Η τελευταία αισθητική κίνηση που εμφανίστηκε στον ευρωπαικό κινηματογράφο, ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του '90, από μια ομάδα δανών σκηνοθετών και ονομάστηκε "δόγμα '95". Η διακήρυξη έγινε το 1995, με αφορμή τα 100 χρόνια του κινηματογράφου και ξεκίνησε όταν δύο Δανοί σκηνοθέτες, ο Λάρς Φόν Τρίερ και ο Τόμας Βίντερμπεργκ έγραψαν στα πεταχτά, μεταξύ σοβαρού και αστείου, μερικούς κανόνες κινηματογράφησης, τους οποίους κάπως μεγαλόσχημα ονόμασαν "δόγμα" και άλλοι δέκα σκηνοθέτες δέχτηκαν να τους προσυπογράψουν.
Ας δούμε τι ακριβώς λέει η διακήρυξη: "Οι κινηματογραφιστές πρέπει να βάλουν την υπογραφή τους στα παρακάτω: Ορκίζομαι στους ακόλουθους κανόνες που συντάχθηκαν και επικυρώθηκαν από το Δόγμα '95:
1) To γύρισμα πρέπει να γίνεται σε φυσικούς χώρους. Σκηνικά και είδη φροντιστηρίου δεν επιτρέπονται. (Αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο είναι απαραίτητο για την ιστορία, πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η τοποθεσία, όπου αυτό θα βρεθεί).
2) Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από τις εικόνες, ή αντίστροφα. (Μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί, εκτός αν παίζεται εκεί που γυρίζεται η ταινία).
3) Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία που μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι επιτρέπεται. (Η ταινία δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα εκεί που στέκεται η κάμερα, το γύρισμα πρέπι να λαμβάνει χώρα εκεί που η ταινία λαμβάνει χώρα).
4) Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ειδικός φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Αν υπάρχει πολύ λίγο φώς για έκθεση του φίλμ, η σκηνή πρέπει να κοπεί, ή μία απλή λάμπα μπορεί να προσαρτηθεί στην κάμερα).
5) Οπτική εργασία και φίλτρα απαγορεύονται.
6) Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιπόλαιη δράση. (Φόνοι, όπλα κλπ, δεν πρέπει να υπάρχουν).
7) Χρονικές και γεωγραφικές αποστασιοποιήσεις απαγορεύονται. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα).
8) Ταινίες συγκεκριμένων ειδών δεν είναι αποδεκτές.
9) Το φορμά του φίλμ πρέπει να είναι το ακαδημαικό 35mm.
10) Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγράφεται στους τίτλους.
Επιλέον ορκίζομαι ως σκηνοθέτης να απέχω από το προσωπικό γούστο! Δεν είμαι πια καλιτέχνης. Ορκίζομαι να απέχω από την δημιουργία ενός "έργου", καθώς θεωρώ το στιγμιαίο πιο σημαντικό από το συνολικό. Ο υπέρτατος σκοπός μου είναι να βγάλω την αλήθεια από τους χαρακτήρες και το σκηνικό χώρο μου. Ορκίζομαι να το κάνω αυτό με όλα τα μέσα που έχω στη διάθεσή μου και εις βάρος κάθε καλού γούστου και κάθε αισθητικής σύμβασης. Έτσι δίνω τον ΟΡΚΟ ΤΗΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ".
Κοπεγχάγη, Δευτέρα 13 Μαρτίου 1995
Εξ ονόματος του Dogme 95
Lars Von Trier
Thomas Vinterberg
1) To γύρισμα πρέπει να γίνεται σε φυσικούς χώρους. Σκηνικά και είδη φροντιστηρίου δεν επιτρέπονται. (Αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο είναι απαραίτητο για την ιστορία, πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η τοποθεσία, όπου αυτό θα βρεθεί).
2) Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από τις εικόνες, ή αντίστροφα. (Μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί, εκτός αν παίζεται εκεί που γυρίζεται η ταινία).
3) Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία που μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι επιτρέπεται. (Η ταινία δεν πρέπει να λαμβάνει χώρα εκεί που στέκεται η κάμερα, το γύρισμα πρέπι να λαμβάνει χώρα εκεί που η ταινία λαμβάνει χώρα).
4) Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ειδικός φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Αν υπάρχει πολύ λίγο φώς για έκθεση του φίλμ, η σκηνή πρέπει να κοπεί, ή μία απλή λάμπα μπορεί να προσαρτηθεί στην κάμερα).
5) Οπτική εργασία και φίλτρα απαγορεύονται.
6) Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιπόλαιη δράση. (Φόνοι, όπλα κλπ, δεν πρέπει να υπάρχουν).
7) Χρονικές και γεωγραφικές αποστασιοποιήσεις απαγορεύονται. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα).
8) Ταινίες συγκεκριμένων ειδών δεν είναι αποδεκτές.
9) Το φορμά του φίλμ πρέπει να είναι το ακαδημαικό 35mm.
10) Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγράφεται στους τίτλους.
Επιλέον ορκίζομαι ως σκηνοθέτης να απέχω από το προσωπικό γούστο! Δεν είμαι πια καλιτέχνης. Ορκίζομαι να απέχω από την δημιουργία ενός "έργου", καθώς θεωρώ το στιγμιαίο πιο σημαντικό από το συνολικό. Ο υπέρτατος σκοπός μου είναι να βγάλω την αλήθεια από τους χαρακτήρες και το σκηνικό χώρο μου. Ορκίζομαι να το κάνω αυτό με όλα τα μέσα που έχω στη διάθεσή μου και εις βάρος κάθε καλού γούστου και κάθε αισθητικής σύμβασης. Έτσι δίνω τον ΟΡΚΟ ΤΗΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ".
Κοπεγχάγη, Δευτέρα 13 Μαρτίου 1995
Εξ ονόματος του Dogme 95
Lars Von Trier
Thomas Vinterberg
Οι Δανοί σκηνοθέτες Λαρς φον Τρίερ και Τόμας Βίντερμπεργκ αποφασίζουν μέσα σε 45 λεπτά να συντάξουν τη «Διακήρυξη του Δόγματος 95» που είχε σαν στόχο έναν κινηματογράφο πιο καθαρό και αγνό, που θα απέδιδε το γεγονός ρεαλιστικά τη στιγμή που το ίδιο λάμβανε χώρα, χωρίς τεχνολογικά στολίδια που θα το αλλοίωναν.
Στόχος όλων αυτών των αρχών είναι η δημιουργία μιας πιο "αγνής" κινηματογραφικής φόρμας, η επιστροφή σ' έναν "επαγγελματικό ερασιτεχνισμό" ως τρόπου αντίδρασης των σκηνοθετών στην απόλυτη κυριαρχία των παραγωγών και στις συμβάσεις του κυρίαρχου κινηματογράφου που δημιουργούν στους θεατές την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Ο κινηματογράφος δεν πρέπει να αναδεικνύει την δραματουργία και τη "λαμπερή κινηματογράφηση" σε βάρος των προσώπων, ούτε την ιστορία σε βάρος του χαρακτήρα. Οι τρόποι που προτείνονται για την επίτευξη αυτών των στόχων συνίστανται στα εξής: κάμερα στο χέρι, κινηματογράφιση σε φυσικούς χώρους και αποφυγή των τεχνητών σκηνικών, φωτισμών, εφέ κλπ. Εκείνο που προέχει είναι η κάμερα και όσα διαδραματίζονται μπροστά της (το προ-φιλμικό γεγονός) και τίποτα άλλο. Ο επιπρόσθετος φωτισμός απαγορεύεται - εκτός από ένα μικρό φώς προσαρτημένο στην κάμερα - ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι "ατελές", όπως νυχτερινές σκηνές που μοιάζουν καστανόχρωμες και στερούνται καλής διαύγειας. Τελικά το "Δόγμα '95" δεν δικαιώθηκε στην πράξη αφού μέχρι το τέλος του 2000 μονάχα τέσσερις ταινίες πληρούσαν όλες τις αρχές: Το "Οικογενειακή γιορτή" του Βίντεμπεργκ (η πιο αντιπροσωπευτική ταινία του δόγματος, που ακολουθεί πιστά όλους τους κανόνες του, γυρισμένη με ψηφιακή - οικιακή βιντεοκάμερα), "Οι ηλίθιοι" του Φόν Τρίερ, το "Μιφούνε" του Σόρεν Γιάκομπσεν και "Ο βασιλιάς παραμένει ζωντανός" του Κρίστιαν Λέβρινγκ. Οι περισσότερες ακολουθούν επιλεκτικά του κανόνες του δόγματος, όπως ας πούμε το αριστουργηματικό "Δαμάζοντας τα κύματα" στην οποία τα μεγάλα πλάνα, η κάμερα στο χέρι που ακολουθεί από πολύ κοντά τους ήρωες, ο πρόχειρος φωτισμός και ο κόκκος της φωτογραφίας, αναδεικνύουν μ' έναν μοναδικό τρόπο την συναισθηματική ένταση των ηρώων, σε βάρος του αισθητικού αποτελέσματος.
Ο Λαρς φον Τρίερ, γνωστός προβοκάτορας, έχει διχάσει συχνά με τα έργα του τους κριτικούς.O φον Τρίερ θεωρείται ένας από τους πιο ολοκληρωμένους σκηνοθέτες του παγκόσμιου κινηματογράφου.Ανάμεσα σε πολλά βραβεία και διακρίσεις, έχει λάβει τον Χρυσό Φοίνικα για την ταινία «Χορευτής στο σκοτάδι», το Μέγα Βραβείο και το Βραβείο Επιτροπής του Φεστιβάλ των Καννών. Όπως είπε σε μια συνέντευξη, «βασικά φοβάμαι τα πάντα στη ζωή, εκτός από το να φτιάχνω ταινίες | Ο Τόμας Βίντερμπεργκ - ένας από τους ιδρυτές του επαναστατικού αβάν-γκαρντ κινηματογραφικού κινήματος Dogme 95 - βραβεύτηκε με το Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών για την εκρηκτική του «Οικογενειακή Γιορτή», ενώ το 2012 είδε την ταινία του «Το Κυνήγι» (The Hunt) να κερδίζει μία Υποψηφιότητα για Όσκαρ. Ο ίδιος δηλώνει χαρακτηριστικά: «Μου αρέσει να περπατώ σε λεπτό πάγο στις ταινίες μου, μου αρέσει να εξερευνώ νέα εδάφη...» |
Ο σκηνοθέτης Όλε Κρίστιαν Μάντσεν, ερωτηθείς για το τι ήταν το Δόγμα, είχε δηλώσει: «Ένα πείραμα. Ξέρεις, υπάρχει ένας μύθος ότι οι σκηνοθέτες βοηθούν ο ένας τον άλλο: αυτό δεν ισχύει και δεν ίσχυε ποτέ. Το λέγαμε τότε, αλλά δεν βοηθάει ο ένας τον άλλο. Εγώ είμαι σε μια μικρή ομάδα σκηνοθετών που κάπως βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Σε αυτή είναι και ο Τόμας Βίντερμπεργκ. Αλλά γενικά, όχι. Δεν βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Νομίζω ότι το Δόγμα έγινε απλά επειδή η Centropa χρειαζόταν κάτι να «πουλήσει». Δεν είχε τίποτα τότε, κανένα πρότζεκτ. Ήταν και μια απαραίτητη επιστροφή στην ουσία του να κάνεις σινεμά. Δεν είχαμε χρήματα, οπότε βρήκαμε έναν τρόπο για να γυρίζουμε ταινίες φτηνότερα. Το τέλειο ήταν ότι η συνταγή πέτυχε: έγιναν καλές ταινίες. Πέτυχε».
Τι γίνεται, όμως, με το Δόγμα σήμερα; Πώς έχει επηρεάσει –αν έχει επηρεάσει – τον κινηματογράφο σήμερα; Ο Δανέζικος κινηματογράφος έχει επεκταθεί αρκετά σε παγκόσμιο επίπεδο κερδίζοντας αρκετούς θεατές κάθε φορά. Το Δόγμα του Τρίερ και του Βίντερμπεργκ βοήθησε αρκετά, αφού οι ταινίες των Δανών χαρακτηρίζονται από έναν ρεαλισμό ανέγγιχτο τεχνολογικά, στοιχείο που τον κάνει ξεχωριστό. Σαν παράδειγμα ας πάρουμε «Το Κυνήγι» του Βίντερμπεργκ, το οποίο ήταν υποψήφιο για όσκαρ. Από αισθητικής πλευράς δεν θα λέγαμε ότι πρεσβεύει αυτά που το Δόγμα θέτει, αλλά όλη αυτή η φιλοδοξία, που αποπνέουν οι κανονισμοί προκειμένου να γίνει πιο καθαρό το φίλμ, είναι εμφανής και επιτυχής. Μπορεί το Δόγμα να μην άλλαξε το πρόσωπο του παγκόσμιου σινεμά, ωστόσο βοήθησε τους Δανούς σκηνοθέτες να αναμορφώσουν το πρόσωπο της εθνικής τους κινηματογραφίας και να γυρίσουν μερικές από τις καλύτερες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές της τελευταίας 20ετίας. Το Δόγμα 95 δημιουργήθηκε, λοιπόν, από σκηνοθέτες που θέλησαν να δώσουν έναν επαγγελματισμό στο έργο τους χωρίς αυτό να ξεφεύγει από τα όρια του ρεαλισμού. Η φυσικότητα του φωτός ή μιας κίνησης θα προσθέσει μια ντοκιμανερίστικη πινελιά στο φιλμ, το οποίο παύει πλέον να είναι μια ψευδαίσθηση. Ο καθωσπρεπισμός είναι μια έννοια άγνωστη για τους σκηνοθέτες του Δόγματος, αφού οι εικόνες σοκάρουν, είναι ωμές και καθαρές, σαν να τις βλέπεις εκείνη τη στιγμή. Το «Δόγμα» και ο «Όρκος Αγνότητας» είχαν κοινωνικο-πολιτικό χαρακτήρα, σπάζοντας το κατεστημένο του αστικού τρόπου σκέψης που κυριαρχούσε στον κινηματογράφο – και όχι μόνο. Ο Τρίερ και οι υπόλοιποι κατάφεραν να ανατρέψουν ιδέες και σε άλλους τομείς, όπως την αρχιτεκτονική ή την τοπική κουζίνα, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για άλλη μια Αναγέννηση.
Τι γίνεται, όμως, με το Δόγμα σήμερα; Πώς έχει επηρεάσει –αν έχει επηρεάσει – τον κινηματογράφο σήμερα; Ο Δανέζικος κινηματογράφος έχει επεκταθεί αρκετά σε παγκόσμιο επίπεδο κερδίζοντας αρκετούς θεατές κάθε φορά. Το Δόγμα του Τρίερ και του Βίντερμπεργκ βοήθησε αρκετά, αφού οι ταινίες των Δανών χαρακτηρίζονται από έναν ρεαλισμό ανέγγιχτο τεχνολογικά, στοιχείο που τον κάνει ξεχωριστό. Σαν παράδειγμα ας πάρουμε «Το Κυνήγι» του Βίντερμπεργκ, το οποίο ήταν υποψήφιο για όσκαρ. Από αισθητικής πλευράς δεν θα λέγαμε ότι πρεσβεύει αυτά που το Δόγμα θέτει, αλλά όλη αυτή η φιλοδοξία, που αποπνέουν οι κανονισμοί προκειμένου να γίνει πιο καθαρό το φίλμ, είναι εμφανής και επιτυχής. Μπορεί το Δόγμα να μην άλλαξε το πρόσωπο του παγκόσμιου σινεμά, ωστόσο βοήθησε τους Δανούς σκηνοθέτες να αναμορφώσουν το πρόσωπο της εθνικής τους κινηματογραφίας και να γυρίσουν μερικές από τις καλύτερες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές της τελευταίας 20ετίας. Το Δόγμα 95 δημιουργήθηκε, λοιπόν, από σκηνοθέτες που θέλησαν να δώσουν έναν επαγγελματισμό στο έργο τους χωρίς αυτό να ξεφεύγει από τα όρια του ρεαλισμού. Η φυσικότητα του φωτός ή μιας κίνησης θα προσθέσει μια ντοκιμανερίστικη πινελιά στο φιλμ, το οποίο παύει πλέον να είναι μια ψευδαίσθηση. Ο καθωσπρεπισμός είναι μια έννοια άγνωστη για τους σκηνοθέτες του Δόγματος, αφού οι εικόνες σοκάρουν, είναι ωμές και καθαρές, σαν να τις βλέπεις εκείνη τη στιγμή. Το «Δόγμα» και ο «Όρκος Αγνότητας» είχαν κοινωνικο-πολιτικό χαρακτήρα, σπάζοντας το κατεστημένο του αστικού τρόπου σκέψης που κυριαρχούσε στον κινηματογράφο – και όχι μόνο. Ο Τρίερ και οι υπόλοιποι κατάφεραν να ανατρέψουν ιδέες και σε άλλους τομείς, όπως την αρχιτεκτονική ή την τοπική κουζίνα, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για άλλη μια Αναγέννηση.