Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή ορίζεται από τη μοναξιά, την απομόνωση και τον αποκλεισμό από τον γύρω της κόσμο, αλλά επίσης από τον ίδιο τον εαυτό της. Καθίσταται τρόπον τινά η αιώνια νύφη του νεκρού πατέρα της και η αιώνια θρηνωδός του «νεκρού» αδελφού της. Η ζωή της ορίζεται από τους πεθαμένους.
Η Ηλέκτρα, έργο της όψιμης περιόδου του Σοφοκλή −γράφτηκε πιθανότητα το 412 ή το 411 π.Χ.− δραματοποιεί ένα από τα πιο ζοφερά επεισόδια του μύθου των Ατρειδών: την εκδίκηση για τον φόνο του Αγαμέμνονα που διέπραξαν η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος. Η Ηλέκτρα, κεντρική μορφή του δράματος, διατηρεί ζωντανή την ανάμνηση του φόνου του πατέρα της και παρακαλεί τους θεούς να βοηθήσουν στην τιμωρία των δολοφόνων του. Η επιστροφή του αδελφού της, του εξόριστου Ορέστη, αναπτερώνει τον πόθο της για εκδίκηση και δρομολογεί το έργο της τιμωρίας, που θα κορυφωθεί με την πράξη της μητροκτονίας. Το δράμα του Σοφοκλή εστιάζεται στο πρόσωπο της Ηλέκτρας και όχι στα ηθικά ζητήματα που επισύρει η πράξη της μητροκτονίας. Η εκδίκηση είναι συνειδητή επιλογή των ηρώων, και όχι πράξη επιβεβλημένη από τους θεούς. Γραμμένη στη σκιά του Πελοποννησιακού πολέμου, είναι από τα πιο «άγρια» έργα του ποιητή. Από την πρώτη κιόλας σκηνή, της επιστροφής του μητροκτόνου Ορέστη, ως και τις επινίκιες ιαχές του χορού στην τελευταία, αναπτύσσεται ένας διαρκής διάλογος μεταξύ σκότους και φωτός. Μια μάχη αντιθέσεων με κεντρικό θέμα τη δίκη: τη διαταραγμένη ισορροπία και την αποκατάστασή της. Αποτυπώνοντας έναν κόσμο εμφύλιου σπαραγμού, ο ποιητής μάς προσκαλεί να παρακολουθήσουμε τη λειτουργία ενός φυσικού νόμου: του νόμου της ανταπόδοσης. Ο ίδιος τοποθετείται πέρα από κάθε ηθική – δεν τον ενδιαφέρει αν η χαμένη ισορροπία θα επανέλθει με τρόπο καλό ή κακό· το θέμα είναι να επανέλθει. Η βία διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις. Όταν γίνεται μια βίαιη προσβολή της δίκης, η απάντηση θα είναι επίσης βίαιη. Το ότι το μέτρο της εκδίκησης εδώ ξεπερνά τα συνήθη όρια για μια «πολιτισμένη» κοινωνία, οδηγώντας στη μητροκτονία, επίσης δεν ενδιαφέρει. Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή κραυγάζει για ανταπόδοση, όχι για δικαιοσύνη. Το ανθρώπινο πάθος κυριαρχεί, αφήνοντας τους ήρωες εκτεθειμένους και απηχώντας το πνεύμα του ύστερου 5ου αιώνα, ο οποίος, υπό την επίδραση της σοφιστικής σκέψης, απομακρύνεται από τις βεβαιότητες και τις απλουστευτικές ερμηνείες της αρχαϊκής περιόδου. Το έργο τελειώνει με μία άρση και όχι μία θέση. Μετά τη μητροκτονία, ο αναμενόμενος φόνος του Αιγίσθου είναι σε εκκρεμότητα, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι η «νίκη» των ηρώων μετατρέπει τα θύματα σε νέους θύτες, βυθίζοντας σε πιο βαθύ σκοτάδι το τραγικό πεπρωμένο τους.
Ο μύθος της Ηλέκτρας
Πρωταγωνίστρια μυθολογικών, αρχαίων παραδόσεων, θεατρικών και άλλων λογοτεχνικών έργων, η Ηλέκτρα κρατά εξέχοντα ρόλο στο δράμα των Ατρειδών και συνεχίζει μια πορεία μοναχική, ανελέητη, παθιασμένη και κυρίως εκδικητική μέσα στον χρόνο. Το κορίτσι που πασχίζει να κρατήσει ζωντανό ένα παλιό σκάνδαλο, γιατί μόνο μέσα από αυτή την εμμονή νιώθει πως έχει λόγο να ζει, έχει προκαλέσει αμέτρητους δημιουργούς να δώσουν τις πιο ετερόκλητες ερμηνείες του μύθου της. Οτρόπος που λάτρεψε τον πατέρα της Αγαμέμνονα έγινε σύμβολο αφοσίωσης ανά τους αιώνες. Η μανία με την οποία μίσησε τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα αποτέλεσε το κίνητρο για μία από τις κορυφαίες πράξεις εκδίκησης. Η αγάπη για τον αδερφό της Ορέστη μετατράπηκε σε σημείο αναφοράς για τις άδολες αδερφικές σχέσεις. Και ο τρόπος που παραδόθηκε στη μοίρα της είναι ακόμα και σήμερα η πράξη εκείνη που δίνει διαφορετική υπόσταση στην αυτοθυσία. Κόρη του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η Ηλέκτρα κουβαλά τα δεινά της καταραμένης οικογένειας των Ατρειδών. Μετά τον φόνο του πατέρα της από τη γυναίκα του και τον εραστή της Αίγισθο, έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως η εκδικήτρια και τιμωρός του φόνου αλλά και ως ηθική αυτουργός της μητροκτονίας που ακολούθησε. Στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή τη συναντάμε στο Άργος να θρηνεί σπαρακτικά και συγχρόνως να καταριέται τη μητέρα και τον πατριό της για τη δολοφονία του πατέρα της. Η άβουλη αδελφή της Χρυσόθεμις συμμερίζεται μεν τη στενοχώρια της αλλά θέλει να ξεφύγει από την κοινή τους μοίρα, ενώ ο αδερφός της Ορέστης που μεγάλωσε με παιδαγωγό στη Φωκίδα επιστρέφει και γίνεται για την Ηλέκτρα το απόλυτο εργαλείο για την εκδίκηση που διψά να πάρει. Η μακρά πορεία της Ηλέκτρας μέσα στη νύχτα του μίσους την έχει παραμορφώσει ηθικά. Η ισχύς της εμπάθειάς της, το βάθος του μίσους της, η αγριότητα της εκδίκησής της δεν διαφέρει πολύ από τα αντίστοιχα συναισθήματα της μητέρας της, της Κλυταιμήστρας. Στο τέλος της διαδικασίας η Ηλέκτρα βρίσκει τη λύτρωση που ζητεί από τους καταπιεστές της, μόνο που εν τω μεταξύ το μίσος, η οργή, ο ακόρεστος πόθος της εκδίκησης την έχουν κάνει πολύ να τους μοιάσει. Η ιδιότητά της ως κόρης του Αγαμέμνονα υπερκεράζει κάθε άλλη ιδιότητα και κάθε άλλη νομιμοφροσύνη.
Η Παράσταση
Μια παράσταση σκηνοθετικής ακρίβειας από τον Θάνο Παπακωνσταντίνου, σύγχρονου ύφους και στέρεων ερμηνειών, που αφήνει την επίγευση ενός μη συμβατικού, συμβολικού και αμφιλεγόμενου ανεβάσματος, που βρίσκεται σε αρμονία με την καθαρότητα αφήγηση της ιστορίας και εν τέλει δεν γίνεται παγίδα για την ανάγνωση. Μέσα στο λιτό – μα τελικά έντονης εικαστικότητας αποτύπωμα, σκηνικό (κατάλευκο παγωμένο), ο ακατάπαυστος, επιθετικός, άγριος θρήνος της Ηλέκτρας, η οποία μένει προσκολλημένη στην πατριαρχία και το σύμβολό της, τον Αγεμέμνονα, υπερβαίνει τα όρια του συνηθισμένου θηλυκού πένθους. Από τη μια μεν αποκτά διαστάσεις αντίστασης στην τυραννική εξουσία του Αιγίσθου και της Κλυταιμήστρας,από την άλλη συνιστά ταυτόχρονα μορφή αυτο-παγίδευσης στον χώρο και τον χρόνο (το τελετουργικό πένθος έχει όρια, το πένθος της Ηλέκτρας δεν έχει). Η Αλεξία Καλτσίκη σαν Ηλέκτρα, μας παρασέρνει με την ακόρεστη και επιτακτική της επιθυμία, ο αεικής θάνατος του πατέρα της να μην παραμείνει ατιμώρητος. Στον θρυμματισμένο και υποκειμενικό της κόσμο έχει χώρο μόνο η εκδίκηση και η ιδιότητά της ως κόρης του Αγαμέμνονα υπερκεράζει κάθε άλλη ιδιότητα και κάθε άλλη νομιμοφροσύνη. Η ηθοποιός, με ψυχή, μυαλό και σώμα μεταβαίνει από τον ακραίο θρήνο στην άλογη οργή (ανεδαφικό σχέδιο δολοφονίας του Αιγίσθου), από την οργή στην απόλυτη απελπισία («θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου ξαπλωμένη μπροστά από αυτήν εδώ την πόρτα») και από τη βαθιά κατάθλιψη στην ξέφρενη, αχαλίνωτη χαρά, η οποία θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το εκδικητικό σχέδιο. Η ασυμβίβαστη και άτεγκτη παρουσία της σαρώνει τα πάντα πάνω στη σκηνή, χωρίς να εκμαιεύει τη συμπόνια η τη συμπάθεια μας, ενώ με τον ρυθμό του λόγου της παλμογραφεί τις έντονες και ακραίες συναισθηματικές διακυμάνσεις με τα ύψη και τα βάθη της, κατορθώνοντας να συλλέξει μια υποκριτική νίκη.
Εν μέσω ενός πένθιμου μυσταγωγικού πλαισίου, η βραδυφλεγής και τελετουργική δραματουργία επιβαρύνει ιδιαίτερα το ρυθμό και τη θεατρικότητα της παράστασης, ειδικά στη περίπτωση του χορού, όπου διακρίνεται εμφανώς η σκηνική δυσλειτουργία. Αδιαπραγμάτευτη, είναι η απόδοση του θιάσου, μια ακούραστη ομάδα που διατηρεί το υψηλό επίπεδο ενέργειας από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό, νοηματοδοτώντας την υιοθετημένη σκηνοθετική φόρμα σωστά με καλοδουλεμένες ερμηνείες( Χατζόπουλος- έχει τη στιβαρότητα και το μέτρο που απαιτεί ο ρόλος, Λούλης- επιβεβαιώνει για πολλοστή φορά το ερμηνευτικό του κύρος, Ναυπλιώτου-με αφομοιωμένο αίσθημα και τεχνικές, Μολέσκη-στέκει επάξια δίπλα στους καταξιωμένους συναδέλφους της, Μαυρόπουλος- απεικονίζεται άβουλος και αναποφάσιστος (;), ως ένας άνδρας που οδηγείται από τον Πυλάδη σαν πρόβατο σε σφαγή, δεμένος χειροπόδαρα και με κλεισμένα τα μάτια του. Η τελετουργική ροή της παράστασης με θρησκευτικές αναφορές δεν αντικατοπτρίζεται στην επιλογή κοστουμιών, που αποτελούν,μεν, μια ενδιαφέρουσα και επιβλητική πρόταση,αλλά συγχόνως,παρουσιάζονται ετερόκλητα στο σύνολό τους. Η διδασκαλία- μουσική τονικότητα του λόγου, ο καλά συντονισμένος φωνητικά και κινησιολογικά 12μελης χορός, η πενταμελής ορχήστρα μουσικών και ο λεπτομερής κινησιολογικός σχεδιασμός (εξαιρετική η σκηνή που παρασυρμένος ο μανιασμένος χορός εγκλωβίζεται και αυτός στον ανίερο κύκλο αίματος) προδίδουν μόχθο και όραμα.
Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά - Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Χαρά Κότσαλη
Ερμηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη (Ηλέκτρα), Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα),
Αλέξανδρος Μαυρόπουλος (Ορέστης), Χρήστος Λούλης (Αίγισθος),
Ελένη Μολέσκη (Χρυσόθεμις), Μάριος Παναγιώτου (Πυλάδης),
Νίκος Χατζόπουλος (Παιδαγωγός)
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ
01/08 Άγιος Ευστράτιος
05/08 Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης
25/08 Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων
28/08 Θέατρο Δάσους
04/09 Ρωμαϊκό Ωδείο
10/09 Παλαιό Ελαιουργείο
14/09 Θέατρο Βράχων "Μελίνα Μερκούρη"
15/09 Θέατρο Βράχων "Μελίνα Μερκούρη"
19/09 Κηποθέατρο Παπάγου
Ο μύθος της Ηλέκτρας
Πρωταγωνίστρια μυθολογικών, αρχαίων παραδόσεων, θεατρικών και άλλων λογοτεχνικών έργων, η Ηλέκτρα κρατά εξέχοντα ρόλο στο δράμα των Ατρειδών και συνεχίζει μια πορεία μοναχική, ανελέητη, παθιασμένη και κυρίως εκδικητική μέσα στον χρόνο. Το κορίτσι που πασχίζει να κρατήσει ζωντανό ένα παλιό σκάνδαλο, γιατί μόνο μέσα από αυτή την εμμονή νιώθει πως έχει λόγο να ζει, έχει προκαλέσει αμέτρητους δημιουργούς να δώσουν τις πιο ετερόκλητες ερμηνείες του μύθου της. Οτρόπος που λάτρεψε τον πατέρα της Αγαμέμνονα έγινε σύμβολο αφοσίωσης ανά τους αιώνες. Η μανία με την οποία μίσησε τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα αποτέλεσε το κίνητρο για μία από τις κορυφαίες πράξεις εκδίκησης. Η αγάπη για τον αδερφό της Ορέστη μετατράπηκε σε σημείο αναφοράς για τις άδολες αδερφικές σχέσεις. Και ο τρόπος που παραδόθηκε στη μοίρα της είναι ακόμα και σήμερα η πράξη εκείνη που δίνει διαφορετική υπόσταση στην αυτοθυσία. Κόρη του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η Ηλέκτρα κουβαλά τα δεινά της καταραμένης οικογένειας των Ατρειδών. Μετά τον φόνο του πατέρα της από τη γυναίκα του και τον εραστή της Αίγισθο, έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως η εκδικήτρια και τιμωρός του φόνου αλλά και ως ηθική αυτουργός της μητροκτονίας που ακολούθησε. Στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή τη συναντάμε στο Άργος να θρηνεί σπαρακτικά και συγχρόνως να καταριέται τη μητέρα και τον πατριό της για τη δολοφονία του πατέρα της. Η άβουλη αδελφή της Χρυσόθεμις συμμερίζεται μεν τη στενοχώρια της αλλά θέλει να ξεφύγει από την κοινή τους μοίρα, ενώ ο αδερφός της Ορέστης που μεγάλωσε με παιδαγωγό στη Φωκίδα επιστρέφει και γίνεται για την Ηλέκτρα το απόλυτο εργαλείο για την εκδίκηση που διψά να πάρει. Η μακρά πορεία της Ηλέκτρας μέσα στη νύχτα του μίσους την έχει παραμορφώσει ηθικά. Η ισχύς της εμπάθειάς της, το βάθος του μίσους της, η αγριότητα της εκδίκησής της δεν διαφέρει πολύ από τα αντίστοιχα συναισθήματα της μητέρας της, της Κλυταιμήστρας. Στο τέλος της διαδικασίας η Ηλέκτρα βρίσκει τη λύτρωση που ζητεί από τους καταπιεστές της, μόνο που εν τω μεταξύ το μίσος, η οργή, ο ακόρεστος πόθος της εκδίκησης την έχουν κάνει πολύ να τους μοιάσει. Η ιδιότητά της ως κόρης του Αγαμέμνονα υπερκεράζει κάθε άλλη ιδιότητα και κάθε άλλη νομιμοφροσύνη.
Η Παράσταση
Μια παράσταση σκηνοθετικής ακρίβειας από τον Θάνο Παπακωνσταντίνου, σύγχρονου ύφους και στέρεων ερμηνειών, που αφήνει την επίγευση ενός μη συμβατικού, συμβολικού και αμφιλεγόμενου ανεβάσματος, που βρίσκεται σε αρμονία με την καθαρότητα αφήγηση της ιστορίας και εν τέλει δεν γίνεται παγίδα για την ανάγνωση. Μέσα στο λιτό – μα τελικά έντονης εικαστικότητας αποτύπωμα, σκηνικό (κατάλευκο παγωμένο), ο ακατάπαυστος, επιθετικός, άγριος θρήνος της Ηλέκτρας, η οποία μένει προσκολλημένη στην πατριαρχία και το σύμβολό της, τον Αγεμέμνονα, υπερβαίνει τα όρια του συνηθισμένου θηλυκού πένθους. Από τη μια μεν αποκτά διαστάσεις αντίστασης στην τυραννική εξουσία του Αιγίσθου και της Κλυταιμήστρας,από την άλλη συνιστά ταυτόχρονα μορφή αυτο-παγίδευσης στον χώρο και τον χρόνο (το τελετουργικό πένθος έχει όρια, το πένθος της Ηλέκτρας δεν έχει). Η Αλεξία Καλτσίκη σαν Ηλέκτρα, μας παρασέρνει με την ακόρεστη και επιτακτική της επιθυμία, ο αεικής θάνατος του πατέρα της να μην παραμείνει ατιμώρητος. Στον θρυμματισμένο και υποκειμενικό της κόσμο έχει χώρο μόνο η εκδίκηση και η ιδιότητά της ως κόρης του Αγαμέμνονα υπερκεράζει κάθε άλλη ιδιότητα και κάθε άλλη νομιμοφροσύνη. Η ηθοποιός, με ψυχή, μυαλό και σώμα μεταβαίνει από τον ακραίο θρήνο στην άλογη οργή (ανεδαφικό σχέδιο δολοφονίας του Αιγίσθου), από την οργή στην απόλυτη απελπισία («θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου ξαπλωμένη μπροστά από αυτήν εδώ την πόρτα») και από τη βαθιά κατάθλιψη στην ξέφρενη, αχαλίνωτη χαρά, η οποία θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το εκδικητικό σχέδιο. Η ασυμβίβαστη και άτεγκτη παρουσία της σαρώνει τα πάντα πάνω στη σκηνή, χωρίς να εκμαιεύει τη συμπόνια η τη συμπάθεια μας, ενώ με τον ρυθμό του λόγου της παλμογραφεί τις έντονες και ακραίες συναισθηματικές διακυμάνσεις με τα ύψη και τα βάθη της, κατορθώνοντας να συλλέξει μια υποκριτική νίκη.
Εν μέσω ενός πένθιμου μυσταγωγικού πλαισίου, η βραδυφλεγής και τελετουργική δραματουργία επιβαρύνει ιδιαίτερα το ρυθμό και τη θεατρικότητα της παράστασης, ειδικά στη περίπτωση του χορού, όπου διακρίνεται εμφανώς η σκηνική δυσλειτουργία. Αδιαπραγμάτευτη, είναι η απόδοση του θιάσου, μια ακούραστη ομάδα που διατηρεί το υψηλό επίπεδο ενέργειας από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό, νοηματοδοτώντας την υιοθετημένη σκηνοθετική φόρμα σωστά με καλοδουλεμένες ερμηνείες( Χατζόπουλος- έχει τη στιβαρότητα και το μέτρο που απαιτεί ο ρόλος, Λούλης- επιβεβαιώνει για πολλοστή φορά το ερμηνευτικό του κύρος, Ναυπλιώτου-με αφομοιωμένο αίσθημα και τεχνικές, Μολέσκη-στέκει επάξια δίπλα στους καταξιωμένους συναδέλφους της, Μαυρόπουλος- απεικονίζεται άβουλος και αναποφάσιστος (;), ως ένας άνδρας που οδηγείται από τον Πυλάδη σαν πρόβατο σε σφαγή, δεμένος χειροπόδαρα και με κλεισμένα τα μάτια του. Η τελετουργική ροή της παράστασης με θρησκευτικές αναφορές δεν αντικατοπτρίζεται στην επιλογή κοστουμιών, που αποτελούν,μεν, μια ενδιαφέρουσα και επιβλητική πρόταση,αλλά συγχόνως,παρουσιάζονται ετερόκλητα στο σύνολό τους. Η διδασκαλία- μουσική τονικότητα του λόγου, ο καλά συντονισμένος φωνητικά και κινησιολογικά 12μελης χορός, η πενταμελής ορχήστρα μουσικών και ο λεπτομερής κινησιολογικός σχεδιασμός (εξαιρετική η σκηνή που παρασυρμένος ο μανιασμένος χορός εγκλωβίζεται και αυτός στον ανίερο κύκλο αίματος) προδίδουν μόχθο και όραμα.
Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά - Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Χαρά Κότσαλη
Ερμηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη (Ηλέκτρα), Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα),
Αλέξανδρος Μαυρόπουλος (Ορέστης), Χρήστος Λούλης (Αίγισθος),
Ελένη Μολέσκη (Χρυσόθεμις), Μάριος Παναγιώτου (Πυλάδης),
Νίκος Χατζόπουλος (Παιδαγωγός)
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ
01/08 Άγιος Ευστράτιος
05/08 Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης
25/08 Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων
28/08 Θέατρο Δάσους
04/09 Ρωμαϊκό Ωδείο
10/09 Παλαιό Ελαιουργείο
14/09 Θέατρο Βράχων "Μελίνα Μερκούρη"
15/09 Θέατρο Βράχων "Μελίνα Μερκούρη"
19/09 Κηποθέατρο Παπάγου
