Με βουνά σαν την Πίνδο, με κοιλάδες σαν την προστατευόμενη Βάλια Κάλντα, με απέραντα δρυοδάση, με πλαγιές εξ ολοκλήρου καλυμμένες από υπεραιωνόβια ρόμπολα, διαδρομές από τη μια άκρη των Γρεβενών μέχρι την άλλη σε γεμίζουν με εικόνες, όπου τα χρώματα εναλλάσσονται με φρενήρεις ρυθμούς, ποτάμια και παραπόταμοι διασχίζουν με μαιανδρικές «κινήσεις» τη γρεβενιώτικη επικράτεια, πετρόκτιστα γεφύρια διαδέχονται το ένα το άλλο, το υψόμετρο ανεβαίνει, το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας βάζει τα λευκά του και χωριά παραδοσιακά με λιγοστούς (τον χειμώνα) κατοίκους σε καλωσορίζουν.
Η πόλη των μανιταριών
Τα Γρεβενά είναι ο εν Ελλάδι παράδεισος του μανιταρόφιλου. Τόσο απλά. Αν σου αρέσουν τα μανιτάρια, αν θέλεις να μάθεις όσo περισσότερα μπορείς γι’ αυτά κι αν φυσικά θέλεις να τα γευθείς σε κάθε πιθανή (και απίθανη) μαγειρευτή εκδοχή τους, πρέπει να έρθεις στα Γρεβενά. Μπορεί να μοιάζει παράξενο να μιλά κανείς για μια ελληνική πόλη αναφέροντας πριν απ’ όλα τα άλλα το... φαγητό, όμως στα Γρεβενά το μανιτάρι δεν έχει να κάνει μόνο με την κουζίνα· είναι τρόπος ζωής. Τα βουνά της ευρύτερης περιοχής, η Πίνδος και ο Ορλιακας, ήταν ανέκαθεν γεμάτα μανιτάρια· σε καιρούς δύσκολους και σκοτεινούς (όπως στην περίοδο της Κατοχής) ο πολύτιμος αυτός μύκητας αποτέλεσε σωτήρια λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα.
ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Μια διαδρομή μέσα στην πόλη των Γρεβενών θα σε φέρει οπωσδήποτε στις δύο κεντρικές πλατείες (την πλατεία Αιμιλιανού με τα κανόνια και εκείνη του Ρολογιού), οι οποίες ενώνονται με έναν πεζόδρομο. Πέριξ των πλατειών θα βρεις τα περισσότερα καφέ, όπου συχνάζει και η νεολαία της πόλης. Αξίζει να επισκεφτείς τη Δημοτική Επιχείρηση για να δεις τη συλλογή περίτεχνων ξυλόγλυπτων του ντόπιου καλλιτέχνη Δημήτρη Αγοράστη, ενώ απέναντι ακριβώς θα δεις και ένα από τα εναπομείναντα παλιά αρχοντόσπιτα της πόλης. Είναι το σπίτι του μακεδονομάχου Ζήση Βέρου, συντρόφου του Παύλου Μελά· δεν λειτουργεί ως μουσείο, ωστόσο αν χτυπήσεις το κουδούνι οι απόγονοι του αγωνιστή θα σε ξεναγήσουν ευχαρίστως στο αρχοντικό.
ΟΙ ΓΙΓΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ
Χαυλιόδοντες ελεφαντοειδών (δηλαδή προγόνων των ελεφάντων) που έζησαν πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια και που ξεπερνούν σε μήκος τα πέντε μέτρα... Είναι οι μεγαλύτεροι που έχουν βρεθεί στον κόσμο, με σχετική αναγνώριση στο βιβλίο Γκίνες. Θα τους δεις όχι στο Jurassic Park, αλλά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Μηλιάς (περίπου 20 χλμ. από τα Γρεβενά). Και αυτά είναι μόνο μερικά από τα απίστευτα ευρήματα που φιλοξενεί το μουσείο: θα δεις ακόμα ευρήματα από προϊστορικές αρκούδες, ρινόκερους, ελαφοειδή, μαχαιρόδοντες, ιππάρια και άλλα ακόμη ζώα που αλώνιζαν την περιοχή όταν τα Γρεβενά καλύπτονταν ακόμη από σαβάνα.
info: ώρες επίσκεψης 09:30-14:40, τηλ. 24623 51500.
Τα Γρεβενά είναι ο εν Ελλάδι παράδεισος του μανιταρόφιλου. Τόσο απλά. Αν σου αρέσουν τα μανιτάρια, αν θέλεις να μάθεις όσo περισσότερα μπορείς γι’ αυτά κι αν φυσικά θέλεις να τα γευθείς σε κάθε πιθανή (και απίθανη) μαγειρευτή εκδοχή τους, πρέπει να έρθεις στα Γρεβενά. Μπορεί να μοιάζει παράξενο να μιλά κανείς για μια ελληνική πόλη αναφέροντας πριν απ’ όλα τα άλλα το... φαγητό, όμως στα Γρεβενά το μανιτάρι δεν έχει να κάνει μόνο με την κουζίνα· είναι τρόπος ζωής. Τα βουνά της ευρύτερης περιοχής, η Πίνδος και ο Ορλιακας, ήταν ανέκαθεν γεμάτα μανιτάρια· σε καιρούς δύσκολους και σκοτεινούς (όπως στην περίοδο της Κατοχής) ο πολύτιμος αυτός μύκητας αποτέλεσε σωτήρια λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα.
ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Μια διαδρομή μέσα στην πόλη των Γρεβενών θα σε φέρει οπωσδήποτε στις δύο κεντρικές πλατείες (την πλατεία Αιμιλιανού με τα κανόνια και εκείνη του Ρολογιού), οι οποίες ενώνονται με έναν πεζόδρομο. Πέριξ των πλατειών θα βρεις τα περισσότερα καφέ, όπου συχνάζει και η νεολαία της πόλης. Αξίζει να επισκεφτείς τη Δημοτική Επιχείρηση για να δεις τη συλλογή περίτεχνων ξυλόγλυπτων του ντόπιου καλλιτέχνη Δημήτρη Αγοράστη, ενώ απέναντι ακριβώς θα δεις και ένα από τα εναπομείναντα παλιά αρχοντόσπιτα της πόλης. Είναι το σπίτι του μακεδονομάχου Ζήση Βέρου, συντρόφου του Παύλου Μελά· δεν λειτουργεί ως μουσείο, ωστόσο αν χτυπήσεις το κουδούνι οι απόγονοι του αγωνιστή θα σε ξεναγήσουν ευχαρίστως στο αρχοντικό.
ΟΙ ΓΙΓΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ
Χαυλιόδοντες ελεφαντοειδών (δηλαδή προγόνων των ελεφάντων) που έζησαν πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια και που ξεπερνούν σε μήκος τα πέντε μέτρα... Είναι οι μεγαλύτεροι που έχουν βρεθεί στον κόσμο, με σχετική αναγνώριση στο βιβλίο Γκίνες. Θα τους δεις όχι στο Jurassic Park, αλλά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Μηλιάς (περίπου 20 χλμ. από τα Γρεβενά). Και αυτά είναι μόνο μερικά από τα απίστευτα ευρήματα που φιλοξενεί το μουσείο: θα δεις ακόμα ευρήματα από προϊστορικές αρκούδες, ρινόκερους, ελαφοειδή, μαχαιρόδοντες, ιππάρια και άλλα ακόμη ζώα που αλώνιζαν την περιοχή όταν τα Γρεβενά καλύπτονταν ακόμη από σαβάνα.
info: ώρες επίσκεψης 09:30-14:40, τηλ. 24623 51500.
Η πλατεία του Ρολογιού, μία από τις δύο κεντρικές πλατείες των Γρεβενών.
Τα χωριά της βελανιδιάς
Με ύψος 1.433 μ. και με απίστευτα πλούσια βλάστηση, ο Ορλιακας είναι ένα βουνό μάλλον άγνωστο στους μη εξοικειωμένους με αυτή την πλευρά της Μακεδονίας. Στη χλωρίδα κυριαρχούν μαυρόπευκα, φλαμουριές, κέδρα, σφενδάμια, αγριοπούρναρα, κρανιές, οξιές, καρυδιές και κυρίως βελανιδιές, αμέτρητες βελανιδιές, τόσo πολλές που έδωσαν, μάλιστα, και το όνομά τους στην περιοχή: «κουπατσοχώρια» λέγονται τα χωριά του Ορλιακα, από το «κουπάτς», που στα τούρκικα θα πει «δρυς, βελανιδιά». Ξεκινώντας, λοιπόν, από τα Γρεβενά, η εξόρμηση προς τα κουπατσοχώρια σημαίνει κατεύθυνση προς τα δυτικά: στάση στο χωριό Μαυραναίοι για την απαραίτητη βενζίνη και έπειτα η πρώτη απόφαση επιλογής διαδρομής είναι είτε αριστερά στη διασταύρωση για Κοσμάτι, είτε ευθεία για Ζιάκα και Λάβδα.
Ο Ζιάκας είναι ένα χωριό με ονοματεπώνυμο... Θεόδωρος Ζιάκας είναι το πλήρες όνομά του, που υιοθετήθηκε για να τιμηθεί ο ομώνυμος τοπικός ήρωας, αγωνιστής και καπετάνιος στο αρματολίκι της Πίνδου (πολέμησε μάλιστα μέχρι και στην Επανάσταση του 1878!). Λίγο έξω από το χωριό θα δεις και ένα από τα πιο γνωστά πέτρινα γεφύρια των Γρεβενών, «του Ζιάκα» κι αυτό, γνωστό τόσο γιατί είναι από τα ευκολότερα προσβάσιμα της περιοχής, όσο και γιατί είναι και από τα πιο καλοδιατηρημένα. Αν πρώτη φορά έρχεσαι στα Γρεβενά και ρωτήσεις δέκα ανθρώπους «πες μου ένα ωραίο, γραφικό χωριό», οι εφτά στους δέκα θα σου απαντήσουν «να πας στο Σπήλαιο!». Σύμφωνοι, κάπως αυθαίρετο το ποσοστό κι όμως το Σπήλαιο (4 χλμ. από τον Ζιάκα, 25 χλμ. από Γρεβενά) είναι στ’ αλήθεια ένα πολύ όμορφο χωριό με ανέπαφο παραδοσιακό χρώμα. Το πιο ιδιαίτερο αξιοθέατό του είναι η Μονή της Σπηλιανής (ναός του 17ου αι.) που θα δεις στην είσοδο. Για να θαυμάσεις τις σπάνιες τοιχογραφίες, θα πρέπει να ζητήσεις να σου ανοίξει ο ιερέας. Θα σταματήσεις στη λιθόστρωτη πλατεία, θα δεις το παλιό σχολείο, θα ακολουθήσεις το ειδικά σχεδιασμένο μονοπάτι που ξεκινά από τον οικισμό και καταλήγει έπειτα από 2 χλμ. στον ποταμό Βενέτικο· όχι τόσο για να δεις το ίδιο το ποτάμι, όσο για την Πορτίτσα, ένα συγκλονιστικό γεφύρι, σήμα-κατατεθέν των Γρεβενών!
Με ύψος 1.433 μ. και με απίστευτα πλούσια βλάστηση, ο Ορλιακας είναι ένα βουνό μάλλον άγνωστο στους μη εξοικειωμένους με αυτή την πλευρά της Μακεδονίας. Στη χλωρίδα κυριαρχούν μαυρόπευκα, φλαμουριές, κέδρα, σφενδάμια, αγριοπούρναρα, κρανιές, οξιές, καρυδιές και κυρίως βελανιδιές, αμέτρητες βελανιδιές, τόσo πολλές που έδωσαν, μάλιστα, και το όνομά τους στην περιοχή: «κουπατσοχώρια» λέγονται τα χωριά του Ορλιακα, από το «κουπάτς», που στα τούρκικα θα πει «δρυς, βελανιδιά». Ξεκινώντας, λοιπόν, από τα Γρεβενά, η εξόρμηση προς τα κουπατσοχώρια σημαίνει κατεύθυνση προς τα δυτικά: στάση στο χωριό Μαυραναίοι για την απαραίτητη βενζίνη και έπειτα η πρώτη απόφαση επιλογής διαδρομής είναι είτε αριστερά στη διασταύρωση για Κοσμάτι, είτε ευθεία για Ζιάκα και Λάβδα.
Ο Ζιάκας είναι ένα χωριό με ονοματεπώνυμο... Θεόδωρος Ζιάκας είναι το πλήρες όνομά του, που υιοθετήθηκε για να τιμηθεί ο ομώνυμος τοπικός ήρωας, αγωνιστής και καπετάνιος στο αρματολίκι της Πίνδου (πολέμησε μάλιστα μέχρι και στην Επανάσταση του 1878!). Λίγο έξω από το χωριό θα δεις και ένα από τα πιο γνωστά πέτρινα γεφύρια των Γρεβενών, «του Ζιάκα» κι αυτό, γνωστό τόσο γιατί είναι από τα ευκολότερα προσβάσιμα της περιοχής, όσο και γιατί είναι και από τα πιο καλοδιατηρημένα. Αν πρώτη φορά έρχεσαι στα Γρεβενά και ρωτήσεις δέκα ανθρώπους «πες μου ένα ωραίο, γραφικό χωριό», οι εφτά στους δέκα θα σου απαντήσουν «να πας στο Σπήλαιο!». Σύμφωνοι, κάπως αυθαίρετο το ποσοστό κι όμως το Σπήλαιο (4 χλμ. από τον Ζιάκα, 25 χλμ. από Γρεβενά) είναι στ’ αλήθεια ένα πολύ όμορφο χωριό με ανέπαφο παραδοσιακό χρώμα. Το πιο ιδιαίτερο αξιοθέατό του είναι η Μονή της Σπηλιανής (ναός του 17ου αι.) που θα δεις στην είσοδο. Για να θαυμάσεις τις σπάνιες τοιχογραφίες, θα πρέπει να ζητήσεις να σου ανοίξει ο ιερέας. Θα σταματήσεις στη λιθόστρωτη πλατεία, θα δεις το παλιό σχολείο, θα ακολουθήσεις το ειδικά σχεδιασμένο μονοπάτι που ξεκινά από τον οικισμό και καταλήγει έπειτα από 2 χλμ. στον ποταμό Βενέτικο· όχι τόσο για να δεις το ίδιο το ποτάμι, όσο για την Πορτίτσα, ένα συγκλονιστικό γεφύρι, σήμα-κατατεθέν των Γρεβενών!
Στο Τρίκωμο θα δεις ένα από τα πιο ιστορικά γεφύρια των Γρεβενών, το γεφύρι του Αζίζ Αγά. Λέγεται πως δύο φορές κατέρρευσε λίγο πριν τα εγκαίνια και το μήνυμα του Αζίζ Αγά (χρηματοδότη του γεφυριού) στον πρωτομάστορα ήταν σαφές: «το γεφύρι ή το κεφάλι σου». Εβαλε, λοιπόν, τα δυνατά του ο μάστορας, πήρε όμως και τα μέτρα του και παρακολούθησε το (τρίτο) ξεκαλούπωμα από απόσταση ασφαλείας για παν ενδεχόμενο. Τελικά το γεφύρι ολοκληρώθηκε το 1727 και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να διαθέτει το μεγαλύτερο σε άνοιγμα τόξο από τα σωζόμενα γεφύρια της Μακεδονίας, με 15 μ. άνοιγμα και συνολικό μήκος 70 μ.
Η Αβδέλλα είναι ένα από τα πέντε βλαχοχώρια των Γρεβενών. Ομορφο και γραφικό, όμως η ουσία δεν είναι στη γραφικότητά του: στην Αβδέλλα γεννήθηκαν οι αδελφοί Γιάννης και Μίλτος Μανάκης (γνωστοί και ως Μανάκια), οι πρώτοι κινηματογραφιστές στα Βαλκάνια. Το έργο τους δεν είναι ευρύτερα γνωστό, υπήρξαν όμως οι πρώτοι που έπιασαν στα χέρια τους κάμερα στις αρχές του περασμένου αιώνα και κινηματογράφησαν σκηνές της καθημερινότητας, σε μια εποχή που οι λέξεις «ταινία» και «κινηματογράφος» ακούγονταν... Κινέζικα στους σύγχρονούς τους. Ο,τι έχει απομείνει από το ανυπολόγιστης αξίας έργο τους βρίσκεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη και την ΠΓΔΜ.
ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΖΕΣΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ
Πολύ κοντά στην Αβδέλλα είναι το χωριό Περιβόλι (περίπου 14 χλμ.), επίσης βλαχοχώρι και μία από τις εισόδους στον Εθνικό Δρυμό της Βάλια Κάλντα. «Ζεστή Κοιλάδα» σημαίνει το όνομά της στα βλάχικα και στο εσωτερικό της υπάρχει ένας απίστευτος πλούτος χλωρίδας και πανίδας, με πολλά ενδημικά και προστατευόμενα είδη. Η δυσπρόσιτη κοιλάδα περιβάλλεται από ψηλά, αλλά ομαλά, βουνά: στα βόρεια οι κορυφές του Αβγού (2.177 μ.) και της Πυροστιάς (1.967 μ.) που ενώνονται με το διάσελο Σταυρός, στα νότια και στα δυτικά οι ψηλές κορυφές του Μαυροβουνίου, Φλέγκα (2.159 μ.), Αφτιά (2.082 μ.) και Καπετάν Κληδή (2.036 μ.) και στα ανατολικά η κορυφή Κακοπλεύρι (2.160). Στα αλπικά της Βάλια Κάλντα υπάρχουν τρεις λίμνες, οι δίδυμες λίμνες της Φλέγκας και ο Λάκκος Αυγού. Τη Βάλια Κάλντα διασχίζει κάθετα το Αρκουδόρεμα, που τροφοδοτείται από τα μικρότερα ρέματα της Φλέγκας, της Σαλατούρας και του Ζεστού Ρέματος και το οποίο στα όρια της κοιλάδας, στη θέση Σμιξώματα... σμίγει με τον Αώο ποταμό. Τον χειμώνα η κοιλάδα είναι προφανώς απρόσιτη, τον υπόλοιπο χρόνο, ωστόσο, μη χάσεις την ευκαιρία για μια περιηγητική εκδρομή, πάντα με τη συνοδεία οδηγού και με σεβασμό στο παρθένο τοπίο. (Trekking Hellas, 24620 87999, www.trekking.gr).
ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΖΕΣΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ
Πολύ κοντά στην Αβδέλλα είναι το χωριό Περιβόλι (περίπου 14 χλμ.), επίσης βλαχοχώρι και μία από τις εισόδους στον Εθνικό Δρυμό της Βάλια Κάλντα. «Ζεστή Κοιλάδα» σημαίνει το όνομά της στα βλάχικα και στο εσωτερικό της υπάρχει ένας απίστευτος πλούτος χλωρίδας και πανίδας, με πολλά ενδημικά και προστατευόμενα είδη. Η δυσπρόσιτη κοιλάδα περιβάλλεται από ψηλά, αλλά ομαλά, βουνά: στα βόρεια οι κορυφές του Αβγού (2.177 μ.) και της Πυροστιάς (1.967 μ.) που ενώνονται με το διάσελο Σταυρός, στα νότια και στα δυτικά οι ψηλές κορυφές του Μαυροβουνίου, Φλέγκα (2.159 μ.), Αφτιά (2.082 μ.) και Καπετάν Κληδή (2.036 μ.) και στα ανατολικά η κορυφή Κακοπλεύρι (2.160). Στα αλπικά της Βάλια Κάλντα υπάρχουν τρεις λίμνες, οι δίδυμες λίμνες της Φλέγκας και ο Λάκκος Αυγού. Τη Βάλια Κάλντα διασχίζει κάθετα το Αρκουδόρεμα, που τροφοδοτείται από τα μικρότερα ρέματα της Φλέγκας, της Σαλατούρας και του Ζεστού Ρέματος και το οποίο στα όρια της κοιλάδας, στη θέση Σμιξώματα... σμίγει με τον Αώο ποταμό. Τον χειμώνα η κοιλάδα είναι προφανώς απρόσιτη, τον υπόλοιπο χρόνο, ωστόσο, μη χάσεις την ευκαιρία για μια περιηγητική εκδρομή, πάντα με τη συνοδεία οδηγού και με σεβασμό στο παρθένο τοπίο. (Trekking Hellas, 24620 87999, www.trekking.gr).
Στη Βασιλίτσα και στα Βλαχοχώρια
Τα Γρεβενά είναι κατεξοχήν ορεινός νομός κι αυτό σημαίνει πως οι περισσότερες διαδρομές που θα (πρέπει να) κάνεις απαιτούν πολλά χιλιόμετρα, με συνεχείς στροφές. Κι αυτό σημαίνει και κάτι άλλο: αρκετό κρύο! «Εδώ πάνω στην Πίνδο, κάνει έξι μήνες χειμώνα κι έξι μήνες βαρυχειμωνιά», λένε στα ορεινότερα χωριά των Γρεβενών και μάλλον κάτι ξέρουν παραπάνω. Αυτές οι συνθήκες ανάγκαζαν πάντοτε τους κατοίκους πολλών ορεινών χωριών να μένουν στα σπίτια τους μονάχα τους καλοκαιρινούς μήνες και τον υπόλοιπο χρόνο να κατεβαίνουν προς πιο πεδινά (και φιλόξενα) μέρη με τις οικογένειες και τα κοπάδια τους, κυρίως προς τον θεσσαλικό κάμπο. Χωριά όπως η Σαμαρίνα και η Σμίξη, ονομαστά βλαχοχώρια, μένουν ακόμη και σήμερα σχεδόν άδεια τη χειμερινή περίοδο, με μόνο κάποια εστιατόρια και ξενώνες να παραμένουν ανοιχτά για να υποδέχονται τον επισκέπτη. Για μια γερή δόση γρεβενιώτικης φύσης, λοιπόν, μια από τις καλύτερες διαδρομές που μπορείς να ακολουθήσεις είναι εκείνη που οδηγεί προς το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας και στη συνέχεια στη Σαμαρίνα (ή αντίστροφα, ανάλογα με το ποιον δρόμο θα επιλέξεις). Δεδομένου ότι μετά το χωριό Μαυραναίοι δεν υπάρχει άλλο βενζινάδικο, ακολουθείς τον ασφαλτόδρομο προς Σμίξη και Βασιλίτσα.
Από τα ωραιότερα βλαχοχώρια της περιοχής, η Σμίξη (38 χλμ. από τα Γρεβενά) δεν έχει κίνηση τον χειμώνα, με τους κατοίκους της να εξακολουθούν να ξεχειμωνιάζουν στη Θεσσαλία. Είναι, όμως, ένα απαραίτητο πέρασμα προς τη Βασιλίτσα και σίγουρα όλο και κάποιο καφέ θα βρεις ανοιχτό για ένα ζεστό ρόφημα. Από το χωριό, το χιονοδρομικό της Βασιλίτσας δεν απέχει παρά περίπου 8 χλμ. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1975 και διαθέτει συνολικά δεκαέξι πίστες μήκους 22 χλμ., καθώς και σχολές σκι, σαλέ, αλλά και καταστήματα ενοικίασης εξοπλισμού. Λόγω έλλειψης χιονιού και σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, τις ημέρες των Χριστουγέννων το χιονοδρομικό θα είναι ανοιχτό μονάχα για βόλτα στους δύο εναέριους αναβατήρες «Φίλιππος» και «Μέγας Αλέξανδρος» (ώρες λειτουργίας 10:00-15:00, εισιτήριο 3 ευρώ, www.vasilitsa.com).
Τα Γρεβενά είναι κατεξοχήν ορεινός νομός κι αυτό σημαίνει πως οι περισσότερες διαδρομές που θα (πρέπει να) κάνεις απαιτούν πολλά χιλιόμετρα, με συνεχείς στροφές. Κι αυτό σημαίνει και κάτι άλλο: αρκετό κρύο! «Εδώ πάνω στην Πίνδο, κάνει έξι μήνες χειμώνα κι έξι μήνες βαρυχειμωνιά», λένε στα ορεινότερα χωριά των Γρεβενών και μάλλον κάτι ξέρουν παραπάνω. Αυτές οι συνθήκες ανάγκαζαν πάντοτε τους κατοίκους πολλών ορεινών χωριών να μένουν στα σπίτια τους μονάχα τους καλοκαιρινούς μήνες και τον υπόλοιπο χρόνο να κατεβαίνουν προς πιο πεδινά (και φιλόξενα) μέρη με τις οικογένειες και τα κοπάδια τους, κυρίως προς τον θεσσαλικό κάμπο. Χωριά όπως η Σαμαρίνα και η Σμίξη, ονομαστά βλαχοχώρια, μένουν ακόμη και σήμερα σχεδόν άδεια τη χειμερινή περίοδο, με μόνο κάποια εστιατόρια και ξενώνες να παραμένουν ανοιχτά για να υποδέχονται τον επισκέπτη. Για μια γερή δόση γρεβενιώτικης φύσης, λοιπόν, μια από τις καλύτερες διαδρομές που μπορείς να ακολουθήσεις είναι εκείνη που οδηγεί προς το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας και στη συνέχεια στη Σαμαρίνα (ή αντίστροφα, ανάλογα με το ποιον δρόμο θα επιλέξεις). Δεδομένου ότι μετά το χωριό Μαυραναίοι δεν υπάρχει άλλο βενζινάδικο, ακολουθείς τον ασφαλτόδρομο προς Σμίξη και Βασιλίτσα.
Από τα ωραιότερα βλαχοχώρια της περιοχής, η Σμίξη (38 χλμ. από τα Γρεβενά) δεν έχει κίνηση τον χειμώνα, με τους κατοίκους της να εξακολουθούν να ξεχειμωνιάζουν στη Θεσσαλία. Είναι, όμως, ένα απαραίτητο πέρασμα προς τη Βασιλίτσα και σίγουρα όλο και κάποιο καφέ θα βρεις ανοιχτό για ένα ζεστό ρόφημα. Από το χωριό, το χιονοδρομικό της Βασιλίτσας δεν απέχει παρά περίπου 8 χλμ. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1975 και διαθέτει συνολικά δεκαέξι πίστες μήκους 22 χλμ., καθώς και σχολές σκι, σαλέ, αλλά και καταστήματα ενοικίασης εξοπλισμού. Λόγω έλλειψης χιονιού και σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, τις ημέρες των Χριστουγέννων το χιονοδρομικό θα είναι ανοιχτό μονάχα για βόλτα στους δύο εναέριους αναβατήρες «Φίλιππος» και «Μέγας Αλέξανδρος» (ώρες λειτουργίας 10:00-15:00, εισιτήριο 3 ευρώ, www.vasilitsa.com).
ΕΝΑ ΧΩΡΙΟ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ
Το πιο φημισμένο βλαχοχώρι των Γρεβενών, πιθανόν και της ευρύτερης περιοχής, είναι μάλλον η Σαμαρίνα (περίπου 53 χλμ. από τα Γρεβενά και 24 χλμ. από τη Σμίξη). Λίγο το γνωστό δημοτικό άσμα, λίγο το υψόμετρο στα 1.450 μ. που το καθιστά (κατά πολλούς) ως το ορεινότερο χωριό της χώρας, λίγο η εκκλησία με το πελώριο... πεύκο να βγαίνει μέσα από το ιερό, η Σαμαρίνα έχει γίνει γνωστή σε όλους. Το φαινόμενο της χειμερινής μετοίκησης είναι κι εδώ έντονο, το κρύο επίσης, όμως η ζεστή φωτιά και η καλή παρέα στα ανοιχτά μαγαζιά της Σαμαρίνας δεν λείπουν ποτέ. Στη βόλτα στο χωριό θα δεις την εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς (1812), έναν ναό με δύο εξαιρετικά περίεργα στοιχεία: το ένα το είπαμε ήδη, το θεόρατο πεύκο που έχει ριζώσει μέσα στο ιερό. Το άλλο είναι το ίδιο το μέγεθος του ναού, με το δυσανάλογα μεγάλο μήκος· σαν να ήθελαν οι χτίστες του να συναγωνιστούν κάποιον φημισμένο καθεδρικό μα προτίμησαν να το κάνουν όχι σε ύψος, αλλά σε μήκος! Ζήτησε, επίσης, να σου δείξουν και τις δύο παλιές νεροτριβές (ντριστέλες) του χωριού. Η μία λειτουργεί ως υπαίθριο μουσειακό έκθεμα, η δεύτερη, στη συνοικία Παπακύργια, δουλεύει κανονικότατα· τα βαριά χειμωνιάτικα (κουβέρτες, χαλιά κ.λπ.), άλλωστε, πάντα χρειάζονται ένα καλό πλύσιμο.
Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ
Στον Αγιο Κοσμά, αν και επίσης μαστοροχώρι, δεν θα δεις πολλά λιθόκτιστα σπίτια. Θα δεις, όμως, κάτι ξεχωριστό και θα ακούσεις και μια ωραία ιστορία: Τσιράκι λεγόταν κάποτε το χωριό, όταν πέρασε από εδώ ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα 1777. Διανυκτέ-ρευσε στο σπίτι του σιδερά κι εκείνος του έφτιαξε έναν σταυρό σιδερένιο. Αυτόν κρατούσε την επόμενη μέρα στο κήρυγμά του ο Κοσμάς. Τον κάρφωσε, μάλιστα, σε ένα κλωνάρι βελανιδιάς, προφητεύοντας πως δύο δεινά θα βρουν τον τόπο όταν πέσει πρώτα το κλωνάρι κι έπειτα το ίδιο το δέντρο. Λένε πως η προφητεία επαληθεύτηκε με την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι έπειτα του Εμφυλίου. Ο σιδερένιος σταυρός υπάρχει ακόμα, εκτίθεται την ημέρα γιορτής του αγίου (24 Αυγούστου), αλλά μπορείς να ζητήσεις να τον δεις οποιαδήποτε στιγμή κι αν επισκεφτείς το χωριό.
Το πιο φημισμένο βλαχοχώρι των Γρεβενών, πιθανόν και της ευρύτερης περιοχής, είναι μάλλον η Σαμαρίνα (περίπου 53 χλμ. από τα Γρεβενά και 24 χλμ. από τη Σμίξη). Λίγο το γνωστό δημοτικό άσμα, λίγο το υψόμετρο στα 1.450 μ. που το καθιστά (κατά πολλούς) ως το ορεινότερο χωριό της χώρας, λίγο η εκκλησία με το πελώριο... πεύκο να βγαίνει μέσα από το ιερό, η Σαμαρίνα έχει γίνει γνωστή σε όλους. Το φαινόμενο της χειμερινής μετοίκησης είναι κι εδώ έντονο, το κρύο επίσης, όμως η ζεστή φωτιά και η καλή παρέα στα ανοιχτά μαγαζιά της Σαμαρίνας δεν λείπουν ποτέ. Στη βόλτα στο χωριό θα δεις την εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς (1812), έναν ναό με δύο εξαιρετικά περίεργα στοιχεία: το ένα το είπαμε ήδη, το θεόρατο πεύκο που έχει ριζώσει μέσα στο ιερό. Το άλλο είναι το ίδιο το μέγεθος του ναού, με το δυσανάλογα μεγάλο μήκος· σαν να ήθελαν οι χτίστες του να συναγωνιστούν κάποιον φημισμένο καθεδρικό μα προτίμησαν να το κάνουν όχι σε ύψος, αλλά σε μήκος! Ζήτησε, επίσης, να σου δείξουν και τις δύο παλιές νεροτριβές (ντριστέλες) του χωριού. Η μία λειτουργεί ως υπαίθριο μουσειακό έκθεμα, η δεύτερη, στη συνοικία Παπακύργια, δουλεύει κανονικότατα· τα βαριά χειμωνιάτικα (κουβέρτες, χαλιά κ.λπ.), άλλωστε, πάντα χρειάζονται ένα καλό πλύσιμο.
Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ
Στον Αγιο Κοσμά, αν και επίσης μαστοροχώρι, δεν θα δεις πολλά λιθόκτιστα σπίτια. Θα δεις, όμως, κάτι ξεχωριστό και θα ακούσεις και μια ωραία ιστορία: Τσιράκι λεγόταν κάποτε το χωριό, όταν πέρασε από εδώ ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα 1777. Διανυκτέ-ρευσε στο σπίτι του σιδερά κι εκείνος του έφτιαξε έναν σταυρό σιδερένιο. Αυτόν κρατούσε την επόμενη μέρα στο κήρυγμά του ο Κοσμάς. Τον κάρφωσε, μάλιστα, σε ένα κλωνάρι βελανιδιάς, προφητεύοντας πως δύο δεινά θα βρουν τον τόπο όταν πέσει πρώτα το κλωνάρι κι έπειτα το ίδιο το δέντρο. Λένε πως η προφητεία επαληθεύτηκε με την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι έπειτα του Εμφυλίου. Ο σιδερένιος σταυρός υπάρχει ακόμα, εκτίθεται την ημέρα γιορτής του αγίου (24 Αυγούστου), αλλά μπορείς να ζητήσεις να τον δεις οποιαδήποτε στιγμή κι αν επισκεφτείς το χωριό.
Στα χνάρια των μαστόρων
Αν είδες τα γρεβενιώτικα γεφύρια και εντυπωσιάστηκες από την τέχνη των ντόπιων μαστόρων, σειρά έχει τώρα να δεις και πώς έφτιαχναν τα σπίτια τους. Από τα χωριά των Βλάχων, λοιπόν, στα χωριά των μαστόρων κι από τη Σαμαρίνα στην Καλλονή, το Κυπαρίσσι και τον Αγιο Κοσμά. Οι ντόπιοι μάστορες της πέτρας μπορεί να μην έφταναν σε φήμη τους Ηπειρώτες συναδέλφους τους, δεν υπολείπονταν όμως σε τέχνη. Συχνά, μάλιστα, έλειπαν μήνες ολόκληρους από τα σπίτια τους δουλεύοντας σε όλη την Ελλάδα, χωρίς βέβαια να αφήνουν αφρόντιστες και τις δικές τους κατοικίες. Παίρνοντας, λοιπόν, τον δρόμο της επιστροφής από τη Σαμαρίνα, θα περάσεις από το χωριό Φιλιππαίοι, όπου αν ο καιρός (και ο χρόνος) το επιτρέπει, θα ανέβεις μέχρι τα 1.278 μ. και το ύψωμα Αννίτσα για να δεις το μνημείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που θυμίζει πως σ’ αυτό το ύψωμα μια χούφτα Ελληνες έβαλαν τέλος στα... όνειρα των Ιταλών αλπινιστών για προέλαση. Και έπειτα θα συνεχίσεις προς Βορρά για να βρεις το πρώτο από τα πιο φημισμένα μαστοροχώρια των Γρεβενών, το Δοτσικό.
Πολλά χωριά έχουν γεφύρια κοντά τους, κανένα όμως δεν το έχει μέσα στο ίδιο το χωριό. Μονάχα το πέτρινο γεφύρι του Δοτσικού έχει αυτή την ιδιαιτερότητα, να βρίσκεται μέσα σε κατοικημένο οικισμό, προσθέτοντας ακόμα μια γραφική νότα στην ωραία τοπική ατμόσφαιρα –αυτήν που συγκίνησε και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο και επέλεξε το χωριό για να γυρίσει σκηνές από ταινίες του. Περίπου 9 χλμ. ακόμα και φτάνεις στην Καλλονή (πρώην Λούντζι). Δεν είναι χρονικά σαφές το πότε άλλαξε το όνομα του χωριού, πάντως του ταιριάζει γάντι. Ούτε δέκα δεν είναι οι μόνιμοι κάτοικοι, αν και τα Σαββατοκύριακα κάποιοι που διατηρούν σπίτια εδώ επιστρέφουν για λίγο, δίνοντας χρώμα και ζωή στο μέρος. Επόμενο χωριό μετά την Καλλονή είναι το Κυπαρίσσι. Θα δεις οπωσδήποτε την υπέροχη, λιθοσκεπή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, αλλά θα μπεις και μέσα για να δεις το σκαλιστό στη μονοκόμματη πέτρα εικονοστάσι με τη μορφή λιονταριού. Το έφτιαξε ένας μάστορας από το γειτονικό χωριό του Αγίου Κοσμά, ο Γιώργος Βράγκας, που μεγαλούργησε στις αρχές του περασμένου αιώνα σκαλίζοντας τέμπλα και εικονοστάσια.
Αν είδες τα γρεβενιώτικα γεφύρια και εντυπωσιάστηκες από την τέχνη των ντόπιων μαστόρων, σειρά έχει τώρα να δεις και πώς έφτιαχναν τα σπίτια τους. Από τα χωριά των Βλάχων, λοιπόν, στα χωριά των μαστόρων κι από τη Σαμαρίνα στην Καλλονή, το Κυπαρίσσι και τον Αγιο Κοσμά. Οι ντόπιοι μάστορες της πέτρας μπορεί να μην έφταναν σε φήμη τους Ηπειρώτες συναδέλφους τους, δεν υπολείπονταν όμως σε τέχνη. Συχνά, μάλιστα, έλειπαν μήνες ολόκληρους από τα σπίτια τους δουλεύοντας σε όλη την Ελλάδα, χωρίς βέβαια να αφήνουν αφρόντιστες και τις δικές τους κατοικίες. Παίρνοντας, λοιπόν, τον δρόμο της επιστροφής από τη Σαμαρίνα, θα περάσεις από το χωριό Φιλιππαίοι, όπου αν ο καιρός (και ο χρόνος) το επιτρέπει, θα ανέβεις μέχρι τα 1.278 μ. και το ύψωμα Αννίτσα για να δεις το μνημείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που θυμίζει πως σ’ αυτό το ύψωμα μια χούφτα Ελληνες έβαλαν τέλος στα... όνειρα των Ιταλών αλπινιστών για προέλαση. Και έπειτα θα συνεχίσεις προς Βορρά για να βρεις το πρώτο από τα πιο φημισμένα μαστοροχώρια των Γρεβενών, το Δοτσικό.
Πολλά χωριά έχουν γεφύρια κοντά τους, κανένα όμως δεν το έχει μέσα στο ίδιο το χωριό. Μονάχα το πέτρινο γεφύρι του Δοτσικού έχει αυτή την ιδιαιτερότητα, να βρίσκεται μέσα σε κατοικημένο οικισμό, προσθέτοντας ακόμα μια γραφική νότα στην ωραία τοπική ατμόσφαιρα –αυτήν που συγκίνησε και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο και επέλεξε το χωριό για να γυρίσει σκηνές από ταινίες του. Περίπου 9 χλμ. ακόμα και φτάνεις στην Καλλονή (πρώην Λούντζι). Δεν είναι χρονικά σαφές το πότε άλλαξε το όνομα του χωριού, πάντως του ταιριάζει γάντι. Ούτε δέκα δεν είναι οι μόνιμοι κάτοικοι, αν και τα Σαββατοκύριακα κάποιοι που διατηρούν σπίτια εδώ επιστρέφουν για λίγο, δίνοντας χρώμα και ζωή στο μέρος. Επόμενο χωριό μετά την Καλλονή είναι το Κυπαρίσσι. Θα δεις οπωσδήποτε την υπέροχη, λιθοσκεπή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, αλλά θα μπεις και μέσα για να δεις το σκαλιστό στη μονοκόμματη πέτρα εικονοστάσι με τη μορφή λιονταριού. Το έφτιαξε ένας μάστορας από το γειτονικό χωριό του Αγίου Κοσμά, ο Γιώργος Βράγκας, που μεγαλούργησε στις αρχές του περασμένου αιώνα σκαλίζοντας τέμπλα και εικονοστάσια.
Ιστορικά μοναστήρια
Το πρώτο είναι το ιστορικό μοναστήρι της Ζάβορδας ή του Νικάνορα, από τον όσιο που το ίδρυσε το 1534. Βρίσκεται στην κορυφή απότομου λόφου (23 χλμ. από τη Δεσκάτη) και εντυπωσιάζει με τη φρουριακή του αρχιτεκτονική, τον τεράστιο πλούτο των κειμηλίων του, τις εντυπωσιακά καθαρές αγιογραφίες του, αλλά και για το γεγονός πως μόλις λίγες δεκάδες μέτρα χαμηλότερα ρέει ο Αλιάκμονας. Τα νερά του ποταμού ανέβηκαν πολύ μετά τις εργασίες για την κατασκευή του παρακείμενου φράγματος του Ιλαρίωνα, στα όρια των Γρεβενών με την Κοζάνη. Το επόμενο μοναστήρι είναι η Μονή Τουρνικίου (12ος αι.), που χάρη στις εργασίες του φράγματος κρίθηκε απαραίτητο να μετακινηθεί 127 μ. ψηλότερα, ώστε να μην ποντιστεί. Βρίσκεται στα μισά περίπου του δρόμου ανάμεσα στο χωριό Παναγιά και τη Μονή Ζάβορδας και σήμερα παραμένει κλειστό –μπορείς ωστόσο να δεις τις αγιογραφίες που στολίζουν το εξωτερικό του. Τέλος, μην παραλείψεις να επισκεφτείς και τη Μονή της Ευαγγελίστριας (11ος αι.) ή Μονή Βουνάσας. Θα ακολουθήσεις τον χωματόδρομο από το χωριό Παλιουριά και θα ανέβεις μέχρι τα 1.415 μ., πρώτον για να χαζέψεις την απίστευτη θέα στον κάμπο της Δεσκάτης και δεύτερον για να μπεις στο εγκαταλειμμένο μοναστήρι. Σώζονται σε άψογη κατάσταση τα κελιά των μοναχών, που λειτουργούσαν μέχρι το 1935. Πολύ κοντά στη Μονή Βουνάσας βρίσκεται το Ορειβατικό Καταφύγιο Δεσκάτης, στην κορυφή Πριόνος (1.616 μ.), που είναι ανοιχτό τα Σαββατοκύριακα (τηλ. 24620 31597 και 24620 32780).
Το πρώτο είναι το ιστορικό μοναστήρι της Ζάβορδας ή του Νικάνορα, από τον όσιο που το ίδρυσε το 1534. Βρίσκεται στην κορυφή απότομου λόφου (23 χλμ. από τη Δεσκάτη) και εντυπωσιάζει με τη φρουριακή του αρχιτεκτονική, τον τεράστιο πλούτο των κειμηλίων του, τις εντυπωσιακά καθαρές αγιογραφίες του, αλλά και για το γεγονός πως μόλις λίγες δεκάδες μέτρα χαμηλότερα ρέει ο Αλιάκμονας. Τα νερά του ποταμού ανέβηκαν πολύ μετά τις εργασίες για την κατασκευή του παρακείμενου φράγματος του Ιλαρίωνα, στα όρια των Γρεβενών με την Κοζάνη. Το επόμενο μοναστήρι είναι η Μονή Τουρνικίου (12ος αι.), που χάρη στις εργασίες του φράγματος κρίθηκε απαραίτητο να μετακινηθεί 127 μ. ψηλότερα, ώστε να μην ποντιστεί. Βρίσκεται στα μισά περίπου του δρόμου ανάμεσα στο χωριό Παναγιά και τη Μονή Ζάβορδας και σήμερα παραμένει κλειστό –μπορείς ωστόσο να δεις τις αγιογραφίες που στολίζουν το εξωτερικό του. Τέλος, μην παραλείψεις να επισκεφτείς και τη Μονή της Ευαγγελίστριας (11ος αι.) ή Μονή Βουνάσας. Θα ακολουθήσεις τον χωματόδρομο από το χωριό Παλιουριά και θα ανέβεις μέχρι τα 1.415 μ., πρώτον για να χαζέψεις την απίστευτη θέα στον κάμπο της Δεσκάτης και δεύτερον για να μπεις στο εγκαταλειμμένο μοναστήρι. Σώζονται σε άψογη κατάσταση τα κελιά των μοναχών, που λειτουργούσαν μέχρι το 1935. Πολύ κοντά στη Μονή Βουνάσας βρίσκεται το Ορειβατικό Καταφύγιο Δεσκάτης, στην κορυφή Πριόνος (1.616 μ.), που είναι ανοιχτό τα Σαββατοκύριακα (τηλ. 24620 31597 και 24620 32780).
ΔΙΑΜΟΝΗ
ΑΛΑΤΟΠΕΤΡΑ
«ΑΜΑΔΡΥΑΔΕΣ BOUTIQUE HOTEL» (24620 25034, http://www.amadriadeshotel.com/)
ΓΡΕΒΕΝΑ
«HOTEL ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ» (24620 85600, http://www.hotelachillion.gr/)
ΚΡΑΝΙΑ
«LA MOARA» (24620 86401, http://www.lamoara.com/)
ΠΕΡΙΒΟΛΙ
«ΞΕΝΩΝΑΣ ΑΡΚΟΥΔΟΡΕΜΑ» (24620 81467, http://www.xenonas-arkoudorema.gr/)
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
«LA NOI» (24620 95660, http://www.lanoi.gr/)
ΣΜΙΞΗ
«VASILITSA SPA RESORT» (24620 83555, http://www.e-vasilitsa.gr/)
ΦΑΓΗΤΟ
ΓΡΕΒΕΝΑ
«ΑΥΛΑΙΣ» (24620 25402, http://www.aulais.gr/)
ΔΕΣΚΑΤΗ
«ΜΕΖΕΔΟΠΩΛΕΙΟ 1933» (24620 31982)
ΖΙΑΚΑΣ
«VENETICO» (24620 85712, http://www.venetico.gr/)
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
«ΓΕΡΟ-ΣΜΟΛΙΚΑΣ» (24620 95278)
ΑΛΑΤΟΠΕΤΡΑ
«ΑΜΑΔΡΥΑΔΕΣ BOUTIQUE HOTEL» (24620 25034, http://www.amadriadeshotel.com/)
ΓΡΕΒΕΝΑ
«HOTEL ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ» (24620 85600, http://www.hotelachillion.gr/)
ΚΡΑΝΙΑ
«LA MOARA» (24620 86401, http://www.lamoara.com/)
ΠΕΡΙΒΟΛΙ
«ΞΕΝΩΝΑΣ ΑΡΚΟΥΔΟΡΕΜΑ» (24620 81467, http://www.xenonas-arkoudorema.gr/)
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
«LA NOI» (24620 95660, http://www.lanoi.gr/)
ΣΜΙΞΗ
«VASILITSA SPA RESORT» (24620 83555, http://www.e-vasilitsa.gr/)
ΦΑΓΗΤΟ
ΓΡΕΒΕΝΑ
«ΑΥΛΑΙΣ» (24620 25402, http://www.aulais.gr/)
ΔΕΣΚΑΤΗ
«ΜΕΖΕΔΟΠΩΛΕΙΟ 1933» (24620 31982)
ΖΙΑΚΑΣ
«VENETICO» (24620 85712, http://www.venetico.gr/)
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
«ΓΕΡΟ-ΣΜΟΛΙΚΑΣ» (24620 95278)