΙΟ 4 – Ηρεμία:
Το συμβάν «ξεχνιέται», δεν γίνεται άλλη κακοποίηση.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας του ατόμου που ασκεί συναισθηματική κακοποίηση;
Αυτός που ασκεί την συναισθηματική κακοποίηση, είναι συνήθως, κάποιος που κακοποιήθηκε συναισθηματικά σαν παιδί, ή το βίωσε μέσα στην οικογένειά του. Είναι οξύθυμος και εξοργίζεται ακόμα και με τα πιο ασήμαντα, είναι κτητικός και ζηλιάρης θέλοντας να ελέγχει το σύντροφό του (σε μεγαλύτερο ποσοστό είναι άντρες). Αισθάνεται πόσο «άντρας είναι» ανάλογα με το πόσο εξαρτάται η γυναίκα από αυτόν. Οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους είναι επιφανειακές, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, άκαμπτες ιδέες περί γάμου, δεν συμβιβάζεται και περιμένει από την σύντροφό του να συμπεριφέρεται αντίστοιχα (συχνά όπως ήταν στη δική του οικογένεια ή ακριβώς αντίθετα). Μα πάνω απ’ όλα εξαπατά τον εαυτό του για τα προβλήματα που προκύπτουν κατηγορώντας το σύντροφό του (π.χ. δεν θα μεθούσε αν δεν τον έπρηζε, δεν θα νευρίαζε αν έκανε ότι έπρεπε). Μπορεί να πει κανείς ότι έχει διπλή προσωπικότητα: γοητευτικός ή σκληρός, εγωιστής ή γενναιόδωρος, μιας και μπορεί,τέλεια, να εξαπατήσει τους άλλους.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης περιλαμβάνουν την αποξένωση και την απομόνωση του θύματος κάνοντάς το να αισθάνεται ότι δεν είναι ρεαλιστής. Πέφτει η αυτοεκτίμησή του και η πίστη του για το τι αξίζει. Οι παλιές μνήμες είναι ομιχλώδεις και πολλά κομμάτια του παρελθόντος σβήνουν τελείως. Συσσωρευμένα συναισθήματα από κακοποίηση αποτελούν την κύρια αιτία συναισθηματικών δυσλειτουργιών, άγχος, αγωνία, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, εμμονές, φοβίες.
Υπάρχει θεραπεία-αποδέσμευση;
Το χειρότερο σε αυτή τη κατάσταση είναι ότι τα θύματα εξακολουθούν να ζουν αυτές τις καταστάσεις κυρίως γιατί δεν ξέρουν πως να απαγκιστρωθούν. Όταν προσπαθούν να αιτιολογήσουν γιατί τους συμβαίνει αυτό, ανακυκλώνοντάς το στο μυαλό τους, εξακολουθούν να υποφέρουν. Κάποιοι «κουβαλούν» αυτές τις εμπειρίες για χρόνια, ίσως για όλη τους τη ζωή, φυλακισμένοι σε αυτές τις σκέψεις. Συχνά σκέφτονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν, ή ότι τους αξίζει να ζουν έτσι, ενώ πρέπει να αναρωτηθούν: «βγαίνει κάτι θετικό από αυτή τη σχέση στη ζωή μου;», «για πόσο καιρό θα υποφέρω για πράγματα που έγιναν πολύ καιρό πριν». Η κακοποίηση, αναπαράγει αρνητικά συναισθήματα , εξαντλεί σωματικά τα θύματα, θολώνει την σκέψη, και τους εμποδίζει να είναι καλύτεροι. Αν ζουν σε περιβάλλον που τους κακοποιεί, πρέπει να φύγουν όσο τρομακτική και αν είναι αυτή η σκέψη, έστω και αν νιώθουν πως δεν έχουν επιλογές: είναι έτσι γιατί ο θύτης τους έκανε να νιώθουν έτσι, χωρίς δύναμη. Οι άνθρωποι που υφίστανται συναισθηματική κακοποίηση πρέπει να βρουν τη δύναμη να το κάνουν και να προχωρήσουν με την ζωή τους. Με την βοήθεια κάποιου ειδικού, θα ερευνήσουν τα συναισθήματά τους, θα αποφασίσουν ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσουν, να δράσουν και να αποφασίσουν τι αλλαγές πρέπει να κάνουν για να συνεχίσουν τη ζωή τους. Αν παλιά γεγονότα εξακολουθούν να τους προκαλούν θυμό, σύγχυση, φόβο, απόρριψη, ντροπή, ενοχή ή άλλα αρνητικά συναισθήματα ήρθε η στιγμή να προχωρήσουν και να ζήσουν όπως φαντάζονται. Μας αξίζει να ζούμε καλύτερα, μας αξίζει μια ευκαιρία να αλλάξουμε…
ΣΤΑΔΙΟ 1 – Δημιουργία έντασης:
Αυξάνεται η ένταση, διακόπτεται η επικοινωνία, το θύμα νιώθει πως πρέπει να ηρεμήσει- μαλακώσει τον θύτη.
ΣΤΑΔΙΟ 2 – Συμβάν:
Λεκτική και συναισθηματική κακοποίηση. Θυμός, κατηγορίες, καβγάδες, απειλές, εκφοβισμός.
ΣΤΑΔΙΟ 3 – Συμφιλίωση:
Ο θύτης απολογείται, βρίσκει δικαιολογίες, κατηγορεί το θύμα, αρνείται ότι έγινε «κακοποίηση» ή ότι δεν είναι τόσο άσχημα τα πράγματα όσο λέει το θύμα.
ΣΤΑΔΙΟ 4 – Ηρεμία:
Το συμβάν «ξεχνιέται», δεν γίνεται άλλη κακοποίηση.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας του ατόμου που ασκεί συναισθηματική κακοποίηση;
Αυτός που ασκεί την συναισθηματική κακοποίηση, είναι συνήθως, κάποιος που κακοποιήθηκε συναισθηματικά σαν παιδί, ή το βίωσε μέσα στην οικογένειά του. Είναι οξύθυμος και εξοργίζεται ακόμα και με τα πιο ασήμαντα, είναι κτητικός και ζηλιάρης θέλοντας να ελέγχει το σύντροφό του (σε μεγαλύτερο ποσοστό είναι άντρες). Αισθάνεται πόσο «άντρας είναι» ανάλογα με το πόσο εξαρτάται η γυναίκα από αυτόν. Οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους είναι επιφανειακές, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, άκαμπτες ιδέες περί γάμου, δεν συμβιβάζεται και περιμένει από την σύντροφό του να συμπεριφέρεται αντίστοιχα (συχνά όπως ήταν στη δική του οικογένεια ή ακριβώς αντίθετα). Μα πάνω απ’ όλα εξαπατά τον εαυτό του για τα προβλήματα που προκύπτουν κατηγορώντας το σύντροφό του (π.χ. δεν θα μεθούσε αν δεν τον έπρηζε, δεν θα νευρίαζε αν έκανε ότι έπρεπε). Μπορεί να πει κανείς ότι έχει διπλή προσωπικότητα: γοητευτικός ή σκληρός, εγωιστής ή γενναιόδωρος, μιας και μπορεί,τέλεια, να εξαπατήσει τους άλλους.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης περιλαμβάνουν την αποξένωση και την απομόνωση του θύματος κάνοντάς το να αισθάνεται ότι δεν είναι ρεαλιστής. Πέφτει η αυτοεκτίμησή του και η πίστη του για το τι αξίζει. Οι παλιές μνήμες είναι ομιχλώδεις και πολλά κομμάτια του παρελθόντος σβήνουν τελείως. Συσσωρευμένα συναισθήματα από κακοποίηση αποτελούν την κύρια αιτία συναισθηματικών δυσλειτουργιών, άγχος, αγωνία, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, εμμονές, φοβίες.
Υπάρχει θεραπεία-αποδέσμευση;
Το χειρότερο σε αυτή τη κατάσταση είναι ότι τα θύματα εξακολουθούν να ζουν αυτές τις καταστάσεις κυρίως γιατί δεν ξέρουν πως να απαγκιστρωθούν. Όταν προσπαθούν να αιτιολογήσουν γιατί τους συμβαίνει αυτό, ανακυκλώνοντάς το στο μυαλό τους, εξακολουθούν να υποφέρουν. Κάποιοι «κουβαλούν» αυτές τις εμπειρίες για χρόνια, ίσως για όλη τους τη ζωή, φυλακισμένοι σε αυτές τις σκέψεις. Συχνά σκέφτονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν, ή ότι τους αξίζει να ζουν έτσι, ενώ πρέπει να αναρωτηθούν: «βγαίνει κάτι θετικό από αυτή τη σχέση στη ζωή μου;», «για πόσο καιρό θα υποφέρω για πράγματα που έγιναν πολύ καιρό πριν». Η κακοποίηση, αναπαράγει αρνητικά συναισθήματα , εξαντλεί σωματικά τα θύματα, θολώνει την σκέψη, και τους εμποδίζει να είναι καλύτεροι. Αν ζουν σε περιβάλλον που τους κακοποιεί, πρέπει να φύγουν όσο τρομακτική και αν είναι αυτή η σκέψη, έστω και αν νιώθουν πως δεν έχουν επιλογές: είναι έτσι γιατί ο θύτης τους έκανε να νιώθουν έτσι, χωρίς δύναμη. Οι άνθρωποι που υφίστανται συναισθηματική κακοποίηση πρέπει να βρουν τη δύναμη να το κάνουν και να προχωρήσουν με την ζωή τους. Με την βοήθεια κάποιου ειδικού, θα ερευνήσουν τα συναισθήματά τους, θα αποφασίσουν ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσουν, να δράσουν και να αποφασίσουν τι αλλαγές πρέπει να κάνουν για να συνεχίσουν τη ζωή τους. Αν παλιά γεγονότα εξακολουθούν να τους προκαλούν θυμό, σύγχυση, φόβο, απόρριψη, ντροπή, ενοχή ή άλλα αρνητικά συναισθήματα ήρθε η στιγμή να προχωρήσουν και να ζήσουν όπως φαντάζονται. Μας αξίζει να ζούμε καλύτερα, μας αξίζει μια ευκαιρία να αλλάξουμε…