Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν, ήταν ένας μικρόσωμος άνθρωπος που δεν ξεπερνούσε το 1 μέτρο και 62 εκατοστά. Ο κακοποιημένος γιος ενός φτωχού, αλκοολικού γεωργιανού τσαγκάρη, ο Josef Vissarionovich Djughashvili (μελλοντικός Στάλιν) είχε αναπηρία στο αριστερό του χέρι, δυσμορφία στο πόδι και πρόσωπο σημαδεμένο από την ευλογιά. Κατάφερε ωστόσο να γίνει ένας από τους πιο πολωτικούς και αμφιλεγόμενους ηγέτες στην ιστορία. Η στάση των Ρώσων και των ρωσικών αρχών απέναντι στον Στάλιν παραμένει αμφίσημη: επισήμως καταγγέλλεται το καθεστώς του τρόμου που επέβαλε από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τον θάνατό του το 1953, όμως πολλοί τον τιμούν για το ρόλο του στην ήττα της ναζιστικής Γερμανίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 2012 σε μια δημοσκόπηση ο Στάλιν είχε χαρακτηριστεί "η σημαντικότερη προσωπικότητα" της Ρωσίας παρ' όλο που στην περίοδο της παντοδυναμίας του εκτελέστηκαν χιλιάδες άνθρωποι, άλλοι οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και ολόκληρες φυλές, όπως Τσετσένοι, Τάταροι της Κριμαίας και άλλοι εκτοπίστηκαν.
Ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1878 στην πόλη Γκόρι της τσαρικής επαρχίας της Τιφλίδας (σημερινή Γεωργία), ως το τέταρτο παιδί μιας φτωχής οικογένειας πρώην δουλοπάροικων, το μόνο ωστόσο που έζησε μετά τη βρεφική ηλικία. Ο πατέρας του δούλευε τώρα ως τσαγκάρης και η μητέρα του ως πλύστρα στην πολίχνη του Καυκάσου. Ο μικρός Ιωσήφ, που όλοι φώναζαν χαϊδευτικά «Σόσο», ήταν ένα φιλάσθενο αγόρι που χτυπήθηκε αλύπητα από τις ασθένειες αλλά και τον ίδιο του τον πατέρα, ο οποίος είχε καταφύγει στον αλκοολισμό και ξεσπούσε τη λύσσα του πάνω στον γιο του. Σε ηλικία 7 ετών, χτυπήθηκε από ευλογιά που άφησε μόνιμα σημάδια στο πρόσωπό του ενώ από ατύχημα με άλογο πέντε χρόνια αργότερα, το ένα του χέρι δεν θα μεγάλωνε όσο έπρεπε.Θα προσχωρήσει σε εξτρεμιστική αυτονομιστική οργάνωση της Γεωργίας, όπου πλάι στα πατριωτικά αισθήματα συνυπήρχαν και τα σοσιαλιστικά κηρύγματα του Καρλ Μαρξ και του Βλαντιμίρ Λένιν, με τα οποία ήρθε σε επαφή και επηρεάστηκε αμέσως. Το 1901 ο «Σόσο» προσχώρησε στο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα . Παρά το γεγονός ότι δεν ήταν δεινός ρήτορας τύπου Λένιν ή διανοούμενος τύπου Τρότσκι, ο Στάλιν ήταν ιδιαιτέρως ικανός στις καθημερινές ζυμώσεις της επανάστασης, από τύπωμα μπροσούρων και οργάνωση συσκέψεων μέχρι και πρόκληση απεργιών και διαδηλώσεων. Η τσαρική μυστική αστυνομία, η διαβόητη Οχράνα, τον είχε πια φακελωμένο ως εχθρό του καθεστώτος, αν και ο ίδιος συνέχιζε την εξτρεμιστική του δράση απτόητος.Πλέον λειτουργούσε ως ληστοσυμμορίτης, οργανώνοντας ληστείες, απαγωγές και εκβιασμούς για να βγαίνουν τα έξοδα της επανάστασης. Απέκτησε μάλιστα πρωτόγνωρη δημοσιότητα στο μπολσεβικικό κόμμα το 1907, όταν οργάνωσε ληστεία τράπεζας στην Τιφλίδα που θα κατέληγε σε λουτρό αίματος αλλά και λεία 250.000 ρουβλίων!
Τον Φεβρουάριο του 1917 ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση και μέχρι τον Μάρτιο οι μπολσεβίκοι είχαν τον έλεγχο της κατάστασης. Τον Απρίλιο, ο Λένιν αποκήρυξε την προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση διατυπώνοντας τις περιβόητες «Θέσεις του Απριλίου», στις οποίες παρέμεινε πιστός ο Στάλιν ωθώντας τους εργάτες και τους αγρότες να πάρουν τον έλεγχο εργοστασίων και γης στα χέρια τους.Μέχρι τον Οκτώβριο, η επανάσταση είχε ολοκληρωθεί επιτυχώς και ο Στάλιν ανταμείφθηκε για την υποστήριξή του στον Λένιν με τον τίτλο του λαϊκού κομισάριου μειονοτικών θεμάτων. Την περίοδο 1919-1922 ο Στάλιν υπηρέτησε το κόμμα ως λαϊκός κομισάριος εργατικής και αγροτικής επιθεώρησης, ενώ από το 1920 έως το 1923 χρημάτισε μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου αλλά και μέλος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής του Συμβουλίου των Σοβιέτ (από το 1917). Τον Απρίλιο του 1922, ο Στάλιν έγινε γενικός γραμματέας του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος, μια θέση που θα αναδείκνυε αργότερα στην ισχυρότερη στη χώρα.Από τις αρχαιρεσίες ξεπήδησε νικητής, αμαυρώνοντας το όνομα των πολιτικών του αντιπάλων και κυρίως του Τρότσκι, που τόσο ήθελε ο Λένιν στο τιμόνι της χώρας. Η σταλινική φράξια επικράτησε μέσω γραφειοκρατικών παιχνιδιών και αποκηρύξεων, με πολλά από τα προβεβλημένα στελέχη να καταφεύγουν σε Ευρώπη και ΗΠΑ για να γλιτώσουν από τη δολοφονική του τρέλα.Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, ο Στάλιν αναθεώρησε την αγροτική πολιτική των Μπολσεβίκων μέσω της αναγκαστικής κολεκτιβοποίησης της γης. Την ίδια στιγμή, η βίαιη, ραγδαία και χωρίς σχέδιο εκβιομηχάνιση της αγροτικής Ρωσίας, παρά την αρχική επιτυχία και τα εμφατικά νούμερα, στοίχισε τη ζωή σε μερικά εκατομμύρια πολιτών και έσπειρε όλεθρο στο περιβάλλον. Κάθε απόπειρα αντίστασης στις πολιτικές του «Πατερούλη» καταπνιγόταν αλύπητα στο αίμα.Τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου είναι λίγο-πολύ γνωστά: οι ηρωικές προσπάθειες του Κόκκινου Στρατού και του απλού ρωσικού λαού ανέτρεψαν τελικά το σε βάρος τους κλίμα και μετά τη Μάχη του Στάλινγκραντ τα πράγματα άλλαξαν δραστικά. Μέχρι το 1944, ο Κόκκινος Στρατός απελευθέρωνε τη μια χώρα της Ανατολικής Ευρώπης πίσω από την άλλη, πριν ακόμα οι υπόλοιποι Σύμμαχοι αποβιβαστούν στη Νορμανδία.Τον Φεβρουάριο του 1945, οι τρεις ηγέτες συναντήθηκαν στη Γιάλτα της Κριμαίας για τη μοιρασιά της Ευρώπης. Πεπεισμένος πια για την εχθρότητα των Συμμάχων έναντι της Ένωσης και με έμμονες τώρα ιδέες για την απειλούμενη εισβολή της Δύσης στα εδάφη του, εγκαινιάστηκε μια ακήρυχτη μεν, εξίσου ζοφερή δε μάχη στο παρασκήνιο που θα έμενε γνωστή ως Ψυχρός Πόλεμος.Η κατασταλτική πολιτική του Στάλιν συνεχίστηκε στο εσωτερικό όλα αυτά τα χρόνια, χωρίς να φτάσει βέβαια ξανά στις τραγικές ακρότητες της δεκαετίας του 1930. Η υγεία του ήταν όμως κλονισμένη και στις αρχές της δεκαετίας του 1950 επιδεινώθηκε κι άλλο. Ο Στάλιν άφησε την τελευταία του πνοή στις 5 Μαρτίου 1953, όταν το κρατικό ραδιόφωνο ανακοίνωνε στον λαό: «Η καρδιά του συντρόφου και συνεχιστή της μεγαλοφυΐας του σκοπού του Λένιν, του σοφού ηγέτη και δασκάλου του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Ένωσης, έπαψε να χτυπά»… Την ώρα που μετέτρεψε τη Ρωσία σε παγκόσμια υπερδύναμη, το έκανε με τρόμο, θάνατο, λιμό και διώξεις.
Για πόσους θανάτους ευθύνεται ο Στάλιν;
Τα 30 χρόνια του Στάλιν ως απόλυτος άρχων της Σοβιετικής Ένωσης χαρακτηρίζονται από πολλές αγριότητες, όπως εκκαθαρίσεις, απελάσεις, αναγκαστικούς εκτοπισμούς, φυλάκιση σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, κατασκευασμένους λιμούς, βασανιστήρια και όπως αναφέρουν οι επικριτές του, μαζικές δολοφονίες και σφαγές. Για πόσους όμως θανάτους ευθύνεται ο Στάλιν; Τον Φεβρουάριο του 1989, δύο χρόνια πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ερευνητική εργασία του γεωργιανού ιστορικού Roy Aleksandrovich Medvedev που δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Argumenti i Fakti, ανέφερε ότι ο αριθμός των νεκρών υπό την ηγεσία του Στάλιν ανήλθε σε περίπου 20 εκατομμύρια, οι οποίοι προστέθηκαν στα 20 εκατομμύρια σοβιετικών στρατευμάτων και πολιτών που έχασαν τη ζωή τους στον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο, για μια συνολική καταγραφή των 40 εκατομμυρίων. «Είναι σημαντικό ότι καταφέραμε να δημοσιευτεί η έρευνα αν και από μόνοι τους οι αριθμοί προκαλούν» δήλωσε στους New York Times, εκείνη την εποχή ο Μεντβέντεφ. Η ζοφερή λογιστική του Μεντβέντεφ περιελάμβανε τα εξής: 1.000.000 άνθρωποι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν μεταξύ 1927-1929 9-11.000.000 αγρότες εκδιώχθηκαν από τη γη τους 2 με 3.000.000 αγρότες συνελήφθησαν ή εξορίστηκαν κατά το πρόγραμμα μαζικής κολεκτιβοποίησης 6-7.000.000 σκοτώθηκαν από έναν τεχνητό λιμό από το 1932 έως το 1934 1.000.000 εξορίστηκε από τη Μόσχα και το Λένινγκραντ το 1935 1.000.000 εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια της '' Μεγάλης Τρομοκρατίας '' του 1937-1938 4-6.000.000 στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας 10 έως 12.000.000 άνθρωποι μεταφέρθηκαν βίαια κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου 1.000.000 άτομα συνελήφθησαν για διάφορα «πολιτικά εγκλήματα» 1946-1953.
Τα 30 χρόνια του Στάλιν ως απόλυτος άρχων της Σοβιετικής Ένωσης χαρακτηρίζονται από πολλές αγριότητες, όπως εκκαθαρίσεις, απελάσεις, αναγκαστικούς εκτοπισμούς, φυλάκιση σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, κατασκευασμένους λιμούς, βασανιστήρια και όπως αναφέρουν οι επικριτές του, μαζικές δολοφονίες και σφαγές. Για πόσους όμως θανάτους ευθύνεται ο Στάλιν; Τον Φεβρουάριο του 1989, δύο χρόνια πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ερευνητική εργασία του γεωργιανού ιστορικού Roy Aleksandrovich Medvedev που δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Argumenti i Fakti, ανέφερε ότι ο αριθμός των νεκρών υπό την ηγεσία του Στάλιν ανήλθε σε περίπου 20 εκατομμύρια, οι οποίοι προστέθηκαν στα 20 εκατομμύρια σοβιετικών στρατευμάτων και πολιτών που έχασαν τη ζωή τους στον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο, για μια συνολική καταγραφή των 40 εκατομμυρίων. «Είναι σημαντικό ότι καταφέραμε να δημοσιευτεί η έρευνα αν και από μόνοι τους οι αριθμοί προκαλούν» δήλωσε στους New York Times, εκείνη την εποχή ο Μεντβέντεφ. Η ζοφερή λογιστική του Μεντβέντεφ περιελάμβανε τα εξής: 1.000.000 άνθρωποι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν μεταξύ 1927-1929 9-11.000.000 αγρότες εκδιώχθηκαν από τη γη τους 2 με 3.000.000 αγρότες συνελήφθησαν ή εξορίστηκαν κατά το πρόγραμμα μαζικής κολεκτιβοποίησης 6-7.000.000 σκοτώθηκαν από έναν τεχνητό λιμό από το 1932 έως το 1934 1.000.000 εξορίστηκε από τη Μόσχα και το Λένινγκραντ το 1935 1.000.000 εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια της '' Μεγάλης Τρομοκρατίας '' του 1937-1938 4-6.000.000 στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας 10 έως 12.000.000 άνθρωποι μεταφέρθηκαν βίαια κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου 1.000.000 άτομα συνελήφθησαν για διάφορα «πολιτικά εγκλήματα» 1946-1953.
Αν και δεν πέθαναν όλοι οι παραπάνω από αφύσικα αίτια, η εκτίμηση για 20 εκατομμύρια θανάτους αμάχων του Μεντβέντεφ, είναι πιθανά μια συντηρητική εικασία. Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, ο λογοτεχνικός γίγαντας που έγραψε για το σοβιετικό σύστημα γκουλάγκ, υποστήριξε ότι ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων του Στάλιν είναι πιθανό να έφτασε τα 60 εκατομμύρια. Άλλες εκτιμήσεις από φημισμένους επιστήμονες και ιστορικούς κυμαίνονται μεταξύ 20 και 60 εκατομμυρίων. Στο βιβλίο του, «Αφύσικοι θάνατοι στην ΕΣΣΔ: 1928-1954» ο IG Dyadkin εκτιμά ότι η ΕΣΣΔ υπέστη 56-62.000.000 «αφύσικους θανάτους» κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, με 34 έως 49.000.000 να συνδέονται άμεσα με τον Στάλιν. Στο βιβλίο «Η Ευρώπη μια Ιστορία», ο Βρετανός ιστορικός Norman Davies υπολόγισε ότι 50 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν μεταξύ 1924-1953, εξαιρώντας τα θύματα του πολέμου. Ο Alexander Nikolaevich Yakovlev, σοβιετικός πολιτικός και ιστορικός, έκανε εκτίμηση για 35 εκατομμύρια θανάτους. Ακόμη και ορισμένοι ιστορικοί που βασίζουν τις εκτιμήσεις τους στην έρευνα, παραδέχονται ότι οι υπολογισμοί τους μπορεί να είναι ανεπαρκείς. Στο περίφημο βιβλίο του «Ο Μεγάλος Τρόμος: Εκκαθάριση του Στάλιν της δεκαετίας του '30» ο Αγγλο-Αμερικανός ιστορικός Robert Conquest, έγραψε: «Μας έχουν πει για έναν αριθμό 20 εκατομμυρίων νεκρών (υπό το καθεστώς του Στάλιν) το οποίο είναι πολύ χαμηλό και θα χρειαζόταν να το αυξήσουμε σε 50%». Μέρος του προβλήματος με την καταμέτρηση της συνολικής απώλειας των ζωών, εντοπίζεται και στα ελλιπή σοβιετικά αρχεία, ενώ πολλοί θάνατοι - μετά από πείνα από λιμό - μπορεί να είναι συνδεδεμένες με τις πολιτικές του Στάλιν, αλλά μπορεί και όχι. Σε κάθε περίπτωση, εάν ο αριθμός των 60 εκατομμυρίων νεκρών είναι ακριβής αυτό σημαίνει ότι κατά μέσο όρο 2 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια κάθε χρόνου της ηγεσίας του Στάλιν - ή 40.000 κάθε εβδομάδα (ακόμα και «εν καιρώ ειρήνης»). Εάν η χαμηλότερη εκτίμηση των 20 εκατομμυρίων είναι ο πραγματικός αριθμός, τότε μεταφράζεται σε 1.830 θανάτους κάθε μέρα.