Η ίδρυση του Μυστρά συνδέεται με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας το 1204: η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατακερματίζεται, η Πελοπόννησος παραχωρείται στη φράγκικη οικογένεια των Βιλλεαρδουίνων, που ιδρύει το Πριγκηπάτο της Αχαΐας και λίγα χρόνια αργότερα, το 1249, ο φράγκος πρίγκιπας Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος κτίζει το κάστρο του Μυζηθρά στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, σε θέση καίρια για τον έλεγχο της κοιλάδας του Ευρώτα. Το κάστρο αυτό θα αποτελέσει τον πυρήνα της μετέπειτα καστροπολιτείας του Μυστρά, μιας από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις. Το 1349 ο Μυστράς γίνεται η πρωτεύουσα του ημιαυτόνομου Δεσποτάτου του Μορέως με πρώτο ''Δεσπότη'' τον Μανουήλ Καντακουζηνό (1349-1380), γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄. Το 1383 τη δυναστεία των Καντακουζηνών διαδέχεται στο Μυστρά η αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους ''Δεσπότες'' του Μυστρά κατέχει ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος (1443-1448), προτελευταίος στη σειρά ''Δεσπότης'', ο οποίος θα σκοτωθεί στην πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. Η βυζαντινή φάση στην ιστορία του Μυστρά λήγει το 1460 με την παράδοσή του στους Τούρκους. Από το 1460 έως το 1540 ο Μυστράς, πρωτεύουσα πλέον του οθωμανικού σαντζακίου της Πελοποννήσου, γίνεται ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα παραγωγής και εμπορίας μεταξιού της ανατολικής Μεσογείου. Μικρή διακοπή στη μακραίωνη τουρκική κατάκτηση αποτελεί η περίοδος της Ενετοκρατίας, από το 1687 έως το 1715, ενώ η παρακμή του Μυστρά αρχίζει το 1770 μετά την καταστροφή του από Τουρκαλβανούς στρατιώτες στο πλαίσιο του μεγάλου επαναστατικού κινήματος των Ορλωφικών. Με την ίδρυση της σύγχρονης πόλης της Σπάρτης από το βασιλιά Όθωνα, το 1834, αρχίζει η μετακίνηση των κατοίκων του Μυστρά προς τη νέα πόλη. Οι τελευταίοι κάτοικοί του θα εγκαταλείψουν την καστροπολιτεία το 1953 μετά την απαλλοτρίωση του χώρου από το ελληνικό κράτος. Είχε προηγηθεί, το 1921, η κήρυξη του χώρου με βασιλικό διάταγμα ως προέχον βυζαντινό μνημείο. Το 1989 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Unesco, ο Μυστράς εγγράφεται ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Για την είσοδό σας στην Καστροπολιτεία μπορείτε να χρησιμοποιήσετε είτε την Κάτω είτε την Άνω Πύλη και να ξεκινήσετε την περιήγησή σας στο χώρο. Στο υψηλότερο σημείο του Κάστρου απομεινάρια από τα τείχη σας μεταφέρουν στην εποχή που ο Μυστράς απειλείτο από κατακτητές ενώ η θέα τόσο προς τη Σπάρτη όσο και προς τον Ταΰγετο είναι καθηλωτική. Η διαδρομή ενδεχομένως για κάποιους να είναι κουραστική, ωστόσο, το τοπίο που θα συναντήσετε όταν θα φτάσετε στο υψηλότερο σημείο του Κάστρου, σίγουρα θα σας αποζημιώσει. Κατηφορίζοντας και μέσα από μία μαγευτική διαδρομή θα βρεθείτε μπροστά στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Ο ναός αποτελούσε καθολικό μονής ενώ διασώζει στα γλυπτά του, μονογράμματα του κτήτορα, πρώτου Δεσπότη του Μυστρά, Μανουήλ Κατακουζηνού. Από τη ζωγραφική του εντυπωσιάζει η μνημειώδης παράσταση του Χριστού στην Κόγχη. Λίγο πιο κάτω, σε πλάτωμα του λόφου, θα συναντήσετε τα Παλάτια των Δεσποτών. Είναι στο σύνολό τους πέντε, δημιουργήματα διαφορετικών εποχών επιτρέπουν στον επισκέπτη να διεισδύσει και να γνωρίσει το ανάκτορο των Κατακουζηνών, το ανάκτορο του Δεσπότη, των Παλαιολόγων.
Άγιος Δημήτριος
Είναι η μητρόπολη της Καστροπολιτείας με εντυπωσιακές τοιχογραφίες ενώ στον προαύλιο χώρο φιλοξενείται το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το σημερινό Μουσείο του Μυστρά. Ξεχωρίζουν οι τοιχογραφίες γιατί χαρακτηρίζονται από ποκιλία τεχνοτροπιών χάρη στα διαφορετικά εκφραστικά μέσα των καλλιτεχνών. Στον Άγιο Δημήτριο λέγεται ότι στέφθηκε αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο μοναδικός που στέφθηκε σε περιοχή εκτός Κωνσταντινούπολης.
Μονή Βροντοχίου
Οι Άγιοι Θεόδωροι και η Παναγία Οδηγήτρια (Αφεντικό) αποτελούσαν την οχυρωμένη μονή Βροντοχίου. Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων είναι η αρχαιότερη εκκλησία του Κάστρου με οκτάγωνο τρούλο, με εντυπωσιακές τοιχογραφίες και με τον τάφο του Δεσπότη του Μωρέως Θεοδώρου Α'. Στις τέσσερις γωνίες υπάρχουν παρεκκλήσια, όπου πιθανόν ήταν τάφοι υψηλόβαθμων αξιωματούχων ή μελών της αριστοκρατίας. Στο περιβάλλοντα χώρο του ναού των Αγίων Θεοδώρων, μέσα στον περίβολο της μονής Βροντοχίου έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αριθμός υπόγειων τάφων.
Οδηγήτρα (Αφεντικό)
Ιδρύθηκε το 1310 και είναι η πρώτη σύνθετου τύπου εκκλησία στον Μυστρά, τρίκλιτη βασιλική κάτω και τετρακιόνιος σταυροειδής με πέντε τρούλους επάνω. Ονομάζεται και Αφεντικό, ενδεχομένως, επειδή εδώ έχει ταφεί ο δεσπότης – αφέντης – Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος. Διασώζει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες, ορισμένες από τις οποίες συνδέονται με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης.
Μονή της Παντάνασσας
το μοναδικό μοναστήρι του κάστρου (γυναικείο) και μάλιστα το καλύτερα διατηρημένο. Εδώ βρίσκονται και οι τάφοι της Δέσποινας Κλεόπα Μαλατέστα και της Θεοδώρας, της συζύγου του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Οι καλόγριες του μοναστηριού είναι και οι μοναδικές που κατοικούν μέσα στο Κάστρο και οι οποίες υποδέχοντα με ιδιαίτερη θέρμη τους καθημερινούς επισκέπτες. Ξεχωρίζουν και εδώ οι τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 17ο και 18ο αιώνα.
Είναι η μητρόπολη της Καστροπολιτείας με εντυπωσιακές τοιχογραφίες ενώ στον προαύλιο χώρο φιλοξενείται το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το σημερινό Μουσείο του Μυστρά. Ξεχωρίζουν οι τοιχογραφίες γιατί χαρακτηρίζονται από ποκιλία τεχνοτροπιών χάρη στα διαφορετικά εκφραστικά μέσα των καλλιτεχνών. Στον Άγιο Δημήτριο λέγεται ότι στέφθηκε αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο μοναδικός που στέφθηκε σε περιοχή εκτός Κωνσταντινούπολης.
Μονή Βροντοχίου
Οι Άγιοι Θεόδωροι και η Παναγία Οδηγήτρια (Αφεντικό) αποτελούσαν την οχυρωμένη μονή Βροντοχίου. Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων είναι η αρχαιότερη εκκλησία του Κάστρου με οκτάγωνο τρούλο, με εντυπωσιακές τοιχογραφίες και με τον τάφο του Δεσπότη του Μωρέως Θεοδώρου Α'. Στις τέσσερις γωνίες υπάρχουν παρεκκλήσια, όπου πιθανόν ήταν τάφοι υψηλόβαθμων αξιωματούχων ή μελών της αριστοκρατίας. Στο περιβάλλοντα χώρο του ναού των Αγίων Θεοδώρων, μέσα στον περίβολο της μονής Βροντοχίου έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αριθμός υπόγειων τάφων.
Οδηγήτρα (Αφεντικό)
Ιδρύθηκε το 1310 και είναι η πρώτη σύνθετου τύπου εκκλησία στον Μυστρά, τρίκλιτη βασιλική κάτω και τετρακιόνιος σταυροειδής με πέντε τρούλους επάνω. Ονομάζεται και Αφεντικό, ενδεχομένως, επειδή εδώ έχει ταφεί ο δεσπότης – αφέντης – Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος. Διασώζει εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες, ορισμένες από τις οποίες συνδέονται με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης.
Μονή της Παντάνασσας
το μοναδικό μοναστήρι του κάστρου (γυναικείο) και μάλιστα το καλύτερα διατηρημένο. Εδώ βρίσκονται και οι τάφοι της Δέσποινας Κλεόπα Μαλατέστα και της Θεοδώρας, της συζύγου του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Οι καλόγριες του μοναστηριού είναι και οι μοναδικές που κατοικούν μέσα στο Κάστρο και οι οποίες υποδέχοντα με ιδιαίτερη θέρμη τους καθημερινούς επισκέπτες. Ξεχωρίζουν και εδώ οι τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 17ο και 18ο αιώνα.
Άγιος Νικόλαος Μυστρά
Ο Άγιος Νικόλαος, στη συνοικία των Παλατιών, ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού, με νάρθηκα δυτικά, του οποίου η οροφή έχει καταπέσει και περίβολο νότια και δυτικά. Χρονολογημένος στο 17ο αιώνα, είναι ο μοναδικός ναός μεγάλων διαστάσεων, που οικοδομήθηκε στο Μυστρά μετά την παράδοση της Καστροπολιτείας στους Τούρκους το 1460.
Οι οικίες του Μυστρά
Οι οικίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και αποτελούν ''εύγλωττη'' μαρτυρία της ποιότητας ζωής που παρείχαν. Διαθέτουν ισόγειο και έναν ή πιο σπάνια δύο ορόφους. Οι χώροι κατοίκησης βρίσκονται στον όροφο, ενώ οι βοηθητικοί στο ισόγειο. Βασικό πυρήνα των οικοδομημάτων του Μυστρά αποτελεί το κτίσμα με ισόγειο και μονόχωρο όροφο. νάμεσα στις οικίες ξεχωρίζουν με το μνημειακό τους χαρακτήρα και την πολύ καλή κατάσταση διατήρησης τους τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου στην Κάτω Χώρα και το Παλατάκι στην Άνω Χώρα του Μυστρά.
Παλαιολόγεια
Αποτελεί τη μεγαλύτερο εορταστικό δρώμενο της Καστροπολιτείας και λαμβάνει χώρα τον Μάιο κάθε έτους. Μία σειρά θρησκευτικών, αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων πραγματοποιούνται στον αρχαιολογικό χώρου του Μυστρά αποτιώντας φόρο τιμής στον τελευταίο Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, Δεσπότη του Μυστρά, που συνέδεσε το όνομά του με την Άλωση της Πόλης το 1453.
Ο Άγιος Νικόλαος, στη συνοικία των Παλατιών, ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού, με νάρθηκα δυτικά, του οποίου η οροφή έχει καταπέσει και περίβολο νότια και δυτικά. Χρονολογημένος στο 17ο αιώνα, είναι ο μοναδικός ναός μεγάλων διαστάσεων, που οικοδομήθηκε στο Μυστρά μετά την παράδοση της Καστροπολιτείας στους Τούρκους το 1460.
Οι οικίες του Μυστρά
Οι οικίες σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και αποτελούν ''εύγλωττη'' μαρτυρία της ποιότητας ζωής που παρείχαν. Διαθέτουν ισόγειο και έναν ή πιο σπάνια δύο ορόφους. Οι χώροι κατοίκησης βρίσκονται στον όροφο, ενώ οι βοηθητικοί στο ισόγειο. Βασικό πυρήνα των οικοδομημάτων του Μυστρά αποτελεί το κτίσμα με ισόγειο και μονόχωρο όροφο. νάμεσα στις οικίες ξεχωρίζουν με το μνημειακό τους χαρακτήρα και την πολύ καλή κατάσταση διατήρησης τους τα αρχοντικά του Λάσκαρη και του Φραγκόπουλου στην Κάτω Χώρα και το Παλατάκι στην Άνω Χώρα του Μυστρά.
Παλαιολόγεια
Αποτελεί τη μεγαλύτερο εορταστικό δρώμενο της Καστροπολιτείας και λαμβάνει χώρα τον Μάιο κάθε έτους. Μία σειρά θρησκευτικών, αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων πραγματοποιούνται στον αρχαιολογικό χώρου του Μυστρά αποτιώντας φόρο τιμής στον τελευταίο Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, Δεσπότη του Μυστρά, που συνέδεσε το όνομά του με την Άλωση της Πόλης το 1453.
Περίβλεπτος
Η Περίβλεπτος, καθολικό μονής αφιερωμένης στην Παναγία, κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα πιθανότατα από τον πρώτο Δεσπότη του Μυστρά Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα de Lusignan. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρεις πενταγωνικές εξωτερικά αψίδες στο Ιερό και είσοδο στη βόρεια πλευρά.
Άγιοι Θεόδωροι Μυστρά
Οι Άγιοι Θεόδωροι, καθολικό ομώνυμης μονής, κτίστηκαν λίγο πριν το 1296 από τους μοναχούς Δανιήλ και Παχώμιο. Ανήκουν στον αρχιτεκτονικό τύπο του οκταγωνικού ναού με τρεις χαμηλές αβαθείς αψίδες Ιερού στα ανατολικά.
Αγία Σοφία Μυστρά
Η Αγία Σοφία, στη συνοικία των παλατιών, ταυτίζεται με το καθολικό της πατριαρχικής Μονής του Ζωοδότη Χριστού, που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αιώνα ο πρώτος Δεσπότης του Μυστρά Μανουήλ Καντακουζηνός, του οποίου τα μονογράμματα διαβάζονται στα επίκρανα των δυτικών ψευτοπαραστάδων και των κιόνων.
Ευαγγελίστρια
H Ευαγγελίστρια βρίσκεται στη Μεσόχωρα, στο καλντερίμι που οδηγεί από τη Μητρόπολη στο Βροντόχι. Πρόκειται για δίστυλο σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο ναό, μικρότερων διαστάσεων από τους άλλους του ίδιου τύπου ναούς στο Μυστρά, την Περίβλεπτο, δηλαδή και την Αγία Σοφία.
Συγκρότημα Παλατιών
Το συγκρότημα των Παλατιών, έδρα και κατοικία του Δεσπότη και της οικογένειάς του, επιβάλλεται με την παρουσία του στο μοναδικό πλάτωμα του λόφου. Πρόκειται για ένα σύνολο κτισμάτων, που άρχισε να κτίζεται σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του κάστρου του ''Μυζηθρά'' και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα.
Η Περίβλεπτος, καθολικό μονής αφιερωμένης στην Παναγία, κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα πιθανότατα από τον πρώτο Δεσπότη του Μυστρά Μανουήλ Καντακουζηνό και τη σύζυγό του Ισαβέλλα de Lusignan. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρεις πενταγωνικές εξωτερικά αψίδες στο Ιερό και είσοδο στη βόρεια πλευρά.
Άγιοι Θεόδωροι Μυστρά
Οι Άγιοι Θεόδωροι, καθολικό ομώνυμης μονής, κτίστηκαν λίγο πριν το 1296 από τους μοναχούς Δανιήλ και Παχώμιο. Ανήκουν στον αρχιτεκτονικό τύπο του οκταγωνικού ναού με τρεις χαμηλές αβαθείς αψίδες Ιερού στα ανατολικά.
Αγία Σοφία Μυστρά
Η Αγία Σοφία, στη συνοικία των παλατιών, ταυτίζεται με το καθολικό της πατριαρχικής Μονής του Ζωοδότη Χριστού, που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αιώνα ο πρώτος Δεσπότης του Μυστρά Μανουήλ Καντακουζηνός, του οποίου τα μονογράμματα διαβάζονται στα επίκρανα των δυτικών ψευτοπαραστάδων και των κιόνων.
Ευαγγελίστρια
H Ευαγγελίστρια βρίσκεται στη Μεσόχωρα, στο καλντερίμι που οδηγεί από τη Μητρόπολη στο Βροντόχι. Πρόκειται για δίστυλο σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο ναό, μικρότερων διαστάσεων από τους άλλους του ίδιου τύπου ναούς στο Μυστρά, την Περίβλεπτο, δηλαδή και την Αγία Σοφία.
Συγκρότημα Παλατιών
Το συγκρότημα των Παλατιών, έδρα και κατοικία του Δεσπότη και της οικογένειάς του, επιβάλλεται με την παρουσία του στο μοναδικό πλάτωμα του λόφου. Πρόκειται για ένα σύνολο κτισμάτων, που άρχισε να κτίζεται σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του κάστρου του ''Μυζηθρά'' και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα.