Η φιλοσοφία του θαλάμου 101 είναι «κάνουμε το μυαλό τέλειο πριν το τινάξουμε στον αέρα. Δεν ανεχόμαστε την επανάσταση, ακόμα κι αν βρίσκεται μόνο σε ένα μυαλό που περιμένει μια σφαίρα»
Το βιβλίο
Το εμβληματικό βιβλίο του Τζορτζ Όργουελ 1984, που μεταφέρθηκε πριν από μερικά χρόνια με μεγάλη επιτυχία στο θέατρικό Λονδίνο σε μια διασκευή που υπέγραφε ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Άικι και ο θεατρικός συγγραφέας Ντάνκαν Μακμίλαν, σκηνοθετεί στο Νέο Θέατρο Κ.Βασιλάκου, η Κατερίνα Ευαγγελάτου με τους Αργύρη Πανταζάρα, Νίκο Κουρή και Λένα Δροσάκη στους κεντρικούς ρόλους. Το δυστοπικό μυθιστόρημα, που αποτελεί ένα σοκαριστικό βύθισμα σε έναν σκοτεινό, παγωμένο κόσμο, όπου βασιλεύει ο τρόμος κάθε στιγμή, γράφτηκε αμέσως μετά τον πόλεμο και εκδόθηκε το 1949 περιγράφει μια κοινωνία που προσομοιάζει στη Σοβιετική Ένωση επί Στάλιν, ενώ τη χαρακτηρίζει ένα φουτουριστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα φαντασιακό για την εποχή που γράφτηκε. Η τεχνολογία υπηρετεί την εξουσία ενός απολυταρχικού καθεστώτος, όπου ο Μεγάλος Αδελφός (Big Brother) παρακολουθεί και γνωρίζει τα πάντα για τους πολίτες της Ωκεανίας, όπως λέγεται η υπερδύναμη όπου διαδραματίζεται η ιστορία. Όλοι ανεξαιρέτως και απολύτως πειθήνια υπηρετούν χωρίς καμία αντίσταση τις επιταγές του συστήματος. Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Όλα, ακόμα και το παρελθόν, όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον, και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν. Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα. Γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος. Στον κόσμο όπου «δεν χρειάζεται να σκέφτεσαι», «η άγνοια είναι δύναμη» και «το τίμημα της λογικής είναι η υποταγή» εμφανίζεται ο Γουίνστον Σμιθ, ο άνθρωπος που τολμά να διαφοροποιηθεί.
Οι επιρροές
Όταν ο Όργουελ έγραφε το 1984, ζούσε σε ένα Λονδίνο που βομβαρδιζόταν, πριν πάει στο νησί Τζούρα για να το ολοκληρώσει. Έμπνευσή του είναι ακριβώς το ναζιστικό καθεστώς, αλλά φυσικά ο Big Brother είναι εμπνευσμένος από τον Στάλιν και ο χαρακτήρας του Γκόλντσταϊν, ο αντίπαλός του στο βιβλίο, από τον Τρότσκι, ενώ οι συνθήκες παρέμβασης του κράτους από το σταλινικό καθεστώς. Ο Γουίνστον Σμιθ, ο ήρωας του «1984», ξεκινάει να κρατάει ημερολόγιο. Αυτό είναι το πρώτο του έγκλημα. Ένα έγκλημα αδιανόητο στην εποχή μας, αλλά αν σκεφτούμε τι σημαίνει «καταγράφω τις σκέψεις μου» κι ότι οι σκέψεις είναι κόντρα στην κοινή λογική ή κόντρα στον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα, μπορούμε ίσως να το καταλάβουμε. Γιατί τίποτα πια δεν είναι ιδιωτικό σήμερα. Το βιβλίο εστιάζει στην ανθρώπινη ύπαρξη και στην αντίδρασή της κάτω από ακραίες συνθήκες, στη διάβρωση όλων των ανθρώπινων σχέσεων από αυτού του τύπου τα καθεστώτα. Από πού ξεκινάει; Από τα παιδιά. Η παρουσία του μικρού κοριτσιού της παράστασης, μόλις 9 ετών, δείχνει ότι το παιχνίδι έχει χαθεί και για την επόμενη γενιά. Η ελπίδα ίσως να υπάρχει γι' αυτούς που δεν έχουν γεννηθεί.
Η θεατρική διασκευή του «1984»
Στη διασκευή των Ρόμπερτ Άικι και Ντάνκαν Μακμίλαν η δυστοπική αφήγηση του 1984 τοποθετείται στο παρελθόν και όχι στο μέλλον. Οι αναγνώστες μιας λέσχης βιβλίου, οι οποίοι ζουν μετά το 2050, δηλαδή την πτώση του καθεστώτος, αναμετριούνται με τα γεγονότα και την αυθεντικότητά του «1984». Μία ενδιαφέρουσα μετα-θεατρική συνθήκη, όπου η ψευδαίσθηση (οι μελλοντικοί αναγνώστες του Όργουελ) και η υπερ-ψευδαίσθηση (το μυθιστόρημα «1984») απ’ τη μια ενισχύουν τη θεατρικότητα συνδέοντας παρελθόν, παρόν και μέλλον και απ’ την άλλη κλονίζουν τις βεβαιότητες μας: τελικά τι συνέβη πραγματικά σε αυτήν τη θεατρική διασκευή; Μήπως το καθεστώς σκηνοθέτησε την πτώση του; Μήπως ο Ουίνστον Σμιθ δεν υπήρξε ποτέ; Ή μήπως υπήρξε; Μήπως το «1984» τελικά δεν ήταν μυθιστόρημα αλλά μαρτυρία της σκοτεινότερης περιόδου της ιστορίας; Σε αυτό το διακείμενο η φουτουριστική ομάδα των αναγνωστών σπέρνουν τις αμφιβολίες και αυτές ριζώνουν στο κοινό.
Αυτό που καθιστά το 1984 μοναδικό, είναι ότι είναι διαρκώς μπροστά από την εποχή του, όχι απλώς επίκαιρο. Μετά από την έκδοσή του, το 1949, ο τρόπος που αντιλαμβανόμστε τον κόσμο άλλαξε για πάντα. Γεννήθηκε ο όρος Οργουελικός για να περιγράψει συνθήκες κυβερνητικής -και όχι μόνο- παρέμβασης στη ζωή των πολιτών, καθεστώτα ανελευθερίας, διαρκούς παρακολούθησης, και συλλογής ιδιωτικών πληροφοριών, ελέγχου της σκέψης. Όμως, πώς μπορείς να πεις ότι ένα βιβλίο άλλαξε τον κόσμο, όταν ο κόσμος έχει παραμείνει ακριβώς ίδιος; Η διασκευή και η σκηνοθεσία κατασκευάζουν μία οπτική της ιστορίας μέσα από το μυαλό του Ουίνστον - Όργουελ, ο οποίος συνομιλεί με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, παλεύοντας να παραμείνει λογικός, κόντρα σε μία κοινωνία που έχει απολέσει κάθε λογική. .
Οι διασκευαστές έχουν αναφερθεί στο παράρτημα του βιβλίου, το appendix, το οποίο συνήθως παραγκωνίζεται. Αυτοί επένδυσαν σε αυτό, διότι εκεί αναλύεται η νέα γλώσσα που το καθεστώς προσπαθεί να επιβάλει, το newspeak, η «νέα ομιλουμένη», η οποία είναι η γλώσσα που ήθελαν να έχει επιβληθεί μέχρι το 2050. Μια γλώσσα της οποίας στόχος είναι όχι να διευρύνει αλλά, αντιθέτως, να συρρικνώσει την ανθρώπινη σκέψη, συρρικνώνοντας όρους, λέξεις και έννοιες. Όταν δεν θα υπάρχουν οι λέξεις, δεν θα μπορείς και να σκεφτείς με τον τρόπο που θέλεις. Θα μπορείς μόνο να σκεφτείς με τον τρόπο που θέλουν οι άλλοι. Όταν δεν θα υπάρχει η λέξη «δημοκρατία», δεν θα μπορείς να σκεφτείς τι σημαίνει αυτό. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της διασκευής μιλάει και γι' αυτό το πράγμα. Όπως και η διαχείριση των συναισθημάτων. Μην ξεχνάμε ότι στην εποχή μας ακόμα και η ερωτική επαφή έχει αντικατασταθεί και υποκατασταθεί μέσω του Διαδικτύου. Είναι κι αυτό στα θέματα του βιβλίου. Ο έρωτας εδώ προσπαθεί να γίνει μια επαναστατική πράξη. Φυσικά, δεν τα καταφέρνει. Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πιο μαύρα για την ανθρώπινη φύση. Ο Όργουελ περιγράφει τη σχέση του Γούινστον και της Τζούλια ως μια σχέση απόλυτη, γιατί συμβαίνει σε ακραίες συνθήκες. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, γιατί δεν είναι μια σχέση «νόμιμη», με τον τρόπο που το αντιλαμβάνεται το καθεστώς, και αυτοί οι άνθρωποι επιλέγουν να τη συνάψουν ξέροντας ότι σε μια συνθήκη απολυταρχικού καθεστώτος που απαγορεύει τέτοιου είδους σχέσεις κινδυνεύει η ζωή τους. Στο τέλος, στην τρομερή σκηνή όπου τους έχουν πιάσει, στον θάλαμο 101, τον θάλαμο βασανιστηρίων, η Τζούλια βρίσκεται σε άλλο δωμάτιο κι εμείς παρακολουθούμε όλη την ανακριτική διαδικασία. Ο Γουίνστον βασανίζεται όχι για να του αποσπάσουν ομολογία αλλά για να αναμορφώσουν το μυαλό του. Η φιλοσοφία του θαλάμου 101 είναι «κάνουμε το μυαλό τέλειο πριν το τινάξουμε στον αέρα. Δεν ανεχόμαστε την επανάσταση, ακόμα κι αν βρίσκεται μόνο σε ένα μυαλό που περιμένει μια σφαίρα». Δεν έχει κάτι να πει, να καταδώσει συνωμότες, το ζήτημα είναι να μπει στον τρόπο σκέψης του καθεστώτος.
Ήρωας η αντιήρωας;
Σίγουρα κάποιοι μπορεί να πουν ότι αυτό δυναμιτίζει τα θεμέλια ενός συστήματος, το ότι ο Γουίνστον προσπαθεί να σκεφτεί διαφορετικά. Αυτή είναι άλλωστε η ειδικότητά του στο υπουργείο Αλήθειας, να αλλοιώνει το παρελθόν. Και να διαγράφει ανθρώπους. Είναι μια θέση-κλειδί που έχουν πάρα πολλοί άνθρωποι στο υπουργείο Αλήθειας, όπου δουλεύει, το οποίο, όπως όλα τα υπουργεία, εξυπηρετεί το αντίθετο από αυτό που δηλώνει. Βέβαια, το αποτέλεσμα είναι συντριπτικό, γιατί ο άνθρωπος αυτός δεν τα καταφέρνει. Δεν καταφέρνει μέχρι το τέλος, μετά τα βασανιστήρια, να μείνει στη γραμμή του. Είναι μια μονάδα απέναντι σε ένα πολυδαίδαλο και γιγαντιαίο σύστημα. Μπορείς να τον χαρακτηρίσεις αντιήρωα. Ο Ουίνστον Σμίθ ειναι ένα “ανθρωπάκι” που ταπεινά θα σηκώσει το ανάστημα του για λίγο σαν μια χελώνα που βγαίνει από το καβούκι της για να ξαναμπεί αμέσως τρομαγμένη μέσα. Δεν είναι ένας ήρωας που εκφράζει μια συνολική αγωνία. Εδώ το σύνολο έχει αλωθεί, δεν υπάρχει καθόλου αντίσταση. Αυτό δεν είναι μακριά από την κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου, τον φανατισμό ή την πνευματική υποδούλωση, επειδή είμαστε εντελώς χειραγωγημένοι χωρίς να το έχουμε καταλάβει. Η διασκευή εστιάζει στο θέμα της διάβρωσης όλης της κοινωνίας, όλων των γενεών, και επίσης στην αδυναμία του ανθρώπου μπροστά στον πόνο. Και μπροστά στο σύστημα. Ένας άνθρωπος κόντρα στο σύστημα είναι σαν το ποντίκι που πιάστηκε μέσα στη φάκα. Είναι ανέφικτο να κάνει κάτι.
Η Παράσταση
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου, μια απο τις πιο ταλαντούχες σκηνοθέτες της γενιάς της, μας παραθέτει μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση του κειμένου, μέσα απο μια ενδελεχή έρευνα των διαχρονικών μηνυμάτων του, επιλέγοντας έναν καταιγιστικό ρυθμό, επηρεασμένο απο κινηματογραφικές τεχνικές, με κλιμάκωση της αγωνίας, χειμαρρώδη εξέλιξη της πλοκής, νατουραλιστική απεικόνηση της οργουελικής προφητείας που επαναλαμβάνεται και επαληθεύεται μέσα στο ρου της Ιστορίας, δυστυχώς με τη συναίνεση μας, καθιστώντας μας κοινωνούς της ζοφερής πραγματικότητας, ένοχους παρατηρητές, που μέσα απο μια κλειδαρότρυπα, στο μέγεθος και το σχήμα μιας οθόνης, δεν μπορούμε να προφασιζόμαστε άγνοια. Η επιλογή της απόδοσης της βίας με απόλυτο ρεαλισμό και ωμότητα, έχει σκοπό να εξαλείφει τους εφησυχασμούς μας, να μας απομακρύνει απο την μακάρια και ενοχική μας προσήλωση να κρυβόμαστε πίσω απο το δάκτυλο μας. Τούτη η παράσταση έρχεται για να προκαλέσει δονήσεις και να θέσει το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.
Η ψυχική απογύμνωση και η συναισθηματική ερήμωση των χαρακτήρων αποδίδεται με σωστά κοντρολαρισμένα εκφραστικά μέσα, από τους ηθοποιούς που βυθίζονται μέσα στο ζοφερό κόσμο του Οργουελικού σύμπαντος.Η εσωστρεφής, αγωνιώδης ερμηνεία του Αργύρη Πανταζάρα δημιουργεί έναν πυρετικό νεαρό άντρα που χωρίς να αποκτά ηρωικές διαστάσεις, παλεύει μόνος του με όπλα την αγάπη, τη λογική και τις θύμησες του παρελθόντος. Η εσωτερική πάλη του Γουίνστον να σηκωθεί πιο ψηλά απο το ανάστημα του, η συγκινητική αφοσίωση του στον έρωτα της Τζούλια και η απέλπιδα προσπάθεια να κρατηθεί απο τη λογική που του επιβάλλει το μυαλό του και όχι οι εντολές του Κόμματος, αποδίδονται με εξαιρετική εκφραστικότητα και λιτότητα απο τον νεαρό ηθοποιό, που μας πείθει ότι βρίσκεται εκεί, σε εκείνη τη μικρή γωνιά, κουλουριασμένος, προσπαθώντας να αισθανθεί ελεύθερος. Καθηλωτική η ερμηνεία του Νίκου Κουρή, ο οποιος στο ρόλο του Ο' Μπράιεν, εκφράζει την παράλογη, αλλά πανίσχυρη εξουσία με έναν τρόπο ανατριχιαστικά δυναμικό, με μια μεθοδικότητα που σπάει κόκκαλα. Λιτός, με στιβαρή παρουσία, ψυχρός σαν πάγος, ανελέητος σαν ατσάλι, ο ηθοποιός μας παραδίδει μια ακόμη υποδειγματική ερμηνεία. Η Λένα Δροσάκη απαρνείται τη φυσική χάρη της, ερμηνεύοντας ένα νεαρό κορίτσι πνευματικά ασταθές και ψυχολογικά ανεπαρκές, που προσπαθεί να ζήσει, ισορροπώντας όμορφα ανάμεσα στο τρόμο και την προπαγάνδα και την κοριτσίστικη ανάγκη για έρωτα και συντροφικότητα.
Η απειλητική, σκοτεινή ατμόσφαιρα εντείνεται με την σκηνική πρόταση της Εύας Μανιδάκη, με την επιλογή οθονών που προπαγανδίζουν την μονοκρατορία του Κόμματος, με τα ευμεγέθη κουτιά – χώροι που εκφράζουν το χάος στο μυαλό του Ουίνστον και τον τρομακτικό θάλαμο βασανιστηρίων. Τα κοστούμια-στολές που θυμίζουν βιομηχανική γραμμή παραγωγής, η παροξυσμική μουσική, η χρήση του βίντεο και οι αιφνίδιοι φωτισμοί υπηρετούν την ίδια δύσθυμη γραμμή εκφραστικότητας. Οι οθόνες με τα videos καθιστούν τους ίδιους τους θεατές big brothers , αφού βλέπουν και ακούν όσα διαδραματίζονται πάνω στη σκηνή. Είναι τρομακτικό το πως το βλέμμα του θεατή απορροφάται πιο εύκολα από το θέαμα που εκπέμπει η οθόνη, παρά από τη «ζωντανή» σκηνική δράση. Ας πάρουμε λίγο χρόνο για να αναλογιστούμε πόσο μεγάλοι αδελφοί έχουμε καταντήσει και πόση βία -ψυχολογική- έχουμε δεχτεί για να επιτελούμε αυτό το ρόλο, χωρίς αιδώ, χωρίς τη συνειδητοποίηση αυτής της ψυχοφθόρας,σκοτεινής, αλλά και ηδονιστικής αποστολής, που μας απομακρύνει απο τον πολιτισμό και μας στερεί ζωτικά κομμάτια της ανθρωπιάς μας.
Νέα Διασκευή: Ρόμπερτ Άικι και Ντάνκαν Μακμίλαν
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Μουσική: Γιώργος Πούλιος
Βίντεο: Στάθης Αθανασίου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Ηχητικός Σχεδιασμός: Νικόλας Καζάζης
Φωνητική Διαδασκαλία: Αλεξάνδρα Λέρτα
Ουίνστον Σμιθ: Αργύρης Πανταζάρας
Ο’Μπράιεν: Νίκος Κουρής
Τζούλια: Λένα Δροσάκη
Τσάρινγκτον: Σωτήρης Τσακομίδης
Πάρσονς: Νίκος Πυροκάκος
Κυρία Πάρσονς: Σεραφίτα Γρηγοριάδου
Σάιμ: Ερρίκος Μηλιάρης
Μάρτιν: Αγησίλαος Μικελάτος
Συμμετέχουν: Μελαχρινός Βελέντζας, Βησσαρίων Κανέλλος, Στυλιανός Καπούλας,
Απόστολος Κατσιριντάκης, Τάσος Κόρκος, Δημήτρης Μηλιώτης, Χρήστος Τσουλιάης
Και τα παιδιά: Ειρήνη Γουλιέλμου, Πέπη Κώνστα, Αθηνά Μισαηλίδου
Στο Βίντεο εμφανίζονται οι ηθοποιοί: Παντελής Δεντάκης, Δήμητρα Δερμιτζάκη,
Βασίλης Κουκαλάνι, Αλεξάνδρα Λέρτα, Πόπη Λυμπεροπούλου
Παραστάσεις και τιμές εισιτηρίων: Τετάρτη 20.00 - Είσοδος 16 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Πέμπτη και Παρασκευή 21.00 - Είσοδος 18 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Σάββατο 18.30 - Είσοδος 18 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Σάββατο 21.30 και Κυριακή 20.00 - Είσοδος 20 ευρώ και 14 ευρώ (μειωμένο)
Διάρκεια Παράστασης: 101 λεπτά
Το εμβληματικό βιβλίο του Τζορτζ Όργουελ 1984, που μεταφέρθηκε πριν από μερικά χρόνια με μεγάλη επιτυχία στο θέατρικό Λονδίνο σε μια διασκευή που υπέγραφε ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Άικι και ο θεατρικός συγγραφέας Ντάνκαν Μακμίλαν, σκηνοθετεί στο Νέο Θέατρο Κ.Βασιλάκου, η Κατερίνα Ευαγγελάτου με τους Αργύρη Πανταζάρα, Νίκο Κουρή και Λένα Δροσάκη στους κεντρικούς ρόλους. Το δυστοπικό μυθιστόρημα, που αποτελεί ένα σοκαριστικό βύθισμα σε έναν σκοτεινό, παγωμένο κόσμο, όπου βασιλεύει ο τρόμος κάθε στιγμή, γράφτηκε αμέσως μετά τον πόλεμο και εκδόθηκε το 1949 περιγράφει μια κοινωνία που προσομοιάζει στη Σοβιετική Ένωση επί Στάλιν, ενώ τη χαρακτηρίζει ένα φουτουριστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα φαντασιακό για την εποχή που γράφτηκε. Η τεχνολογία υπηρετεί την εξουσία ενός απολυταρχικού καθεστώτος, όπου ο Μεγάλος Αδελφός (Big Brother) παρακολουθεί και γνωρίζει τα πάντα για τους πολίτες της Ωκεανίας, όπως λέγεται η υπερδύναμη όπου διαδραματίζεται η ιστορία. Όλοι ανεξαιρέτως και απολύτως πειθήνια υπηρετούν χωρίς καμία αντίσταση τις επιταγές του συστήματος. Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Όλα, ακόμα και το παρελθόν, όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον, και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν. Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα. Γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος. Στον κόσμο όπου «δεν χρειάζεται να σκέφτεσαι», «η άγνοια είναι δύναμη» και «το τίμημα της λογικής είναι η υποταγή» εμφανίζεται ο Γουίνστον Σμιθ, ο άνθρωπος που τολμά να διαφοροποιηθεί.
Οι επιρροές
Όταν ο Όργουελ έγραφε το 1984, ζούσε σε ένα Λονδίνο που βομβαρδιζόταν, πριν πάει στο νησί Τζούρα για να το ολοκληρώσει. Έμπνευσή του είναι ακριβώς το ναζιστικό καθεστώς, αλλά φυσικά ο Big Brother είναι εμπνευσμένος από τον Στάλιν και ο χαρακτήρας του Γκόλντσταϊν, ο αντίπαλός του στο βιβλίο, από τον Τρότσκι, ενώ οι συνθήκες παρέμβασης του κράτους από το σταλινικό καθεστώς. Ο Γουίνστον Σμιθ, ο ήρωας του «1984», ξεκινάει να κρατάει ημερολόγιο. Αυτό είναι το πρώτο του έγκλημα. Ένα έγκλημα αδιανόητο στην εποχή μας, αλλά αν σκεφτούμε τι σημαίνει «καταγράφω τις σκέψεις μου» κι ότι οι σκέψεις είναι κόντρα στην κοινή λογική ή κόντρα στον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα, μπορούμε ίσως να το καταλάβουμε. Γιατί τίποτα πια δεν είναι ιδιωτικό σήμερα. Το βιβλίο εστιάζει στην ανθρώπινη ύπαρξη και στην αντίδρασή της κάτω από ακραίες συνθήκες, στη διάβρωση όλων των ανθρώπινων σχέσεων από αυτού του τύπου τα καθεστώτα. Από πού ξεκινάει; Από τα παιδιά. Η παρουσία του μικρού κοριτσιού της παράστασης, μόλις 9 ετών, δείχνει ότι το παιχνίδι έχει χαθεί και για την επόμενη γενιά. Η ελπίδα ίσως να υπάρχει γι' αυτούς που δεν έχουν γεννηθεί.
Η θεατρική διασκευή του «1984»
Στη διασκευή των Ρόμπερτ Άικι και Ντάνκαν Μακμίλαν η δυστοπική αφήγηση του 1984 τοποθετείται στο παρελθόν και όχι στο μέλλον. Οι αναγνώστες μιας λέσχης βιβλίου, οι οποίοι ζουν μετά το 2050, δηλαδή την πτώση του καθεστώτος, αναμετριούνται με τα γεγονότα και την αυθεντικότητά του «1984». Μία ενδιαφέρουσα μετα-θεατρική συνθήκη, όπου η ψευδαίσθηση (οι μελλοντικοί αναγνώστες του Όργουελ) και η υπερ-ψευδαίσθηση (το μυθιστόρημα «1984») απ’ τη μια ενισχύουν τη θεατρικότητα συνδέοντας παρελθόν, παρόν και μέλλον και απ’ την άλλη κλονίζουν τις βεβαιότητες μας: τελικά τι συνέβη πραγματικά σε αυτήν τη θεατρική διασκευή; Μήπως το καθεστώς σκηνοθέτησε την πτώση του; Μήπως ο Ουίνστον Σμιθ δεν υπήρξε ποτέ; Ή μήπως υπήρξε; Μήπως το «1984» τελικά δεν ήταν μυθιστόρημα αλλά μαρτυρία της σκοτεινότερης περιόδου της ιστορίας; Σε αυτό το διακείμενο η φουτουριστική ομάδα των αναγνωστών σπέρνουν τις αμφιβολίες και αυτές ριζώνουν στο κοινό.
Αυτό που καθιστά το 1984 μοναδικό, είναι ότι είναι διαρκώς μπροστά από την εποχή του, όχι απλώς επίκαιρο. Μετά από την έκδοσή του, το 1949, ο τρόπος που αντιλαμβανόμστε τον κόσμο άλλαξε για πάντα. Γεννήθηκε ο όρος Οργουελικός για να περιγράψει συνθήκες κυβερνητικής -και όχι μόνο- παρέμβασης στη ζωή των πολιτών, καθεστώτα ανελευθερίας, διαρκούς παρακολούθησης, και συλλογής ιδιωτικών πληροφοριών, ελέγχου της σκέψης. Όμως, πώς μπορείς να πεις ότι ένα βιβλίο άλλαξε τον κόσμο, όταν ο κόσμος έχει παραμείνει ακριβώς ίδιος; Η διασκευή και η σκηνοθεσία κατασκευάζουν μία οπτική της ιστορίας μέσα από το μυαλό του Ουίνστον - Όργουελ, ο οποίος συνομιλεί με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, παλεύοντας να παραμείνει λογικός, κόντρα σε μία κοινωνία που έχει απολέσει κάθε λογική. .
Οι διασκευαστές έχουν αναφερθεί στο παράρτημα του βιβλίου, το appendix, το οποίο συνήθως παραγκωνίζεται. Αυτοί επένδυσαν σε αυτό, διότι εκεί αναλύεται η νέα γλώσσα που το καθεστώς προσπαθεί να επιβάλει, το newspeak, η «νέα ομιλουμένη», η οποία είναι η γλώσσα που ήθελαν να έχει επιβληθεί μέχρι το 2050. Μια γλώσσα της οποίας στόχος είναι όχι να διευρύνει αλλά, αντιθέτως, να συρρικνώσει την ανθρώπινη σκέψη, συρρικνώνοντας όρους, λέξεις και έννοιες. Όταν δεν θα υπάρχουν οι λέξεις, δεν θα μπορείς και να σκεφτείς με τον τρόπο που θέλεις. Θα μπορείς μόνο να σκεφτείς με τον τρόπο που θέλουν οι άλλοι. Όταν δεν θα υπάρχει η λέξη «δημοκρατία», δεν θα μπορείς να σκεφτείς τι σημαίνει αυτό. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της διασκευής μιλάει και γι' αυτό το πράγμα. Όπως και η διαχείριση των συναισθημάτων. Μην ξεχνάμε ότι στην εποχή μας ακόμα και η ερωτική επαφή έχει αντικατασταθεί και υποκατασταθεί μέσω του Διαδικτύου. Είναι κι αυτό στα θέματα του βιβλίου. Ο έρωτας εδώ προσπαθεί να γίνει μια επαναστατική πράξη. Φυσικά, δεν τα καταφέρνει. Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πιο μαύρα για την ανθρώπινη φύση. Ο Όργουελ περιγράφει τη σχέση του Γούινστον και της Τζούλια ως μια σχέση απόλυτη, γιατί συμβαίνει σε ακραίες συνθήκες. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, γιατί δεν είναι μια σχέση «νόμιμη», με τον τρόπο που το αντιλαμβάνεται το καθεστώς, και αυτοί οι άνθρωποι επιλέγουν να τη συνάψουν ξέροντας ότι σε μια συνθήκη απολυταρχικού καθεστώτος που απαγορεύει τέτοιου είδους σχέσεις κινδυνεύει η ζωή τους. Στο τέλος, στην τρομερή σκηνή όπου τους έχουν πιάσει, στον θάλαμο 101, τον θάλαμο βασανιστηρίων, η Τζούλια βρίσκεται σε άλλο δωμάτιο κι εμείς παρακολουθούμε όλη την ανακριτική διαδικασία. Ο Γουίνστον βασανίζεται όχι για να του αποσπάσουν ομολογία αλλά για να αναμορφώσουν το μυαλό του. Η φιλοσοφία του θαλάμου 101 είναι «κάνουμε το μυαλό τέλειο πριν το τινάξουμε στον αέρα. Δεν ανεχόμαστε την επανάσταση, ακόμα κι αν βρίσκεται μόνο σε ένα μυαλό που περιμένει μια σφαίρα». Δεν έχει κάτι να πει, να καταδώσει συνωμότες, το ζήτημα είναι να μπει στον τρόπο σκέψης του καθεστώτος.
Ήρωας η αντιήρωας;
Σίγουρα κάποιοι μπορεί να πουν ότι αυτό δυναμιτίζει τα θεμέλια ενός συστήματος, το ότι ο Γουίνστον προσπαθεί να σκεφτεί διαφορετικά. Αυτή είναι άλλωστε η ειδικότητά του στο υπουργείο Αλήθειας, να αλλοιώνει το παρελθόν. Και να διαγράφει ανθρώπους. Είναι μια θέση-κλειδί που έχουν πάρα πολλοί άνθρωποι στο υπουργείο Αλήθειας, όπου δουλεύει, το οποίο, όπως όλα τα υπουργεία, εξυπηρετεί το αντίθετο από αυτό που δηλώνει. Βέβαια, το αποτέλεσμα είναι συντριπτικό, γιατί ο άνθρωπος αυτός δεν τα καταφέρνει. Δεν καταφέρνει μέχρι το τέλος, μετά τα βασανιστήρια, να μείνει στη γραμμή του. Είναι μια μονάδα απέναντι σε ένα πολυδαίδαλο και γιγαντιαίο σύστημα. Μπορείς να τον χαρακτηρίσεις αντιήρωα. Ο Ουίνστον Σμίθ ειναι ένα “ανθρωπάκι” που ταπεινά θα σηκώσει το ανάστημα του για λίγο σαν μια χελώνα που βγαίνει από το καβούκι της για να ξαναμπεί αμέσως τρομαγμένη μέσα. Δεν είναι ένας ήρωας που εκφράζει μια συνολική αγωνία. Εδώ το σύνολο έχει αλωθεί, δεν υπάρχει καθόλου αντίσταση. Αυτό δεν είναι μακριά από την κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου, τον φανατισμό ή την πνευματική υποδούλωση, επειδή είμαστε εντελώς χειραγωγημένοι χωρίς να το έχουμε καταλάβει. Η διασκευή εστιάζει στο θέμα της διάβρωσης όλης της κοινωνίας, όλων των γενεών, και επίσης στην αδυναμία του ανθρώπου μπροστά στον πόνο. Και μπροστά στο σύστημα. Ένας άνθρωπος κόντρα στο σύστημα είναι σαν το ποντίκι που πιάστηκε μέσα στη φάκα. Είναι ανέφικτο να κάνει κάτι.
Η Παράσταση
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου, μια απο τις πιο ταλαντούχες σκηνοθέτες της γενιάς της, μας παραθέτει μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση του κειμένου, μέσα απο μια ενδελεχή έρευνα των διαχρονικών μηνυμάτων του, επιλέγοντας έναν καταιγιστικό ρυθμό, επηρεασμένο απο κινηματογραφικές τεχνικές, με κλιμάκωση της αγωνίας, χειμαρρώδη εξέλιξη της πλοκής, νατουραλιστική απεικόνηση της οργουελικής προφητείας που επαναλαμβάνεται και επαληθεύεται μέσα στο ρου της Ιστορίας, δυστυχώς με τη συναίνεση μας, καθιστώντας μας κοινωνούς της ζοφερής πραγματικότητας, ένοχους παρατηρητές, που μέσα απο μια κλειδαρότρυπα, στο μέγεθος και το σχήμα μιας οθόνης, δεν μπορούμε να προφασιζόμαστε άγνοια. Η επιλογή της απόδοσης της βίας με απόλυτο ρεαλισμό και ωμότητα, έχει σκοπό να εξαλείφει τους εφησυχασμούς μας, να μας απομακρύνει απο την μακάρια και ενοχική μας προσήλωση να κρυβόμαστε πίσω απο το δάκτυλο μας. Τούτη η παράσταση έρχεται για να προκαλέσει δονήσεις και να θέσει το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.
Η ψυχική απογύμνωση και η συναισθηματική ερήμωση των χαρακτήρων αποδίδεται με σωστά κοντρολαρισμένα εκφραστικά μέσα, από τους ηθοποιούς που βυθίζονται μέσα στο ζοφερό κόσμο του Οργουελικού σύμπαντος.Η εσωστρεφής, αγωνιώδης ερμηνεία του Αργύρη Πανταζάρα δημιουργεί έναν πυρετικό νεαρό άντρα που χωρίς να αποκτά ηρωικές διαστάσεις, παλεύει μόνος του με όπλα την αγάπη, τη λογική και τις θύμησες του παρελθόντος. Η εσωτερική πάλη του Γουίνστον να σηκωθεί πιο ψηλά απο το ανάστημα του, η συγκινητική αφοσίωση του στον έρωτα της Τζούλια και η απέλπιδα προσπάθεια να κρατηθεί απο τη λογική που του επιβάλλει το μυαλό του και όχι οι εντολές του Κόμματος, αποδίδονται με εξαιρετική εκφραστικότητα και λιτότητα απο τον νεαρό ηθοποιό, που μας πείθει ότι βρίσκεται εκεί, σε εκείνη τη μικρή γωνιά, κουλουριασμένος, προσπαθώντας να αισθανθεί ελεύθερος. Καθηλωτική η ερμηνεία του Νίκου Κουρή, ο οποιος στο ρόλο του Ο' Μπράιεν, εκφράζει την παράλογη, αλλά πανίσχυρη εξουσία με έναν τρόπο ανατριχιαστικά δυναμικό, με μια μεθοδικότητα που σπάει κόκκαλα. Λιτός, με στιβαρή παρουσία, ψυχρός σαν πάγος, ανελέητος σαν ατσάλι, ο ηθοποιός μας παραδίδει μια ακόμη υποδειγματική ερμηνεία. Η Λένα Δροσάκη απαρνείται τη φυσική χάρη της, ερμηνεύοντας ένα νεαρό κορίτσι πνευματικά ασταθές και ψυχολογικά ανεπαρκές, που προσπαθεί να ζήσει, ισορροπώντας όμορφα ανάμεσα στο τρόμο και την προπαγάνδα και την κοριτσίστικη ανάγκη για έρωτα και συντροφικότητα.
Η απειλητική, σκοτεινή ατμόσφαιρα εντείνεται με την σκηνική πρόταση της Εύας Μανιδάκη, με την επιλογή οθονών που προπαγανδίζουν την μονοκρατορία του Κόμματος, με τα ευμεγέθη κουτιά – χώροι που εκφράζουν το χάος στο μυαλό του Ουίνστον και τον τρομακτικό θάλαμο βασανιστηρίων. Τα κοστούμια-στολές που θυμίζουν βιομηχανική γραμμή παραγωγής, η παροξυσμική μουσική, η χρήση του βίντεο και οι αιφνίδιοι φωτισμοί υπηρετούν την ίδια δύσθυμη γραμμή εκφραστικότητας. Οι οθόνες με τα videos καθιστούν τους ίδιους τους θεατές big brothers , αφού βλέπουν και ακούν όσα διαδραματίζονται πάνω στη σκηνή. Είναι τρομακτικό το πως το βλέμμα του θεατή απορροφάται πιο εύκολα από το θέαμα που εκπέμπει η οθόνη, παρά από τη «ζωντανή» σκηνική δράση. Ας πάρουμε λίγο χρόνο για να αναλογιστούμε πόσο μεγάλοι αδελφοί έχουμε καταντήσει και πόση βία -ψυχολογική- έχουμε δεχτεί για να επιτελούμε αυτό το ρόλο, χωρίς αιδώ, χωρίς τη συνειδητοποίηση αυτής της ψυχοφθόρας,σκοτεινής, αλλά και ηδονιστικής αποστολής, που μας απομακρύνει απο τον πολιτισμό και μας στερεί ζωτικά κομμάτια της ανθρωπιάς μας.
Νέα Διασκευή: Ρόμπερτ Άικι και Ντάνκαν Μακμίλαν
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Μουσική: Γιώργος Πούλιος
Βίντεο: Στάθης Αθανασίου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Ηχητικός Σχεδιασμός: Νικόλας Καζάζης
Φωνητική Διαδασκαλία: Αλεξάνδρα Λέρτα
Ουίνστον Σμιθ: Αργύρης Πανταζάρας
Ο’Μπράιεν: Νίκος Κουρής
Τζούλια: Λένα Δροσάκη
Τσάρινγκτον: Σωτήρης Τσακομίδης
Πάρσονς: Νίκος Πυροκάκος
Κυρία Πάρσονς: Σεραφίτα Γρηγοριάδου
Σάιμ: Ερρίκος Μηλιάρης
Μάρτιν: Αγησίλαος Μικελάτος
Συμμετέχουν: Μελαχρινός Βελέντζας, Βησσαρίων Κανέλλος, Στυλιανός Καπούλας,
Απόστολος Κατσιριντάκης, Τάσος Κόρκος, Δημήτρης Μηλιώτης, Χρήστος Τσουλιάης
Και τα παιδιά: Ειρήνη Γουλιέλμου, Πέπη Κώνστα, Αθηνά Μισαηλίδου
Στο Βίντεο εμφανίζονται οι ηθοποιοί: Παντελής Δεντάκης, Δήμητρα Δερμιτζάκη,
Βασίλης Κουκαλάνι, Αλεξάνδρα Λέρτα, Πόπη Λυμπεροπούλου
Παραστάσεις και τιμές εισιτηρίων: Τετάρτη 20.00 - Είσοδος 16 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Πέμπτη και Παρασκευή 21.00 - Είσοδος 18 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Σάββατο 18.30 - Είσοδος 18 ευρώ και 12 ευρώ (μειωμένο)
Σάββατο 21.30 και Κυριακή 20.00 - Είσοδος 20 ευρώ και 14 ευρώ (μειωμένο)
Διάρκεια Παράστασης: 101 λεπτά
