Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, «Ο κήπος της αγάπης», (1633). Ενα από τα πιο εντυπωσιακά έργα
στην έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου.
στην έκθεση της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου.
Ο Φλαμανδός ζωγράφος Πιέτερ Πάουλ Ρούμπενς γεννήθηκε στο Ζήγκεν της Βεστφαλίας το 1577 και είναι ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της τέχνης του Μπαρόκ. Σε ηλικία 10 ετών πήγε στην Αμβέρσα, σπούδασε με τους βαν Νόορτ και Όττο βαν Βέεν, αλλά το 1598 άνοιξε δικό του εργαστήριο. Το 1600 πήγε στην Ιταλία και έμεινε αρκετό καιρό στην Βενετία και αργότερα μπήκε στην υπηρεσία του δούκα της Μάντοβας, Βιντσέντσο Γκοντσάγκα, ο οποίος του ανέθεσε καθήκοντα που τον έφεραν στην Φλωρεντία, στην Ισπανία και στη Ρώμη. Του παρήγγειλε, επίσης και πολλά ζωγραφικά έργα, όπως εικόνες για την εκκλησία της Αγίας Τριάδας της Μάντοβας. Κατά την διάρκεια των ταξιδιών αυτών, ο Ρούμπενς γνώρισε άριστα την ιταλική τέχνη της Αναγεννήσεως και των αρχών το 17ου αιώνα. Του άρεσε ο τρόπος με τον οποίο ο Καρράτσι ξαναζωντάνεψε στη ζωγραφική τα κλασικά θέματα και τους αρχαίους μύθους και η ειλικρίνεια με την οποία ο Καραβάτζιο μελετούσε τη φύση, που επικέντρωνε το ενδιαφέρον της στην απόδοση της ποικιλόμορφης επιφάνειας των πραγμάτων. Ο Καραβάτζιο ζωγράφιζε όσο πιστά γίνεται, ότι έβλεπε το μάτι. Δεν τον απασχολούσαν τα κριτήρια της ομορφιάς, ούτε νοιαζόταν για το αν το θέμα ήταν αρκετά σοβαρό. Το 1608 επιστρέφει στην Αμβέρσα, ως ένας καταξιωμένος και ώριμος ζωγράφος. Είχε μάθει να χειρίζεται με ευκολία το πινέλο και τα χρώματα, είχε αποκτήσει με ευκολία την αναπαράσταση του γυμνού και των πτυχών των φορεμάτων, του οπλισμού και των κοσμημάτων, των ζώων και των τοπίων. Στη ζωγραφική του παρουσιάζει, με εκπληκτικό τρόπο, την πλούσια αισθητικότητα και την έντονη θηλυκότητα, των γυμνών γυναικείων σωμάτων, με τα οποία συναγωνίζεται η δυνατή και ηρωική απόδοση των ανδρικών. Προτιμά τα ζεστά και ζωντανά κόκκινα χρώματα. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, είναι οι μεγάλες και πολυπρόσωπες συνθέσεις, η ζωτικότητα, ο πλούτος των χρωμάτων, η πληθωρικότητα, η ένταση των κινήσεων και ο δυναμισμός. Χαρακτηριστικό έργο του, είναι «Τομαρτύριο της αγίας Ούρσουλας και της ακολουθίας της». Ο Ρούμπενς, συνδυάζει στη ζωγραφική του διάφορα στοιχεία, όπως το βενετσιάνικο χρωματικό πλούτο, την αντίληψη για το φως του Καραβάτζιο και την πλαστικότητα του Μιχαήλ Άγγελου. Στα περισσότερα έργα του, αποθεώνεται το ανθρώπινο σώμα και συγκεκριμένα η χρήση του γυναικείου γυμνού, όπου κινείται μέσα σε χείμαρρους από χρώματα.
Έπειτα από τον γάμο του με την Ελένε Φουρμέντ, το 1630, ο Ρούμπενς είδε να αυξάνουν διαρκώς οι επιτυχίες του και εκτός από τα τόσα έργα με μυθολογικά, ιστορικά και θρησκευτικά θέματα, εκτέλεσε και πολλούς διακοσμητικούς κύκλους. Χαρακτηριστικό, είναι το έργο, «Τοπίο με κυνηγό πουλιών». Η ανεξάντλητη όμως εφευρετικότητά του, έβρισκε ευτυχέστερη έκφραση, όχι τόσο στις επίσημες παραγγελίες, όσο στις προσωπογραφίες και στα τοπία. Ο Ρούμπενς, γεμάτος τιμές και πλούτοι, πάσχοντας από αρθρίτιδα στα χέρια αλλά πάντα ακούραστος, πέθανε στην Αμβέρσα το 1640. Η ζωγραφική του, αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα για την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού Μπαρόκ και θεωρείται ζωντανή και επιβλητική, ακόμα και κατά τον 18ο αιώνα και την εποχή του ρομαντισμού. Την τάση αυτή αναπτύσσει με ζωτική ορμή ο Ρούμπενς στις μνημειακές συνθέσεις του, που πλημυρίζουν από ζωή, από την παλλόμενη φωτεινότητα των χρωμάτων, από τον ταχύ ρυθμό της ψυχικής εντάσεως.Το 1622 ο Ρούμπενς ταξίδεψε στο Παρίσι για να αναλάβει μια σημαντική παραγγελία της γαλλικής αυλής, δύο παράλληλες σειρές εγκωμιαστικών πινάκων με θέμα τον βίο του Ερρίκου Δ', που είχε πεθάνει πριν δώδεκα χρόνια και τον βίο της αντιβασίλισσας Μαρίας των Μεδίκων. Ο Ρούμπενς άρχισε με την σειρά των ελαιογραφιών της βασίλισσας που τελείωσαν σε τρία χρόνια (το 1623 έφερε στο Παρίσι τους εννέα πίνακες και το 1625 τους τελευταίους).
«Η Μαρία των Μεδίκων», ο εικονιζόμενος πίνακας χρονολογείται γύρω στο 1625. Το επιβλητικό και πλούσιο ένδυμα επάνω στο μονόχρωμο αλλά επίσης θερμό βάθος με τις ζωντανές ανοιχτόχρωμες πινελιές, αναδεικνύει το βασιλικό παράστημα της ηλικιωμένης ήδη, πάντοτε όμως φίλαρχης και φιλόδοξης, Μαρίας των Μεδίκων. Η διεισδυτική τέχνη του Ρούμπενς κατόρθωσε να συλλάβει στο βλέμμα και στο παχύ πρόσωπο της βασίλισσας, μια εγκαρδιότητα, που δίνει στην έκφρασή της ένα τόνο ανθρωπισμού και γλυκύτητας.
Ο Ρούμπενς απέκτησε την θέση του ως ζωγράφος του καθολικού στρατοπέδου, αλλά δεχόταν παραγγελίες και από τον Κάρολο Α' της Αγγλίας, που του έδωσε το αξίωμα του ιππότη. Ταξιδεύοντας από Αυλή σε Αυλή, ως τιμώμενος ξένος, συχνά αναλάμβανε λεπτές πολιτικές και διπλωματικές αποστολές, με κυριότερη τη μεσολάβηση για την συμφιλίωση Αγγλίας και Ισπανίας. Το έργο του «Αυτοπροσωπογραφία», (1639), με το ξίφος του ευπατρίδη, δείχνει πως είχε επίγνωση της μοναδικής του θέσης, αλλά βλέπουμε πως δεν υπάρχει υπεροψία ή ματαιοδοξία στη διορατική ματιά του. Οι πίνακες του, δεν παρέμειναν Μπαρόκ διακοσμήσεις για αίθουσες τελετών, αλλά έγιναν αριστουργήματα που διατηρούν την ζωτικότητά τους. Ακόμη και στην παγερή ατμόσφαιρα των μουσείων.
Ενδεικτικά έργα:
«Φλαμανδικό πανηγύρι ή la Kesimesse, γύρω στα 1630, Λούβρο»
Το θέμα παρουσιάζει ένα χωριάτικο γλέντι σε ανοιχτό τοπίο που χωρίζεται σε επιμέρους σκηνές. Αίσθηση ξέφρενου γλεντιού. Ίσως φόρο τιμής στον Peter Brenge. Οργανώνει τη σύνθεση σε διαγώνιο άξονα συγκεντρώνοντας όλα τα βασικά θέματα στα αριστερά ενώ στα δεξιά είναι νεκρή φύση(βαρέλια, λίμνη με πάπιες, σκύλος). Το βλέμμα εκτείνεται στο ΄β επίπεδο στο βάθος. Αριστερά επίσης οίκημα(ταβέρνα)που εκεί γλεντούν. Ο άξονας χωρίζεται από χρωματικούς βαθμούς. Εναλλαγή ψυχρών0θερμών χρωμάτων σε κηλίδες. Φωτεινότητα, διαφάνεια ατμόσφαιρας(πιο έντονο το γλέντι). Επιμέρους ομάδες ατόμων, μοτίβο χορού, γυναικών που ταΐζουν παιδιά, άνδρες που μεθούν από το κρασί, ζευγάρια χορευτών σε στάσεις. Αρκαδικό τοπίο, εξιδανίκευση της πατρίδας του. ο Ρούμπενς επανεκτιμά την πατρίδα του και την παρουσιάζει θετικά. Όλα αυτά συνυφασμένα με την προσωπική του ζωή και τη χαρά της ζωής. Ωστόσο είναι εποχή που τα πολιτικά γεγονότα επηρεάζουν τον Ρούμπενς, επηρεάζοντας τη σκέψη του και τα έργα του και χάνει την ελπίδα του για ειρήνη. Αρκετές φορές σκέφτεται να εγκαταλείψει τη χώρα του. στα έργα του οι Φλαμανδοί χωρικοί ερμηνεύονται με εθνικό ενδιαφέρον και ενσαρκώνουν την οικονομική αναγέννηση της εποχής του (οικονομική καταστροφή των Κάτω χωρών λόγω πολέμου). Ίσως σχετίζεται με την αγορά γαιών από ευγενείς και τη δημιουργία κήπων.
«Ομαδικό πορτραίτο της Μάντοβας, 1604-5»
Αποτελεί μια καταγραφή συνάντησης του Ρούμπενς με τον αδερφό του Φίλιπ που συναντιούνται στην Ιταλία. Είναι ένα ομαδικό πορτραίτο με 6 ανδρικές φιγούρες. Πιο κοντά στο θεατή είναι ο Ρούμπενς με βλέμμα στραμμένο στο θεατή(νεανική μορφή). Οι άλλες μορφές αναγνωρίζονται(φίλοι του Ρούμπενς). Δίπλα στον Ρούμπενς είναι ο Φίλιπ και τα πρόσωπα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι δύο νεαροί άνδρες δεν αναγνωρίζονται. Οι άλλες μορφές εκτός του Ρούμπενς κοιτάνε σε διαφορετική κατεύθυνση. Καταγράφει μια ιδεατή συγκέντρωση φίλων με κοινά ενδιαφέροντα. Ο Ρούμπενς κερδίζει σε φήμη ως προς τις προσωπογραφίες αλλά δεν τις αξιολογεί πολύ, αφοσιώνεται στη θρησκευτική ζωγραφική, εκεί θέλει να πετύχει.
«H Μάχη των Αμαζόνων, 1615-18, Εθνική Πινακοθήκη Μόναχο»
Υπάρχει λανθάνοντας ερωτισμός σε συνάφεια με τη βία, την κίνηση. Ο Ρούμπενς δεν έχει αναφορά στο συγκεκριμένο επεισόδιο(Μάχη Αμαζόνων-Ελλήνων). Όλη η σύνθεση είναι δομημένη γύρω από τόξο γέφυρας. Στροβιλίζεται από ανθρώπινες φιγούρες και ζώα που κινούνται κυκλικά. Μια κυκλική κίνηση, ένα σύμπλεγμα ανθρώπων και ζώων, ένας στρόβιλος από χρώματα, με δυσδιάκριτες τις μορφές, άλογα και άνθρωποι γίνονται ένα. Ομοιογένεια στη σύνθεση που πετυχαίνεται από το χρώμα, ένταση και βία μάχης. Ομοιοχρωμία και θερμή χρωματική κλίμακα, η σκηνή προεκτείνεται και στο βάθος κάτω από τη γέφυρα με μια χρυσή ανταύγεια, φλέγεται η άλλη σκηνή. Αίσθηση πανικού και κίνησης. Ά πλάνο γυμνές οι Αμαζόνες. Σε όλη τη σύνθεση κιτρινωπό φως.
«Η σφαγή των αθώων νηπίων 1635-37, Μόναχο»
βιβλικό θέμα και κοινό. Τρόπος απεικόνισης της σφαγής παρουσιάζεται με βία, μητέρα ενάντια στον στρατιώτη, δαγκώνει κι’ όλας, πολλά μικρά επεισόδια, αποδίδεται η φρίκη της σφαγής, γλαφυρός τρόπος, όμορφες μορφές με ωραία σώματα κλπ. Και έτσι η φρίκη είναι πιο έντονη. Όλες οι φιγούρες παρουσιάζονται με ρούχα στρατιωτών που παραπέμπει σε αρχαιότητα ενώ οι γυναικείες μορφές και κυρίως οι κεντρικές έχουν ρούχα της εποχής στοιχείο που υποδεικνύει ότι οι σφαγές των νηπίων είναι πάντα επίκαιρη και είναι σχόλιο του Ρούμπενς πάνω σε διάφορα συμβάντα.
«Η Προσκύνηση των Μάγων, 1609, Μαδρίτη, Πράδο»
Η παραγγελία έγινε για την αίθουσα του Δημαρχείου της Αμβέρσας από τον N. Rockox που είχε γνωριστεί με αυτόν χάρη στον αδερφό του (ιδιαίτερη σημασία για τον τρόπο κατασκευής του). Παρουσιάζεται το θέμα σαν νυχτερινή σκηνή, με έντονα χρώματα. Οι μορφές προβάλλονται χάρη στις φωτοσκιάσεις, γίνονται ανάγλυφες, σαν πραγματικές. Φαίνεται η σπουδή της γλυπτικής. Στο κέντρο ο μάγος με κόκκινο ένδυμα. Αναφορές στη Φλαμανδική παράδοση με ενδύματα. Δεξιοτεχνία στην απόδοση υφής πραγμάτων. Χαρακτήρας υποταγής κοσμικής εξουσίας στο Θείο κόσμο. Αναφορές σε Ιταλική μαθητεία με ανδρικές φιγούρες, σε Καραβάτζιο με τις φωτοσκιάσεις. Δίνεται ως δώρο και φεύγει απ’την Αμβέρσα, πάει στην Ισπανία. Πίνακας μετά από επέμβαση (1628) του Ρούμπενς και προσθέτει μουσαμά, μορφές αγγέλων, κίονα και πρόσωπα στ’αριστερά. Μεγαλώνει το έργο και πλουτίζει το θρησκευτικό νόημα με κίονα πάνω απ’την Παναγία και τονίζει το ρόλο της, παρουσία αγγέλων και στα πρόσωπα αριστερά βάζει και τον εαυτό του. παρουσιάζει τον εαυτό του νέο, σπάνια συμβαίνει αυτό. Το βρέφος βρίσκεται σαν σε βωμό. Συμβολικά στοιχεία που παραπέμπουν στη θεία Λειτουργία αυτή η επέμβαση γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά. Οι πρώτες παραγγελίες στην Αμβέρσα είναι θρησκευτικές.
«Φλαμανδικό πανηγύρι ή la Kesimesse, γύρω στα 1630, Λούβρο»
Το θέμα παρουσιάζει ένα χωριάτικο γλέντι σε ανοιχτό τοπίο που χωρίζεται σε επιμέρους σκηνές. Αίσθηση ξέφρενου γλεντιού. Ίσως φόρο τιμής στον Peter Brenge. Οργανώνει τη σύνθεση σε διαγώνιο άξονα συγκεντρώνοντας όλα τα βασικά θέματα στα αριστερά ενώ στα δεξιά είναι νεκρή φύση(βαρέλια, λίμνη με πάπιες, σκύλος). Το βλέμμα εκτείνεται στο ΄β επίπεδο στο βάθος. Αριστερά επίσης οίκημα(ταβέρνα)που εκεί γλεντούν. Ο άξονας χωρίζεται από χρωματικούς βαθμούς. Εναλλαγή ψυχρών0θερμών χρωμάτων σε κηλίδες. Φωτεινότητα, διαφάνεια ατμόσφαιρας(πιο έντονο το γλέντι). Επιμέρους ομάδες ατόμων, μοτίβο χορού, γυναικών που ταΐζουν παιδιά, άνδρες που μεθούν από το κρασί, ζευγάρια χορευτών σε στάσεις. Αρκαδικό τοπίο, εξιδανίκευση της πατρίδας του. ο Ρούμπενς επανεκτιμά την πατρίδα του και την παρουσιάζει θετικά. Όλα αυτά συνυφασμένα με την προσωπική του ζωή και τη χαρά της ζωής. Ωστόσο είναι εποχή που τα πολιτικά γεγονότα επηρεάζουν τον Ρούμπενς, επηρεάζοντας τη σκέψη του και τα έργα του και χάνει την ελπίδα του για ειρήνη. Αρκετές φορές σκέφτεται να εγκαταλείψει τη χώρα του. στα έργα του οι Φλαμανδοί χωρικοί ερμηνεύονται με εθνικό ενδιαφέρον και ενσαρκώνουν την οικονομική αναγέννηση της εποχής του (οικονομική καταστροφή των Κάτω χωρών λόγω πολέμου). Ίσως σχετίζεται με την αγορά γαιών από ευγενείς και τη δημιουργία κήπων.
«Ομαδικό πορτραίτο της Μάντοβας, 1604-5»
Αποτελεί μια καταγραφή συνάντησης του Ρούμπενς με τον αδερφό του Φίλιπ που συναντιούνται στην Ιταλία. Είναι ένα ομαδικό πορτραίτο με 6 ανδρικές φιγούρες. Πιο κοντά στο θεατή είναι ο Ρούμπενς με βλέμμα στραμμένο στο θεατή(νεανική μορφή). Οι άλλες μορφές αναγνωρίζονται(φίλοι του Ρούμπενς). Δίπλα στον Ρούμπενς είναι ο Φίλιπ και τα πρόσωπα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι δύο νεαροί άνδρες δεν αναγνωρίζονται. Οι άλλες μορφές εκτός του Ρούμπενς κοιτάνε σε διαφορετική κατεύθυνση. Καταγράφει μια ιδεατή συγκέντρωση φίλων με κοινά ενδιαφέροντα. Ο Ρούμπενς κερδίζει σε φήμη ως προς τις προσωπογραφίες αλλά δεν τις αξιολογεί πολύ, αφοσιώνεται στη θρησκευτική ζωγραφική, εκεί θέλει να πετύχει.
«H Μάχη των Αμαζόνων, 1615-18, Εθνική Πινακοθήκη Μόναχο»
Υπάρχει λανθάνοντας ερωτισμός σε συνάφεια με τη βία, την κίνηση. Ο Ρούμπενς δεν έχει αναφορά στο συγκεκριμένο επεισόδιο(Μάχη Αμαζόνων-Ελλήνων). Όλη η σύνθεση είναι δομημένη γύρω από τόξο γέφυρας. Στροβιλίζεται από ανθρώπινες φιγούρες και ζώα που κινούνται κυκλικά. Μια κυκλική κίνηση, ένα σύμπλεγμα ανθρώπων και ζώων, ένας στρόβιλος από χρώματα, με δυσδιάκριτες τις μορφές, άλογα και άνθρωποι γίνονται ένα. Ομοιογένεια στη σύνθεση που πετυχαίνεται από το χρώμα, ένταση και βία μάχης. Ομοιοχρωμία και θερμή χρωματική κλίμακα, η σκηνή προεκτείνεται και στο βάθος κάτω από τη γέφυρα με μια χρυσή ανταύγεια, φλέγεται η άλλη σκηνή. Αίσθηση πανικού και κίνησης. Ά πλάνο γυμνές οι Αμαζόνες. Σε όλη τη σύνθεση κιτρινωπό φως.
«Η σφαγή των αθώων νηπίων 1635-37, Μόναχο»
βιβλικό θέμα και κοινό. Τρόπος απεικόνισης της σφαγής παρουσιάζεται με βία, μητέρα ενάντια στον στρατιώτη, δαγκώνει κι’ όλας, πολλά μικρά επεισόδια, αποδίδεται η φρίκη της σφαγής, γλαφυρός τρόπος, όμορφες μορφές με ωραία σώματα κλπ. Και έτσι η φρίκη είναι πιο έντονη. Όλες οι φιγούρες παρουσιάζονται με ρούχα στρατιωτών που παραπέμπει σε αρχαιότητα ενώ οι γυναικείες μορφές και κυρίως οι κεντρικές έχουν ρούχα της εποχής στοιχείο που υποδεικνύει ότι οι σφαγές των νηπίων είναι πάντα επίκαιρη και είναι σχόλιο του Ρούμπενς πάνω σε διάφορα συμβάντα.
«Η Προσκύνηση των Μάγων, 1609, Μαδρίτη, Πράδο»
Η παραγγελία έγινε για την αίθουσα του Δημαρχείου της Αμβέρσας από τον N. Rockox που είχε γνωριστεί με αυτόν χάρη στον αδερφό του (ιδιαίτερη σημασία για τον τρόπο κατασκευής του). Παρουσιάζεται το θέμα σαν νυχτερινή σκηνή, με έντονα χρώματα. Οι μορφές προβάλλονται χάρη στις φωτοσκιάσεις, γίνονται ανάγλυφες, σαν πραγματικές. Φαίνεται η σπουδή της γλυπτικής. Στο κέντρο ο μάγος με κόκκινο ένδυμα. Αναφορές στη Φλαμανδική παράδοση με ενδύματα. Δεξιοτεχνία στην απόδοση υφής πραγμάτων. Χαρακτήρας υποταγής κοσμικής εξουσίας στο Θείο κόσμο. Αναφορές σε Ιταλική μαθητεία με ανδρικές φιγούρες, σε Καραβάτζιο με τις φωτοσκιάσεις. Δίνεται ως δώρο και φεύγει απ’την Αμβέρσα, πάει στην Ισπανία. Πίνακας μετά από επέμβαση (1628) του Ρούμπενς και προσθέτει μουσαμά, μορφές αγγέλων, κίονα και πρόσωπα στ’αριστερά. Μεγαλώνει το έργο και πλουτίζει το θρησκευτικό νόημα με κίονα πάνω απ’την Παναγία και τονίζει το ρόλο της, παρουσία αγγέλων και στα πρόσωπα αριστερά βάζει και τον εαυτό του. παρουσιάζει τον εαυτό του νέο, σπάνια συμβαίνει αυτό. Το βρέφος βρίσκεται σαν σε βωμό. Συμβολικά στοιχεία που παραπέμπουν στη θεία Λειτουργία αυτή η επέμβαση γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά. Οι πρώτες παραγγελίες στην Αμβέρσα είναι θρησκευτικές.