Εμμονικό, προκλητικό και γεμάτο μυστικά, το αινιγματικό κινηματογραφικό σύμπαν του Στάνλευ Κιούμπρικ συνεχίζει να προκαλεί, προβάλλοντας το μεγαλείο του δημιουργού του.Τελειομανής σε έσχατο βαθμό, εγκατεστημένος μόνιμα στην Αγγλία όπου ζούσε σαν ερημίτης, αρνούμενος να ταξιδεύει ή να δίνει συνεντεύξεις, ο Κιούμπρικ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της έβδομης τέχνης.
Ο Stanley Kubrick γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1928 στο Μανχάταν, και γονείς του ήταν ο Jacques Leonard και η Gertrude Perveler. Ο πατέρας του, του έμαθε σκάκι όταν ήταν 12 χρονών, χόμπι που θα τον ακολουθούσε σε όλη του την ζωή, ενώ έναν χρόνο αργότερα αγοράζοντας του μια φωτογραφική Graflex, ο νεαρός Kubrick γοητεύτηκε από την φωτογραφία. Στα 17 του χρόνια βρήκε δουλειά ως βοηθός φωτογράφου και μαζί με το φίλο του Αλεξάντερ Σίνγκερ, αποφάσισαν να ασχοληθούν με τον κινηματογράφο. Έτσι, το 1951 δημιούργησε την πρώτη του ταινία, ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Day of the Fight, η οποία χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τις οικονομίες των δύο φίλων. Ακολούθησαν τα Flying Padre (1951), The Seafarers (1952) και το Fear and Desire (1953), το οποίο γυρίστηκε στην Καλιφόρνια. Με τις δύο επόμενες ταινίες Το Φιλί του Δολοφόνου (Killer's Kiss) και Το Χρήμα της Οργής (The Killing), έγινε γνωστό το όνομα του Κιούμπρικ στο Χόλιγουντ. Το 1957 σκηνοθετεί τον Κερκ Ντάγκλας στην αντιπολεμική ταινία Σταυροί στο Μέτωπο (Paths of Glory), το οποίο βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Χάμφρεϊ Κομπ. Από εκεί και έπειτα ο Κιούμπρικ θα δημιουργεί ταινίες από βιβλία, τα οποία θα προσαρμόζει κάθε φορά στις δικές του ιδέες και με τη δική του κινηματογραφική οπτική γωνία.
Το 1960 ο Κερκ Ντάγκλας, ως παραγωγός, κάλεσε τον Κιούμπρικ να καθίσει στην καρέκλα του σκηνοθέτη για την επική ταινία Σπάρτακος (Spartacus), αφού είχε διώξει προηγουμένως τον Άντονυ Μαν. Στην ταινία συμμετείχαν επίσης μερικά από τα μεγαθήρια της υποκριτικής, όπως ο Λόρενς Ολίβιε, ο Τσαρλς Λότον, ο Πίτερ Ουστίνοφ, ο Χέρμπερτ Λομ και ο Τόνι Κέρτις. Επικές ήταν και οι διαμάχες του Κιούμπρικ με τον διευθυντή φωτογραφίας Ράσελ Μέττι, διότι λέγεται ότι δεν τον εμπιστευόταν και δεν τον άφηνε να κάνει τη δουλειά του, δουλειά που αναλάμβανε ο ίδιος ο Κιούμπρικ. Παραδόξως ο Μέττι βραβεύτηκε με το Όσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας για τη δουλειά του. Στη συνέχεια ο Κιούμπρικ σκόπευε να ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία της ταινίας Η Εκδίκηση Είναι Δική μου (One-Eyed Jacks, 1961), αλλά οι διαπραγματεύσεις δεν ευόδωσαν. Η ταινία σκηνοθετήθηκε τελικά από τον Μάρλον Μπράντο. Απογοητευμένος από τους μεγαλοπαραγωγούς του Χόλιγουντ, πήρε την απόφαση να φύγει από τις Ηνωμένες Πολιτείες και μετακόμισε στο Λονδίνο.Η πρώτη ταινία που γύρισε εκεί ήταν η Λολίτα (Lolita, 1962), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ο οποίος επιμελήθηκε και το σενάριο της ταινίας. Στην ταινία συμμετείχε ο Πίτερ Σέλερς. Ο Κιούμπρικ έδειξε ενδιαφέρον για την ηθοποιία του Σέλερς, και τον κάλεσε να συμμετάσχει σε μια κωμικοτραγική ταινία με θέμα τον πυρηνικό όλεθρο. Αν και αρχικά, η ταινία ήταν να γυριστεί ως δράμα, ο Κιούμπρικ είδε ότι οι ιδέες του λειτουργούσαν καλύτερα μέσα από την κωμική πλευρά. Το αποτέλεσμα ήταν το S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964) και η τεράστια εμπορική επιτυχία έδωσαν στον Κιούμπρικ την οικονομική και καλλιτεχνική ανεξαρτησία για να ασχοληθεί με οτιδήποτε ήθελε.
Τα αριστουργήματα του
Συνεργάστηκε με τον Άρθουρ Κλαρκ στη συγγραφή ενός σεναρίου επιστημονικής φαντασίας. Το αποτέλεσμα ήταν η ταινία 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (2001: A Space Odyssey), η οποία θεωρείται από πολλούς η καλύτερη του είδους. Το 1971 οι ανυποψίαστοι θεατές σοκαρίστηκαν με τη φαινομενικά αναίτια βία στο Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange). Ένα χρόνο μετά την επίσημη κυκλοφορία της, αποφασίστηκε η απαγόρευση της προβολής της στην Αγγλία. Ο Κιούμπρικ, απογοητευμένος από αυτή την προσπάθεια λογοκρισίας, απαγόρεψε ο ίδιος την προβολή της ταινίας του στην Αγγλία μέχρι το θάνατό του, δηλαδή σχεδόν για 27 χρόνια. Η ενασχόληση του Κιούμπρικ με διαφορετικά κινηματογραφικά είδη συνεχίζεται και έτσι το 1975 υπογράφει το Μπάρρυ Λύντον (Barry Lyndon), μια επική ιστορία που λαμβάνει χώρα κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Στη συνέχεια διασκευάζει το ομώνυμο μυθιστόρημα του Στίβεν Κινγκ στην ταινία τρόμου Η Λάμψη (The Shining, 1980). Η πολύ καλή ερμηνεία του Τζακ Νίκολσον συνέβαλε στην εμπορική επιτυχία της ταινίας. Αντιθέτως η διασκευή αυτή δεν ενθουσίασε τον συγγραφέα της, ο οποίος το 1997 την διασκεύασε ξανά ως παραγωγός, με τη μορφή τηλεταινίας διάρκειας 4 ωρών. Με καθυστέρηση επτά ετών, το 1987 ο Κιούμπρικ παρουσιάζει τη νέα του δουλειά, το Full Metal Jacket, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Γκουστάβ Χάσφορντ και με θέμα τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Η τελευταία του ταινία ήταν τα Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut), στην οποία πρωταγωνιστούσε το ζεύγος Τομ Κρουζ και Νικόλ Κίντμαν. Τα γυρίσματα διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια, κάτω από υπερβολική ασφάλεια και μυστικότητα.
Ο Κιούμπρικ πάντως παρέμεινε ιδεολογικά και πολιτικά ανένταχτος,καυτηριάζοντας μέσα από τα έργα του τον Συντηρητισμό(Μπάρι Λίντον),τον Ναζισμό (Σταυροί στο μέτωπο), τον Φασισμό(Κουρδιστό πορτοκάλι), τον Σοσιαλισμό(SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα) και τον Καπιταλισμό(Η λάμψη).Οι πολιτικές του πεποιθήσεις έχουν παραμείνει μυστήριο.Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ πέθανε στον ύπνο του από καρδιακή ανακοπή, στις 7 Μαρτίου 1999. Είχε τρία παιδιά από τον τρίτο του γάμο με την Κριστιάν Κιούμπρικ, με την οποία ήταν νυμφευμένος από το 1958.Παρά το γεγονός ότι η σκηνοθετική καριέρα του Κιούμπρικ κράτησε για περισσότερο από μισό αιώνα, ο τελειομανής σκηνοθέτης γύρισε μόλις 13 ταινίες.
Συνεργάστηκε με τον Άρθουρ Κλαρκ στη συγγραφή ενός σεναρίου επιστημονικής φαντασίας. Το αποτέλεσμα ήταν η ταινία 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (2001: A Space Odyssey), η οποία θεωρείται από πολλούς η καλύτερη του είδους. Το 1971 οι ανυποψίαστοι θεατές σοκαρίστηκαν με τη φαινομενικά αναίτια βία στο Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange). Ένα χρόνο μετά την επίσημη κυκλοφορία της, αποφασίστηκε η απαγόρευση της προβολής της στην Αγγλία. Ο Κιούμπρικ, απογοητευμένος από αυτή την προσπάθεια λογοκρισίας, απαγόρεψε ο ίδιος την προβολή της ταινίας του στην Αγγλία μέχρι το θάνατό του, δηλαδή σχεδόν για 27 χρόνια. Η ενασχόληση του Κιούμπρικ με διαφορετικά κινηματογραφικά είδη συνεχίζεται και έτσι το 1975 υπογράφει το Μπάρρυ Λύντον (Barry Lyndon), μια επική ιστορία που λαμβάνει χώρα κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Στη συνέχεια διασκευάζει το ομώνυμο μυθιστόρημα του Στίβεν Κινγκ στην ταινία τρόμου Η Λάμψη (The Shining, 1980). Η πολύ καλή ερμηνεία του Τζακ Νίκολσον συνέβαλε στην εμπορική επιτυχία της ταινίας. Αντιθέτως η διασκευή αυτή δεν ενθουσίασε τον συγγραφέα της, ο οποίος το 1997 την διασκεύασε ξανά ως παραγωγός, με τη μορφή τηλεταινίας διάρκειας 4 ωρών. Με καθυστέρηση επτά ετών, το 1987 ο Κιούμπρικ παρουσιάζει τη νέα του δουλειά, το Full Metal Jacket, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Γκουστάβ Χάσφορντ και με θέμα τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Η τελευταία του ταινία ήταν τα Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut), στην οποία πρωταγωνιστούσε το ζεύγος Τομ Κρουζ και Νικόλ Κίντμαν. Τα γυρίσματα διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια, κάτω από υπερβολική ασφάλεια και μυστικότητα.
Ο Κιούμπρικ πάντως παρέμεινε ιδεολογικά και πολιτικά ανένταχτος,καυτηριάζοντας μέσα από τα έργα του τον Συντηρητισμό(Μπάρι Λίντον),τον Ναζισμό (Σταυροί στο μέτωπο), τον Φασισμό(Κουρδιστό πορτοκάλι), τον Σοσιαλισμό(SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα) και τον Καπιταλισμό(Η λάμψη).Οι πολιτικές του πεποιθήσεις έχουν παραμείνει μυστήριο.Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ πέθανε στον ύπνο του από καρδιακή ανακοπή, στις 7 Μαρτίου 1999. Είχε τρία παιδιά από τον τρίτο του γάμο με την Κριστιάν Κιούμπρικ, με την οποία ήταν νυμφευμένος από το 1958.Παρά το γεγονός ότι η σκηνοθετική καριέρα του Κιούμπρικ κράτησε για περισσότερο από μισό αιώνα, ο τελειομανής σκηνοθέτης γύρισε μόλις 13 ταινίες.
Πέντε ταινίες του Stanley Kubrick ήταν υποψήφιες για Όσκαρ σε διάφορες κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της Καλύτερης Ταινίας για το Dr. Strangelove, A Clockwork Orange και Barry Lyndon, και Καλύτερης Σκηνοθεσίας για το 2001: A Space Odyssey, Dr Strangelove, A Clockwork Orange, και Barry Lyndon. Τα περισσότερα βραβεία για τα οποία προτάθηκαν οι ταινίες του ήταν στους τομείς της κινηματογράφησης, καλλιτεχνικού σχεδιασμού, συγγραφή σεναρίου και μουσικής. Όλες οι ταινίες του Kubrick μέχρι το τέλος της καριέρας του προτάθηκαν για τουλάχιστον μια Χρυσή Σφαίρα και Όσκαρ (μαζί με αρκετές υποψηφιότητες για τα βραβεία BAFTA). To 1997, τρεις από τις ταινίες του Kubrick επιλέχθηκαν από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου για το κατάλογο των 100 καλύτερων ταινιών στην Αμερική: το 2001: A Space Odyssey βρέθηκε στο νούμερο 22, το Dr Strangelove στο 26 και το A Clockwork Orange στο 46.
«Υπάρχουν πολύ λίγοι σκηνοθέτες που θα μπορούσες να πεις πως πρέπει κανείς να δει χωρίς δεύτερη σκέψη όλη τη φιλμογραφία τους. Θα έβαζα τον Φελίνι, τον Μπέργκμαν και τον Ντέιβιντ Λιν πρώτους στη λίστα και τον Τριφό λίγο παρακάτω.»είχε πει. Μέσα στα χρόνια της ενεργού δράσης του, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ μίλησε πολλές φορές για τις αγαπημένες του ταινίες και τους δημιουργούς τους οποίους ξεχωρίζει. Δεν δημοσίευσε ποτέ όμως μια επίσημη λίστα, ενώ δεν ανέφερε ποτέ συγκεκριμένα ποια ήταν τα στοιχεία εκείνα που τον έκαναν να ξεχωρίζει κάποιους δημιουργούς από άλλους ή γιατί τελικά μισούσε τόσο πολύ το «Μάγο του Οζ» Το 1960, ο Κιούμπρικ είχε στείλει ένα γράμμα στον Ινγκμαρ Μπέργκμαν. Ανάμεσα σε όσα του έγραφε έλεγε και αυτό: «Το όρομα σου για τη ζωή με συγκίνησε βαθιά, πολύ πιο βαθιά από όσο έχω συγκινηθεί από οποιαδήποτε ταινία. Πιστεύω πως είσαι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης εν ενεργεία στις μέρες μας.» «O Tσάπλιν είναι όλο περιεχόμενο και λίγη φόρμα. Κανείς δεν θα μπορούσε να γυρίσει μια ταινία με πιο αίσθηση του δρόμου από τον Τσάπλιν.» ανέφερε ίδιος.
Φιλμογραφία
Οι ταινίες τις οποίες σκηνοθέτησε ο Κιούμπρικ είναι οι παρακάτω.
Οι ταινίες τις οποίες σκηνοθέτησε ο Κιούμπρικ είναι οι παρακάτω.
- Flying Padre (1951)
- Day of the Fight (1951)
- Fear and Desire (1953)
- The Seafarers (1953)
- Killer's Kiss (1955)
- Το Χρήμα της Οργής (The Killing, 1956)
- Σταυροί στο Μέτωπο (Paths of Glory, 1957)
- Σπάρτακος (Spartacus, 1960)
- Λολίτα (Lolita, 1962)
- S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964)
- 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (2001: A Space Odyssey, 1968)
- Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange, 1971)
- Μπάρρυ Λύντον (Barry Lyndon, 1975)
- Η Λάμψη (The Shining, 1980)
- Full Metal Jacket (1987)
- Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut, 1999)
Εξομολογήσεις του ιδιοφυούς και εκκεντρικού σκηνοθέτη
1. «Μια ταινία είναι - ή θα έπρεπε να είναι - περισσότερο σαν μουσική παρά μυθοπλασία. Θα πρέπει να είναι μια εξέλιξη διαθέσεων και συναισθημάτων. Το θέμα της ταινίας, το τι βρίσκεται πίσω από το συναίσθημα, το νόημά της, όλα αυτά έρχονται αργότερα».
2. «Ένας σκηνοθέτης έχει σχεδόν την ίδια ελευθερία που έχει και ο μυθιστοριογράφος όταν αγοράζει λίγο χαρτί για να γράψει».
3. «Τα μεγάλα έθνη πάντα φέρονταν σαν γκάνγκστερς και τα μικρά έθνη σαν πόρνες».
4. «Όταν ένας άνθρωπος σταματήσει να επιλέγει, τότε παύει να είναι άνθρωπος».
5. «Αν κάτι μπορεί να γραφτεί, ή να συλληφθεί πνευματικά, τότε μπορεί να γυριστεί και σε ταινία».
6. «Δεν έμαθα τίποτα στο σχολείο και η πρώτη φορά που διάβασα ένα βιβλίο με ευχαρίστηση, ήταν όταν ήμουν ήδη 19 ετών».
7. «Είσαι ιδεαλιστής και σε λυπάμαι όσο και τον ηλίθιο του χωριού».
8. «Εάν μπορείτε να μιλήσετε άψογα για ένα πρόβλημα, τότε δημιουργείται η παρηγορητική ψευδαίσθηση ότι έχει τακτοποιηθεί».
9. «Η οθόνη είναι μαγικό μέσο. Έχει τόση δύναμη, ώστε να μπορεί να διατηρήσει το ενδιαφέρον μας, αφού μεταδίδει συναισθήματα και διαθέσεις με τρόπο που καμία άλλη μορφή τέχνης δεν μπορεί να ελπίζει να πετύχει».
10. «Κάθε φορά που παίρνετε ένα ρίσκο, πρέπει να είστε σίγουροι ότι οι ανταμοιβές του αξίζουν τον κίνδυνο, καθώς μπορεί να σας σπρώξει εξίσου γρήγορα είτε σε μια ληστεία δέκα δολαρίων είτε σε μια δουλειά πολλών εκατομμυρίων».
1. «Μια ταινία είναι - ή θα έπρεπε να είναι - περισσότερο σαν μουσική παρά μυθοπλασία. Θα πρέπει να είναι μια εξέλιξη διαθέσεων και συναισθημάτων. Το θέμα της ταινίας, το τι βρίσκεται πίσω από το συναίσθημα, το νόημά της, όλα αυτά έρχονται αργότερα».
2. «Ένας σκηνοθέτης έχει σχεδόν την ίδια ελευθερία που έχει και ο μυθιστοριογράφος όταν αγοράζει λίγο χαρτί για να γράψει».
3. «Τα μεγάλα έθνη πάντα φέρονταν σαν γκάνγκστερς και τα μικρά έθνη σαν πόρνες».
4. «Όταν ένας άνθρωπος σταματήσει να επιλέγει, τότε παύει να είναι άνθρωπος».
5. «Αν κάτι μπορεί να γραφτεί, ή να συλληφθεί πνευματικά, τότε μπορεί να γυριστεί και σε ταινία».
6. «Δεν έμαθα τίποτα στο σχολείο και η πρώτη φορά που διάβασα ένα βιβλίο με ευχαρίστηση, ήταν όταν ήμουν ήδη 19 ετών».
7. «Είσαι ιδεαλιστής και σε λυπάμαι όσο και τον ηλίθιο του χωριού».
8. «Εάν μπορείτε να μιλήσετε άψογα για ένα πρόβλημα, τότε δημιουργείται η παρηγορητική ψευδαίσθηση ότι έχει τακτοποιηθεί».
9. «Η οθόνη είναι μαγικό μέσο. Έχει τόση δύναμη, ώστε να μπορεί να διατηρήσει το ενδιαφέρον μας, αφού μεταδίδει συναισθήματα και διαθέσεις με τρόπο που καμία άλλη μορφή τέχνης δεν μπορεί να ελπίζει να πετύχει».
10. «Κάθε φορά που παίρνετε ένα ρίσκο, πρέπει να είστε σίγουροι ότι οι ανταμοιβές του αξίζουν τον κίνδυνο, καθώς μπορεί να σας σπρώξει εξίσου γρήγορα είτε σε μια ληστεία δέκα δολαρίων είτε σε μια δουλειά πολλών εκατομμυρίων».