Οι σκιές του δειλινού δίνουν δραματικούς τόνους στο λιθανάγλυφο με τους λέοντες πάνω από τη θεόρατη, κεντρική, πύλη των Μυκηνών, καθώς τα φώτα αρχίζουν να τρεμοπαίζουν στην πεδιάδα της Αργολίδας. Ρίζες, χωμένες βαθιά στο έπος και στο δράμα, που χρωμάτιζαν την ιδεολογία των αρχαίων. Ο Δαναός και οι πενήντα θυγατέρες του που εποίκισαν την περιοχή, ο Περσέας, ο ιδρυτής των Μυκηνών, και οι περιπέτειές του, η τραγική μοίρα της οικογένειας των Ατρειδών, πλανώνται πάνω από την πεδιάδα, τα ερείπια των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Ασίνης, της Μιδέας. Η επιστροφή σε αυτά τα μέρη, μετά την πρώτη σχολική εκδρομή, είναι μια αναβάπτιση στα ιερά, στα όσια και στα δαιμόνια της φυλής.
Τα ερείπια των Μυκηνών - και προπαντός οι πύλες της πόλης, οικοδομημένες με γιγαντιαία κομμάτια βράχων, στηριγμένων στο ίδιο το βουνό, με το οποίο αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο, αποτελούν αναμφισβήτητα μια εικόνα επιβλητικής αρχιτεκτονικής. Δύο κολοσσιαία λιοντάρια χωρίς κεφάλια, σκαλισμένα από τις δύο πλευρές της κεντρικής πύλης, είναι το μόνο της στόλισμα. Στέκονται ορθά, το ένα εναντίον του άλλου, όπως τα λιοντάρια που υποστηρίζουν τα οικόσημα των παλαιών ιπποτών μας. Δεν υπάρχει πουθενά, μήτε και στην Αίγυπτο, μια τόσο επιβλητική αρχιτεκτονική, κι η έρημος, που μέσ' απ' αυτήν υψώνεται η πύλη, προσθέτει στο μεγαλείο της. Ανήκει στο είδος των έργων που ο Στράβων κι ο Παυσανίας αποδίδουν στους Κύκλωπες και που ίχνη τους βρίσκονται στην Ιταλία. Πιο κάτω από την πύλη υπάρχει μια βρύση που θα μπορούσε κανείς να εκλάβει για τη βρύση που ανακάλυψε ο Περσέας κάτω από έναν μύκητα - και γι' αυτό τάχα ονομάστηκαν έτσι οι Μυκήνες. «Μύκης» στους αρχαίους σήμαινε «μανιτάρι» ή «λαβή ξίφους». Κι αυτός ο μύθος για τις Μυκήνες είναι του Παυσανία. Ο Παυσανίας μέτρησε στις Μυκήνες πέντε τάφους: του Ατρέα, του Αγαμέμνονα, του Ευρυμέδοντα, του Τηλέδαμου και του Πέλοπα και της Ηλέκτρας, λέγοντας πως ο Αίγισθος κι η Κλυταιμνήστρα θάφτηκαν έξω από τα τείχη.
Η ιστορία της φυλής πάνω από τους λόφους
Ολα ξεκίνησαν από μια φιλονικία και κατέληξαν σε μια τραγωδία. Οι Μυκηναίοι ήσαν Ελληνες - ο πολιτισμός τους ήταν ο πρώτος της χερσαίας Ελλάδας - και έπραξαν ως Ελληνες. Η μήνις μεταξύ δύο μεγάλων ανδρών, του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα, η υπεροψία, ως την ασέβεια στους θεούς, του μεγάλου βασιλιά, ο ηρωισμός και το τραγικό τέλος, όλα μαζί μοιάζουν να φτεροκοπούν πάνω από τον λόφο που τα κυκλώπεια τείχη μοιάζουν σαν φυσική του απόληξη. Το αρχαιότερο ευρωπαϊκό ποίημα, η «Ιλιάδα», του μυθικού ποιητή Ομήρου, μιλάει για τους ήρωες που έμεναν εδώ. Ηρωες γενναίοι, μεγαλοδύναμοι, σώφρονες, τετραπέρατοι, υπερόπτες, όλοι είχαν μπει στα βαθουλά καράβια για την Τροία και ένωσαν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό σκοπό. Και όταν μετά από δέκα χρόνια τον πέτυχαν, άρχισε του καθενός η ξεχωριστή περιπέτεια. Η κακή μοίρα του βασιλιά των βασιλέων, του Αγαμέμνονα, πέφτει βαριά πάνω στην ψυχή του επισκέπτη καθώς περνά κάτω από τους θεόρατους λίθους της Πύλης των Λεόντων. Το καλντερίμι με τις λείες πέτρες ανηφορίζει προς τους ταφικούς κύκλους στην πλαγιά του λόφου ως την κορυφή, στην είσοδο του ανακτόρου με τα βασιλικά διαμερίσματα και το λουτρό, όπου η γυναίκα του βασιλιά, η Κλυταιμνήστρα, και ο εραστής της Αίγισθος τον σκότωσαν την πρώτη μέρα που γύρισε στις Μυκήνες, μαζί με την Τρωαδίτισσα πριγκίπισσα Κασσάνδρα και τους δίδυμους γιους τους Τηλέδαμο και Πέλοπα. Μια τρομερή σφαγή είχε ήδη αρχίσει και μια τραγωδία συνέχισε να εξελίσσεται με νέα επεισόδια. Η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος ετάφησαν έξω από τα τείχη της ακρόπολης και είναι οι τάφοι που ανακάλυψε το 1806 ο Σατωβριάνδος στην περιήγησή του στον Μοριά.
Η ιστορία της φυλής πάνω από τους λόφους
Ολα ξεκίνησαν από μια φιλονικία και κατέληξαν σε μια τραγωδία. Οι Μυκηναίοι ήσαν Ελληνες - ο πολιτισμός τους ήταν ο πρώτος της χερσαίας Ελλάδας - και έπραξαν ως Ελληνες. Η μήνις μεταξύ δύο μεγάλων ανδρών, του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα, η υπεροψία, ως την ασέβεια στους θεούς, του μεγάλου βασιλιά, ο ηρωισμός και το τραγικό τέλος, όλα μαζί μοιάζουν να φτεροκοπούν πάνω από τον λόφο που τα κυκλώπεια τείχη μοιάζουν σαν φυσική του απόληξη. Το αρχαιότερο ευρωπαϊκό ποίημα, η «Ιλιάδα», του μυθικού ποιητή Ομήρου, μιλάει για τους ήρωες που έμεναν εδώ. Ηρωες γενναίοι, μεγαλοδύναμοι, σώφρονες, τετραπέρατοι, υπερόπτες, όλοι είχαν μπει στα βαθουλά καράβια για την Τροία και ένωσαν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό σκοπό. Και όταν μετά από δέκα χρόνια τον πέτυχαν, άρχισε του καθενός η ξεχωριστή περιπέτεια. Η κακή μοίρα του βασιλιά των βασιλέων, του Αγαμέμνονα, πέφτει βαριά πάνω στην ψυχή του επισκέπτη καθώς περνά κάτω από τους θεόρατους λίθους της Πύλης των Λεόντων. Το καλντερίμι με τις λείες πέτρες ανηφορίζει προς τους ταφικούς κύκλους στην πλαγιά του λόφου ως την κορυφή, στην είσοδο του ανακτόρου με τα βασιλικά διαμερίσματα και το λουτρό, όπου η γυναίκα του βασιλιά, η Κλυταιμνήστρα, και ο εραστής της Αίγισθος τον σκότωσαν την πρώτη μέρα που γύρισε στις Μυκήνες, μαζί με την Τρωαδίτισσα πριγκίπισσα Κασσάνδρα και τους δίδυμους γιους τους Τηλέδαμο και Πέλοπα. Μια τρομερή σφαγή είχε ήδη αρχίσει και μια τραγωδία συνέχισε να εξελίσσεται με νέα επεισόδια. Η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος ετάφησαν έξω από τα τείχη της ακρόπολης και είναι οι τάφοι που ανακάλυψε το 1806 ο Σατωβριάνδος στην περιήγησή του στον Μοριά.
«Εύρον εν τοις τύμβοις άπειρον θησαυρόν»...
Μετά μεγάλης χαράς αναγγέλλω εις την Υμετέραν Μεγαλειότητα ότι ανεύρον τα μνημεία άτινα η παράδοσις διαλαληθείσα υπό του Παυσανίου υποδεικνύει ως τάφους του Αγαμέμνονος, της Κασσάνδρας, του Ευρυμέδοντος και των εταίρων αυτών, πάντων φονευθέντων εν ώρα γεύματος υπό της Κλυταιμνήστρας και του εραστού της Αιγίσθου. Εισίν οι τάφοι ούτοι περικυκλωμένοι υπό διπλού παραλλήλου κύκλου πλακών, όστις αναμφιβόλως εποιήθη εις τιμήν των ρηθέντων μεγάλων προσώπων. Εύρον εν τοις τύμβοις άπειρον θησαυρόν αρχαιολογικών αντικειμένων εκ καθαρού χρυσού. Ο θησαυρός ούτος αρκεί μόνος να πληρώση μέγα μουσείον, όπερ εσταί το λαμπρότερον των επί του κόσμου, και όπερ καθ' όλους τους επιόντας αιώνας θέλει ελκύει εν Ελλάδι μυριάδας ξένων εκ πάσης χώρας. Επειδή εργάζομαι εξ αγνού και μόνου έρωτος προς την επιστήμην, ουδεμίαν έχω απαίτησιν και εικότως επί του θησαυρού τούτου, ον παρέχω μετ' απείρου ενθουσιασμού άθικτον εις την Ελλάδα. Είθε, Μεγαλειότατε, συν Θεώ οι θησαυροί ούτοι να γίνωσιν ο ακρογωνιαίος λίθος απείρου εθνικού πλούτου.
Ερρίκος Σλήμαν, Τηλεγράφημα προς τον βασιλιά Γεώργιο Α', 28 Νοεμβρίου 1876
Μετά μεγάλης χαράς αναγγέλλω εις την Υμετέραν Μεγαλειότητα ότι ανεύρον τα μνημεία άτινα η παράδοσις διαλαληθείσα υπό του Παυσανίου υποδεικνύει ως τάφους του Αγαμέμνονος, της Κασσάνδρας, του Ευρυμέδοντος και των εταίρων αυτών, πάντων φονευθέντων εν ώρα γεύματος υπό της Κλυταιμνήστρας και του εραστού της Αιγίσθου. Εισίν οι τάφοι ούτοι περικυκλωμένοι υπό διπλού παραλλήλου κύκλου πλακών, όστις αναμφιβόλως εποιήθη εις τιμήν των ρηθέντων μεγάλων προσώπων. Εύρον εν τοις τύμβοις άπειρον θησαυρόν αρχαιολογικών αντικειμένων εκ καθαρού χρυσού. Ο θησαυρός ούτος αρκεί μόνος να πληρώση μέγα μουσείον, όπερ εσταί το λαμπρότερον των επί του κόσμου, και όπερ καθ' όλους τους επιόντας αιώνας θέλει ελκύει εν Ελλάδι μυριάδας ξένων εκ πάσης χώρας. Επειδή εργάζομαι εξ αγνού και μόνου έρωτος προς την επιστήμην, ουδεμίαν έχω απαίτησιν και εικότως επί του θησαυρού τούτου, ον παρέχω μετ' απείρου ενθουσιασμού άθικτον εις την Ελλάδα. Είθε, Μεγαλειότατε, συν Θεώ οι θησαυροί ούτοι να γίνωσιν ο ακρογωνιαίος λίθος απείρου εθνικού πλούτου.
Ερρίκος Σλήμαν, Τηλεγράφημα προς τον βασιλιά Γεώργιο Α', 28 Νοεμβρίου 1876
Ο Αγαμέμνονας πλανάται παντού και ρίχνει βαριά τη σκιά του σε όλα. Ο Ερρίκος Σλήμαν τον αναζήτησε στην Τροία και στις Μυκήνες. Και τον βρήκε στις Μυκήνες. Ετσι τουλάχιστον νόμισε προς στιγμήν, όταν θαμπωμένος από το χρυσάφι των βασιλικών τάφων που ανέσκαψε στους δύο ταφικούς κύκλους νόμισε ότι ο βασιλιάς των βασιλέων τον κοιτάζει μέσα από τη χρυσή προσωπίδα του. Οι τάφοι αυτοί όμως ήσαν πολύ παλιότεροι από την εποχή που τοποθετείται ο Τρωικός Πόλεμος. Και όντως οι Μυκήνες ήταν πολύχρυσες. Η χρυσή προσωπίδα (16ος αιώνας) του αχαιού βασιλιά εκτίθεται μαζί με άλλες σε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα. Θαμπώνεται ο επισκέπτης από το χρυσό των Μυκηνών. Κύπελλα, ρυτό, διαδήματα, περόνες, σφραγίδες. Και βεβαίως χάλκινα, περίτεχνα, μαχαίρια, με εμπίεστη χρυσή διακόσμηση με κυνήγι λιονταριών. Από αυτά τα σπαθιά ίσως πήραν οι Μυκήνες το όνομά τους και χάραξαν τη δόξα τους στους αιώνες των αιώνων. Οι ποιητές, όμως, όπως και οι περιηγητές, τα βλέπουν αλλιώς τα πράγματα. Ο Γιώργος Σεφέρης αναζήτησε τον βασιλιά στην αργολική πεδιάδα, σε μιαν άλλη, λιγότερο γνωστή μυκηναϊκή θέση, την Ασίνη:
Από το μέρος του ήλιου ένας μακρύς γιαλός ολάνοιχτος
και το φως τρίβοντας διαμαντικά στα μεγάλα τείχη.
Κανένα πλάσμα ζωντανό, τ' αγριοπερίστερα φευγάτα
κι ο βασιλιάς της Ασίνης που τον γυρεύουμε δυο χρόνια
τώραάγνωστος, λησμονημένος απ' όλους κι από τον Ομηρο
μόνο μια λέξη στην Ιλιάδα κι εκείνη αβέβαιη,
ριγμένη εδώ σαν την εντάφια χρυσή προσωπίδα.
Από το μέρος του ήλιου ένας μακρύς γιαλός ολάνοιχτος
και το φως τρίβοντας διαμαντικά στα μεγάλα τείχη.
Κανένα πλάσμα ζωντανό, τ' αγριοπερίστερα φευγάτα
κι ο βασιλιάς της Ασίνης που τον γυρεύουμε δυο χρόνια
τώραάγνωστος, λησμονημένος απ' όλους κι από τον Ομηρο
μόνο μια λέξη στην Ιλιάδα κι εκείνη αβέβαιη,
ριγμένη εδώ σαν την εντάφια χρυσή προσωπίδα.
Πρόσβαση
Οι Μυκήνες απέχουν από την Αθήνα 140 χλμ. και από το Ναύπλιο 25 χλμ.
Διαμονή
Στη Νέα Τίρυνθα, στο «Amalia Hotel Nauplia» (τηλ. 27520 24400-3, www.amaliahotels.com).
Στις Μυκήνες, στο ξενοδοχείο «Μικρός Πλανήτης» (τηλ. 27510 76240, www.petite-planet.gr).
Στο Αργος, στο «Paladion Boutique Hotel» (τηλ. 27510 22968, www.paladion-hotel.gr).
Στο Ναύπλιο, στο Αδιάντη Boutique Hotel (τηλ. 27520 22073), στο Αιών Luxury Hotel (τηλ. 27520 99377, www.aion-hotel.gr), στην πανσιόν «Μαριάννα» (τηλ. 27520 24256, www.pensionmarianna.gr).
Φαγητό
Στο Κεφαλάρι, στη «Σπηλιά», για κρεατικά. Στις Μυκήνες, στο εστιατόριο του «Μικρού Πλανήτη», με υλικά δικά τους και παραδοσιακές συνταγές από όλη την Ελλάδα. Στο Ναύπλιο, στον ονομαστό Σαβούρα, το κλασικό στέκι για ψάρι.
Οι Μυκήνες απέχουν από την Αθήνα 140 χλμ. και από το Ναύπλιο 25 χλμ.
Διαμονή
Στη Νέα Τίρυνθα, στο «Amalia Hotel Nauplia» (τηλ. 27520 24400-3, www.amaliahotels.com).
Στις Μυκήνες, στο ξενοδοχείο «Μικρός Πλανήτης» (τηλ. 27510 76240, www.petite-planet.gr).
Στο Αργος, στο «Paladion Boutique Hotel» (τηλ. 27510 22968, www.paladion-hotel.gr).
Στο Ναύπλιο, στο Αδιάντη Boutique Hotel (τηλ. 27520 22073), στο Αιών Luxury Hotel (τηλ. 27520 99377, www.aion-hotel.gr), στην πανσιόν «Μαριάννα» (τηλ. 27520 24256, www.pensionmarianna.gr).
Φαγητό
Στο Κεφαλάρι, στη «Σπηλιά», για κρεατικά. Στις Μυκήνες, στο εστιατόριο του «Μικρού Πλανήτη», με υλικά δικά τους και παραδοσιακές συνταγές από όλη την Ελλάδα. Στο Ναύπλιο, στον ονομαστό Σαβούρα, το κλασικό στέκι για ψάρι.