«Αν θες να βρεις παράδειγμα προς μίμηση, θα πρέπει να ψάξεις μεταξύ των απλών, ταπεινών ανθρώπων. Πραγματικό μεγαλείο έχουν μόνο όποιοι δεν αυτοδιαφημίζονται και δεν θεωρούν τον εαυτό τους σπουδαίο.» Λέων Τολστόι
Τολστόι, ο μεγάλος Ουμανιστής
Ο Γιώργος Νανούρης διασκευάζει και σκηνοθετεί το διήγημα του Λέοντος Τολστόι «Αφέντης και Δούλος», στο Νέο Θέατρο Βασιλάκου. Ο Λέων Νικολάγιεβιτς Τολστόι θεωρείται -και δικαίως- ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς όλων των εποχών, ο άνθρωπος που επέδρασε καταλυτικά στον ευρωπαϊκό, αλλά και αμερικάνικο λογοτεχνικό ρεαλισμό, ο ουμανιστής, ο οποίος αποτέλεσε το πνευματικό σημείο αναφοράς της «αφρόκρεμας» της παγκόσμιας διανόησης του καιρού του, από τη μια, αλλά και του λαού του, από την άλλη. Ο Ρομέν Ρολάν, ο Ερνεστ Χέμινγουέι, ο Μπέρναρντ Σω, ο Ρίλκε, ο Στρίνμπεργκ, ακόμη και ο Γκάντι, είναι μερικά από τα μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και πολιτικής, τα οποία δέχτηκαν την επίδραση του Ρώσου διανοητή. Τα έργα του διασκευάστηκαν πάμπολλες φορές για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, ενώ τα θεατρικά του ανεβάστηκαν και ανεβάζονται σε όλα τα θέατρα του κόσμου. Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη αγάπη στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος θρησκευτική έξαρση και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του, προσπάθησε να απελευθερώσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ως καλλιτέχνης ο Τολστόι διακρίνεται για τη βαθιά γνώση των κρυφών πτυχών της ψυχής και την άμεση καθαρότητα του αισθήματος. Η γλώσσα του Τολστόϊ είναι όπως η ίδια η μεγαλοφυΐα του: γαλήνια, σοβαρή, λακωνική, αν και χωρίς να φτάνει στην τσιγγουνιά, νευρώδικη, καμιά φορά μάλιστα βαριά και τραχιά, πάντα όμως απλή και ασύγκριτη στο αποτέλεσμα της. Ξεχωρίζει τόσο απ’ το λυρικό, παιχνιδιάρικο, λαμπερό και ωραιόπαθο στυλ του Τουργκένιεβ, όσο και από το ρογχαστικό, ασθματικό και απότομο ύφος του Ντοστογιέβσκι.
Η θυσία του αφεντικού κατά τη διάρκεια μιας νύχτας με χιονοθύελλα, στη καρδιά του ρωσικού χειμώνα.
Στο διήγημα του «Αφέντης και Δούλος», που γράφτηκε σε μια πολύ δύσκολη οικονομική περίοδο της Ρωσίας 125 χρόνια πριν, εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του συγγραφέα που κατάφερε ν' απεικονίσει με απαράμιλλο τρόπο τη ρωσική κοινωνία της εποχής του και με την αναπαραστατική δύναμη της τέχνης του να δώσει εκπληκτικούς πίνακες από τη ζωή της τσαρικής Ρωσίας του 19ου αιώνα. Μοιάζει με σύγχρονη παραβολή που μιλά για την αναζήτηση του νοήματος της ζωής: Ο Vasily Andreich Brekhunov είναι ένας πλούσιος έμπορος προσηλωμένος αποκλειστικά στο να γίνει πλουσιότερος. Ένα σκοτεινιασμένο απόγευμα, την ημέρα μετά τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, παρά την απειλή καταιγίδας, ξεκινά ένα ταξίδι προκειμένου να εξασφαλίσει την αγορά ενός ξύλου σε τιμή ευκαιρίας. Μαζί του παίρνει και το Νικήτα, τον ευγενικό, ευχάριστο υπηρέτη του, έναν άντρα που ο Brekhunov εκτιμά αλλά εκμεταλλεύεται σκληρά. Τον πληρώνει με τα μισά από όσα πραγματικά θα έπρεπε, και συνήθως όχι σε χρήμα αλλά σε ακριβά προϊόντα από το μαγαζί του. Στο δρόμο, εξαιτίας μιας δυνατής χιονοθύελλας, χάνονται στις παγωμένες εκτάσεις της ρωσικής επαρχίας. Οι δύο άντρες βρίσκονται τώρα μόνοι και ανυπεράσπιστοι μπροστά στους κινδύνους της μανιασμένης φύσης. Ο αφέντης θα προσπαθήσει να σώσει τον εαυτό του αφήνοντας τον δούλο μόνο και αβοήθητο. Πολύ σύντομα όμως θα βρεθεί στην ίδια θέση μ’ αυτόν και τότε θα ακούσει για πρώτη φορά την καρδιά του να χτυπά πραγματικά…
Το έργο «Αφέντης και Δούλος» είναι μια ιστορία για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, μια από τις μόνιμες έγνοιες του Τολστόι που πραγματεύεται σε όλα τα έργα του από το «Three Deaths» (1859) και μετά. Στις σελίδες του είναι τοποθετημένο ένα πρόβλημα που θα πάρει αργότερα την πρώτη θέση σε όλη την πνευματική δημιουργία του Τολστόι: η αναγέννηση των ανθρώπων εκείνων, που ενώ ανήκουν στις προνομιούχες τάξεις, αντιλαμβάνονται την κοινωνική αδικία, την ηθική ποταπότητα και την ψευτιά του περιβάλλοντός τους. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του Τολστόι, ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί ν΄αρχίσει μια καινούργια «αληθινή ζωή», αρκεί μονάχα να κατανοήσει πως όλη η περασμένη του ζωή είναι «κάτι άλλο».
Η Παράσταση
Στη παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Νανούρης κυριαρχεί το λευκό του χιονιού, αθώο και φωτεινό σαν μια αγνή καρδιά, μοιραίο, όμως, για τον ένα απο τους δυο άντρες, εκείνη την σκοτεινή νύχτα, μέσα στο καταχείμωνο της ρώσικης χιονοθύελλας. Η παράσταση διακρίνεται για την γλαφυρή αφηγηματική της φόρμα, συνδυάζοντας έντεχνα στοιχεία αφηγηματικού και δραματουργικού χαρακτήρα, αφού οι δύο ερμηνευτές, γίνονται συνάμα και αφηγητές της, έτοιμοι να ψυχογραφήσουν τους χαρακτήρες του έργου. Κάτι που επιτυγχάνεται στο έπαρκο, αφού με ελάχιστα μέσα, έχουμε έντονη συγκινησιακή κορύφωση, με εικόνες που μας θυμίζουν την αμείλικτη πλευρά της φύσης και λυρικότητα, που μεταδίδεται απο την υπεροχη μελωδία, που ντύνει το έργο. H εξαιρετική εικαστική εικόνα, λειτουργεί καθαρά υποστηρικτικά προς την ουσία του κειμένου, χωρίς να την υπερκαλύπτει. Η εμπνευσμένη διασκευή του ίδιου του σκηνοθέτη στέκεται με σεβασμό προς το κείμενο, θέτοντας καθαρά στο επίκεντρο τον άνθρωπο, που πασχίζει να αναμετρηθεί με τη φύση, κυρίως με την προσωπική του φύση και εν τέλει να αναθεωρήσει ριζικά την βιοθεωρία του και την ιεράρχηση των αξιών του.
Ο Δημήτρης Λιγνάδης ενσάρκωσε το ρόλο του κτηματία αριστοτεχνικά. Η ερμηνεία του είχε πάθος, ρυθμό και ένταση, αξιοποιώντας την πλούσια γκάμα των εκφραστικών του μέσων, μας μεταγγίζει όλα τα συναισθήματα που καταλαμβάνουν τον ήρωα του: αλαζονεία, ξιπασιά, φόβο, αγωνία για τη ζωή του και τέλος πνευματική αφύπνιση, αφού η επαφή με την εχθρική φύση, τον κάνει να καταλάβει την αξία της ζωής, όχι πια της δικής του, αλλά του συνανθρώπου του. «Παράξενο πράγμα η καρδιά, όσο περισσότερο την ξοδεύεις τόσο περισσότερο έχεις!» μονολογεί ο Βασίλι Αντριέιτς Μπριεχούνοφ, μέσα στην ανελέητη παγωνιά, όταν αποφασίζει να θυσιάσει τη ζωή του για να σώσει τον μουζίκο υπηρέτη του, αυτόν που εκμεταλευόταν και περιφρονούσε, επι τόσα χρόνια.
Στο ρόλο του άξεστου, αλλά θεοσεβούμενου Νικήτα, ο Γιώργος Νανούρης, δεν μπορεί φυσιογνωμικά να πείσει σαν ταλαιπωρημένος δούλος της προεπαναστατικής τσαρικής Ρωσίας, το γλυκό παρουσιαστικό του δεν δίνει την εικονα του υπηρέτη, που όλη του η ζωή ήταν μία συνεχής υπηρεσία, πίστευε σ’ έναν μόνο αφέντη, τον Θεό, κι ας δούλεψε σε πολλούς αφέντες. Είναι, όμως, εξαιρετικός αφηγητής, γιατί επικοινωνεί με το κοινό, με ειλικρίνεια και αξιοθαύμαστη συναισθηματική εμβάνθυση. Η δεξιοτεχνική θεατρική σύλληψη, που έχει δημιουργήσει, βρίσκει στην πιο όμορφη σκηνή του έργου, τον δούλο να σέρνει το έλκηθρο του αφεντικού του, σε μια κυκλική κίνηση, εκεί που ο ορίζοντας χάνεται, ο άνεμος στροβιλίζεται γύρω από τους δυο ήρωες, εκεί που ενώνεται η γη και ο ουρανός, πάνω στην ένωση της Ζωής και του Θανάτου, εκεί όπου λόγος και τραγούδι διηγούνται σπαρακτικά ανθρώπινες ιστορίες.
Εξαιρετικοί οι φωτισμοί του Χρήστου Τζιόγκα και η σκηνογραφική προσέγγιση της Μαίρης Τσαγκάρη, που συμβάλλουν στη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας, μεταφέροντας μας την αγριότητα της ρωσικής στέπας, την αντίθεση του φωτός και του σκοταδιού, τους λόφους του απάτητου χιονιού, εν μέσω μιας ιστορίας για την ατελή ανθρώπινη φύση που προσπαθεί, τρεμάμενη, να βρει το δρόμο της, προς την ηθική ολοκλήρωση.
Διασκευή-Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης
Παίζουν: Δημήτρης Λιγνάδης, Γιώργος Νανούρης
Μουσική: Λόλεκ
Σκηνικά-Κοστούμια: Μαίρη Τσαγκάρη
Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας
Εικαστική σύλληψη και επιμέλεια: Γιώργος Νανούρης
Η διασκευή είναι βασισμένη στο βιβλίο:Λέων Τολστόι, Αφέντης και υπηρέτης
Μετάφραση από τα ρωσικά: Σταυρούλα Αργυροπούλου
Εκδόσεις Ροές, Αθήνα 2016.
Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου
Προφήτη Δανιήλ 3-5 και Πλαταιών, Κεραμεικός
Τηλ.: 2110132002-5, 2121042777
Παραστάσεις: Δευτέρα & Τρίτη στις 9.15 μ.μ.
Τιμές εισιτηρίων15 € & 12 € (Φοιτητικό, άνω των 65 ετών, Ανέργων, ΑΜΕΑ)
Ο Γιώργος Νανούρης διασκευάζει και σκηνοθετεί το διήγημα του Λέοντος Τολστόι «Αφέντης και Δούλος», στο Νέο Θέατρο Βασιλάκου. Ο Λέων Νικολάγιεβιτς Τολστόι θεωρείται -και δικαίως- ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς όλων των εποχών, ο άνθρωπος που επέδρασε καταλυτικά στον ευρωπαϊκό, αλλά και αμερικάνικο λογοτεχνικό ρεαλισμό, ο ουμανιστής, ο οποίος αποτέλεσε το πνευματικό σημείο αναφοράς της «αφρόκρεμας» της παγκόσμιας διανόησης του καιρού του, από τη μια, αλλά και του λαού του, από την άλλη. Ο Ρομέν Ρολάν, ο Ερνεστ Χέμινγουέι, ο Μπέρναρντ Σω, ο Ρίλκε, ο Στρίνμπεργκ, ακόμη και ο Γκάντι, είναι μερικά από τα μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και πολιτικής, τα οποία δέχτηκαν την επίδραση του Ρώσου διανοητή. Τα έργα του διασκευάστηκαν πάμπολλες φορές για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, ενώ τα θεατρικά του ανεβάστηκαν και ανεβάζονται σε όλα τα θέατρα του κόσμου. Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη αγάπη στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος θρησκευτική έξαρση και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του, προσπάθησε να απελευθερώσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ως καλλιτέχνης ο Τολστόι διακρίνεται για τη βαθιά γνώση των κρυφών πτυχών της ψυχής και την άμεση καθαρότητα του αισθήματος. Η γλώσσα του Τολστόϊ είναι όπως η ίδια η μεγαλοφυΐα του: γαλήνια, σοβαρή, λακωνική, αν και χωρίς να φτάνει στην τσιγγουνιά, νευρώδικη, καμιά φορά μάλιστα βαριά και τραχιά, πάντα όμως απλή και ασύγκριτη στο αποτέλεσμα της. Ξεχωρίζει τόσο απ’ το λυρικό, παιχνιδιάρικο, λαμπερό και ωραιόπαθο στυλ του Τουργκένιεβ, όσο και από το ρογχαστικό, ασθματικό και απότομο ύφος του Ντοστογιέβσκι.
Η θυσία του αφεντικού κατά τη διάρκεια μιας νύχτας με χιονοθύελλα, στη καρδιά του ρωσικού χειμώνα.
Στο διήγημα του «Αφέντης και Δούλος», που γράφτηκε σε μια πολύ δύσκολη οικονομική περίοδο της Ρωσίας 125 χρόνια πριν, εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του συγγραφέα που κατάφερε ν' απεικονίσει με απαράμιλλο τρόπο τη ρωσική κοινωνία της εποχής του και με την αναπαραστατική δύναμη της τέχνης του να δώσει εκπληκτικούς πίνακες από τη ζωή της τσαρικής Ρωσίας του 19ου αιώνα. Μοιάζει με σύγχρονη παραβολή που μιλά για την αναζήτηση του νοήματος της ζωής: Ο Vasily Andreich Brekhunov είναι ένας πλούσιος έμπορος προσηλωμένος αποκλειστικά στο να γίνει πλουσιότερος. Ένα σκοτεινιασμένο απόγευμα, την ημέρα μετά τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, παρά την απειλή καταιγίδας, ξεκινά ένα ταξίδι προκειμένου να εξασφαλίσει την αγορά ενός ξύλου σε τιμή ευκαιρίας. Μαζί του παίρνει και το Νικήτα, τον ευγενικό, ευχάριστο υπηρέτη του, έναν άντρα που ο Brekhunov εκτιμά αλλά εκμεταλλεύεται σκληρά. Τον πληρώνει με τα μισά από όσα πραγματικά θα έπρεπε, και συνήθως όχι σε χρήμα αλλά σε ακριβά προϊόντα από το μαγαζί του. Στο δρόμο, εξαιτίας μιας δυνατής χιονοθύελλας, χάνονται στις παγωμένες εκτάσεις της ρωσικής επαρχίας. Οι δύο άντρες βρίσκονται τώρα μόνοι και ανυπεράσπιστοι μπροστά στους κινδύνους της μανιασμένης φύσης. Ο αφέντης θα προσπαθήσει να σώσει τον εαυτό του αφήνοντας τον δούλο μόνο και αβοήθητο. Πολύ σύντομα όμως θα βρεθεί στην ίδια θέση μ’ αυτόν και τότε θα ακούσει για πρώτη φορά την καρδιά του να χτυπά πραγματικά…
Το έργο «Αφέντης και Δούλος» είναι μια ιστορία για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, μια από τις μόνιμες έγνοιες του Τολστόι που πραγματεύεται σε όλα τα έργα του από το «Three Deaths» (1859) και μετά. Στις σελίδες του είναι τοποθετημένο ένα πρόβλημα που θα πάρει αργότερα την πρώτη θέση σε όλη την πνευματική δημιουργία του Τολστόι: η αναγέννηση των ανθρώπων εκείνων, που ενώ ανήκουν στις προνομιούχες τάξεις, αντιλαμβάνονται την κοινωνική αδικία, την ηθική ποταπότητα και την ψευτιά του περιβάλλοντός τους. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του Τολστόι, ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί ν΄αρχίσει μια καινούργια «αληθινή ζωή», αρκεί μονάχα να κατανοήσει πως όλη η περασμένη του ζωή είναι «κάτι άλλο».
Η Παράσταση
Στη παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Νανούρης κυριαρχεί το λευκό του χιονιού, αθώο και φωτεινό σαν μια αγνή καρδιά, μοιραίο, όμως, για τον ένα απο τους δυο άντρες, εκείνη την σκοτεινή νύχτα, μέσα στο καταχείμωνο της ρώσικης χιονοθύελλας. Η παράσταση διακρίνεται για την γλαφυρή αφηγηματική της φόρμα, συνδυάζοντας έντεχνα στοιχεία αφηγηματικού και δραματουργικού χαρακτήρα, αφού οι δύο ερμηνευτές, γίνονται συνάμα και αφηγητές της, έτοιμοι να ψυχογραφήσουν τους χαρακτήρες του έργου. Κάτι που επιτυγχάνεται στο έπαρκο, αφού με ελάχιστα μέσα, έχουμε έντονη συγκινησιακή κορύφωση, με εικόνες που μας θυμίζουν την αμείλικτη πλευρά της φύσης και λυρικότητα, που μεταδίδεται απο την υπεροχη μελωδία, που ντύνει το έργο. H εξαιρετική εικαστική εικόνα, λειτουργεί καθαρά υποστηρικτικά προς την ουσία του κειμένου, χωρίς να την υπερκαλύπτει. Η εμπνευσμένη διασκευή του ίδιου του σκηνοθέτη στέκεται με σεβασμό προς το κείμενο, θέτοντας καθαρά στο επίκεντρο τον άνθρωπο, που πασχίζει να αναμετρηθεί με τη φύση, κυρίως με την προσωπική του φύση και εν τέλει να αναθεωρήσει ριζικά την βιοθεωρία του και την ιεράρχηση των αξιών του.
Ο Δημήτρης Λιγνάδης ενσάρκωσε το ρόλο του κτηματία αριστοτεχνικά. Η ερμηνεία του είχε πάθος, ρυθμό και ένταση, αξιοποιώντας την πλούσια γκάμα των εκφραστικών του μέσων, μας μεταγγίζει όλα τα συναισθήματα που καταλαμβάνουν τον ήρωα του: αλαζονεία, ξιπασιά, φόβο, αγωνία για τη ζωή του και τέλος πνευματική αφύπνιση, αφού η επαφή με την εχθρική φύση, τον κάνει να καταλάβει την αξία της ζωής, όχι πια της δικής του, αλλά του συνανθρώπου του. «Παράξενο πράγμα η καρδιά, όσο περισσότερο την ξοδεύεις τόσο περισσότερο έχεις!» μονολογεί ο Βασίλι Αντριέιτς Μπριεχούνοφ, μέσα στην ανελέητη παγωνιά, όταν αποφασίζει να θυσιάσει τη ζωή του για να σώσει τον μουζίκο υπηρέτη του, αυτόν που εκμεταλευόταν και περιφρονούσε, επι τόσα χρόνια.
Στο ρόλο του άξεστου, αλλά θεοσεβούμενου Νικήτα, ο Γιώργος Νανούρης, δεν μπορεί φυσιογνωμικά να πείσει σαν ταλαιπωρημένος δούλος της προεπαναστατικής τσαρικής Ρωσίας, το γλυκό παρουσιαστικό του δεν δίνει την εικονα του υπηρέτη, που όλη του η ζωή ήταν μία συνεχής υπηρεσία, πίστευε σ’ έναν μόνο αφέντη, τον Θεό, κι ας δούλεψε σε πολλούς αφέντες. Είναι, όμως, εξαιρετικός αφηγητής, γιατί επικοινωνεί με το κοινό, με ειλικρίνεια και αξιοθαύμαστη συναισθηματική εμβάνθυση. Η δεξιοτεχνική θεατρική σύλληψη, που έχει δημιουργήσει, βρίσκει στην πιο όμορφη σκηνή του έργου, τον δούλο να σέρνει το έλκηθρο του αφεντικού του, σε μια κυκλική κίνηση, εκεί που ο ορίζοντας χάνεται, ο άνεμος στροβιλίζεται γύρω από τους δυο ήρωες, εκεί που ενώνεται η γη και ο ουρανός, πάνω στην ένωση της Ζωής και του Θανάτου, εκεί όπου λόγος και τραγούδι διηγούνται σπαρακτικά ανθρώπινες ιστορίες.
Εξαιρετικοί οι φωτισμοί του Χρήστου Τζιόγκα και η σκηνογραφική προσέγγιση της Μαίρης Τσαγκάρη, που συμβάλλουν στη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας, μεταφέροντας μας την αγριότητα της ρωσικής στέπας, την αντίθεση του φωτός και του σκοταδιού, τους λόφους του απάτητου χιονιού, εν μέσω μιας ιστορίας για την ατελή ανθρώπινη φύση που προσπαθεί, τρεμάμενη, να βρει το δρόμο της, προς την ηθική ολοκλήρωση.
Διασκευή-Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης
Παίζουν: Δημήτρης Λιγνάδης, Γιώργος Νανούρης
Μουσική: Λόλεκ
Σκηνικά-Κοστούμια: Μαίρη Τσαγκάρη
Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας
Εικαστική σύλληψη και επιμέλεια: Γιώργος Νανούρης
Η διασκευή είναι βασισμένη στο βιβλίο:Λέων Τολστόι, Αφέντης και υπηρέτης
Μετάφραση από τα ρωσικά: Σταυρούλα Αργυροπούλου
Εκδόσεις Ροές, Αθήνα 2016.
Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου
Προφήτη Δανιήλ 3-5 και Πλαταιών, Κεραμεικός
Τηλ.: 2110132002-5, 2121042777
Παραστάσεις: Δευτέρα & Τρίτη στις 9.15 μ.μ.
Τιμές εισιτηρίων15 € & 12 € (Φοιτητικό, άνω των 65 ετών, Ανέργων, ΑΜΕΑ)
